Rehberin Etkinlik Düzeyi

İstanbul kentsel tasarım rehberi, yerel otoritelerin, sivil toplum kuruluşlarının, merkezi yönetimin ve planlama uzmanlarının bir araya gelerek hazırladıkları, İstanbul’un kentsel planlama ve tasarımının ortaya konulduğu, bu amaçla geleceğe kaynak oluşturma ve doğru kaynak kullanımını esas alan bir kılavuz niteliğindedir. İstanbul kentsel tasarım rehberinin hazırlanması ve kullanılmaya başlanmasından bu yana, mevcut kanun ve yönetmelikler doğrultusunda ilerleme gösterilmiştir. Kentsel tasarım konusunda ileri sürülen görüşler ve tavsiyelerin uygulanması, denetimi ve kontrolünün ne şekilde yapılacağı ise merkezi yönetim tarafından belirlenmektedir. İstanbul kentsel tasarım rehberi, kentli nüfusun yaşam kalitesini yükseltmek, güvenilir, sağlıklı ve sürdürülebilir bir metropoliten kent yaratmayı amaçlamaktadır. Bununla birlikte kent ve yerel yönetim deneyimlerinin dünyadan alınan örneklerle desteklenmesi, tanınırlık ve kabul görecek bir çerçevenin oluşturulması ile merkezi ve yerel yönetimlerin farkındalığının artırılması, İstanbul kentsel tasarım rehberinin hedefleri arasında belirlenmiştir(Akay ve Diğerleri, 2016).

7.2.1 Yasa ve yönetmelikler

İstanbul kentsel tasarım rehberinin içeriğini, ülkemizde uygulanan hukuk sistemimize ait yasalar, yönetmelikler ve statülerin oluşturduğu kurallar şekillendirmektedir. Kentsel tasarımla ilgili doğrudan ya da dolaylı ulusal yasalar, yönetmelikler ve statüler, kentsel tasarım çalışmalarında dikkate alınan ilk kuralları oluşturmaktadır. Kentsel tasarımla ilgili doğrudan ya da dolaylı bağlantıya sahip olan hükümler, yasalar ve yönetmelikler ile sadece İstanbul kentine ait olan hükümler, yasalar ve yönetmelikler iki ayrı statüde toplanmıştır (Akay ve Diğerleri, 2016).

97

İstanbul’un tarihsel zenginliği ve kültürel mirasını oluşturan çeşitli tarihi yapılar ile doğal olarak oluşan yapıların korunması için özel statü alanları belirlenmiştir. Bunlar;

 Boğaziçi Kanunu,

 İstanbul Reklam, İlan ve Tanıtım Yönetmeliği,

 Alan Yönetimi ile Anıt Eser Kurulunun Kuruluş ve Görevleri ile Yönetim Alanlarının Belirlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik,  İSKİ İçme Suyu Havzaları Koruma ve Kontrol Yönetmeliği; olarak

tanımlanmaktadır (Akay ve Diğerleri, 2016).

Ülkemizde yasal olarak kentsel tasarım çalışmalarında Mekânsal Planlar Yapım Yönetmeliği ve Planlı Alanlar Tip İmar Yönetmeliği çerçevesinde planlar oluşturulmaktadır. Mekânsal Planlar Yapım Yönetmeliğinde;

 Kentsel tasarım projelerinde ne tür analitik çalışmalar yapılması gerektiği,  Kentsel tasarım projelerinin imar planlarında uygulanma şekli,

 Kentsel tasarım uygulamalarının usul ve karar mercilerinin kimler tarafından oluşturulduğu ve yönlendirmeler yapıldığı konuları ele alınmaktadır.

Ülkemizde kentsel tasarım rehberleri ile ilgili önemli iki madde bulunmaktadır. Kentsel tasarım rehberleri ile ilgili yasal altyapının oluşturulduğu madde olarak kabul edilen “kentsel tasarım projesi doğrultusunda mekânın imge, anlam ve kimlik kazanmasını, estetik ve sanat değerinin yükseltilmesini, yapıların bir uyum içerisinde ve bütünlük oluşturacak şekilde düzenlenmesini amaçlayan ve mekânsal planlama sistematiği içerisinde uygulamaya yönelik kılavuz ve tavsiye niteliğinde kararları içerecek şekilde kentsel tasarım rehberi hazırlanır” maddesi önemli olan ilk maddedir (Akay ve Diğerleri, 2016).

Kentsel tasarım uygulamalarında denetim mekanizması sağlanarak kentsel tasarım rehberlerinin uygulanabilirliğinin arttırılması amacı ile “kentsel tasarım projelerinin incelenmesi ve değerlendirilmesi amaçlı gerektiğinde kentsel tasarım değerlendirme komisyonu kurulabilir” maddesi de önemli ikinci maddedir (Akay ve Diğerleri, 2016). İstanbul Kentsel Tasarım Rehberi, kentin içinde barındırılan niteliklerin ortaya çıkarıldığı ve ilçe belediyelerine rehberlik çalışmalarında yol gösteren ve gelişime açık bir misyona sahiptir. Kentsel tasarım rehberinin ilgili olduğu çevresel, yönetimsel, sosyal ve ekonomik konularda uyumlu olan ve birbirinden beslenen bir unsur haline gelmesi istenmektedir (Orhan, 2016).

98

7.2.2 İBB kentsel tasarım rehberinin denetim mekanizmasındaki yeri

İstanbul kentsel tasarım rehberi; yürürlükte olan planlama sistemine ait olmayan, ancak mevcut tüm planlara atıfta bulunan yönlendirici özelliğe sahip bir rehberdir. Başlıca özellikleri şu şekilde sıralanabilir (Orhan, 2016):

 Kentsel tasarımın denetim ve uygulama süreçlerinde yerel yönetimlerde ve planlamada öne atılan fikirlerin uygunluğunun belirlenmesini sağlamak,  Kent içinde bulunan uygulama alanlarını, ölçekleri, işlevsellik ve amacına

uygun şekilde hazırlanacak alt rehberlere göre kontrol etmek ve Kentsel Tasarım Değerlendirme Komisyonu tarafından değerlendirmeye alınmasını sağlamak,

 İBB kentsel tasarım müdürlüğünce yürütülen çalışmalarda kendi alanında uzman kişilerin katılımını sağlamak ve ilçe belediyelerinin de bu bütünleşmeyi izlemesini teşvik etmek.

İstanbul Çevre Düzeni Planı (2009), İstanbul Büyükşehir Belediyesi Stratejik Planı (2015–2019) ve İstanbul Bölge Planı (2014–2023) kapsamında, İstanbul için ele alınan ilkeler, hedefler ve kararlar, rehberin içeriğine doğrudan etki etmektedir. Uygulama ve denetim esasları, bu planın esasları ile örtüşmek zorundadır. Bu esaslar şu şekilde sıralanabilir (Orhan, 2016):

 Kentsel tasarım rehberi, büyükşehir ve ilçe belediyelerde gerekli düzenlemelerin yapılmasına yardımcı olmak amacıyla planlamada uygulama öncesinde, uygulama sırasında ve uygulama sonrasında konusunda uzman yönlendiricilere sahip olmalı,

 Oluşan bu safhalarda alınan kararların tutarlılığı ile yönetimin ve denetimin sürekli ve sürdürülebilir olması,

 Rehberin yönetimsel ve uygulayıcı stratejilerinin belirlenmesi,

 İlçe belediyelerde yapılacak olan kentsel tasarım alt rehberlerinin kendi içindeki birimler tarafından sorumluluklarının üstlenmesi ve bu sorumluluğun üst yönetimde bulunan yetkili kişiler tarafından kontrol edilmesi sağlanmalı,  Kentsel tasarımda denetimin, uygulamanın ve yönetimin iyi olabilmesi için

eğitimin de önemi yüksektir.

Uygulayıcılar tarafından kent için hazırlanmış rehberin içeriğindeki kurallardan haberdar olunması önemlidir. İlgili belediyelerin sorumluluğunda olan bilgilendirme

99

amaçlı yapılmış olan çalışmalar ve eğitimler hazırlanmalıdır. Bununla birlikte, hazırlanan rehberle ilgili görev verilecek kamu çalışanlarının, halkın ve halkla bağlantılı birimlerin eğitimlerinden de ilgili belediyeler sorumlu olmalıdır (Orhan, 2016).

7.2.3 İBB kentsel tasarım kontrol araçları

100

Şekil 7.2’de görüldüğü gibi ülkemizde bulunan 3194 sayılı İmar Kanunu ve bu kanunla ilgili bağlantılı olan yönetmelikler, İdare Hukuku Kapsamındaki Kanunlar, İstanbul Metropoliten Alanındaki Mekânsal Planlar, İstanbul Metropoliten Alanını Etkileyen Özel Amaçlı Kanunlar, İstanbul kenti için oluşturulan tasarım kontrol araçlarıdır. Yasal olarak planlama ve uygulama ile kentsel tasarım kontrollerinde bu yasa ve yönetmeliklerin bağlayıcılıkları vardır. Yasal olarak oluşturulan bu kontrol araçlarına ek olarak, yerel anlamda oluşturulan İstanbul Kentsel Tasarım Rehberi de bir kontrol aracı olarak kabul edilmektedir. İstanbul Kentsel Tasarım Rehberinin kentsel tasarım denetim mekanizması içindeki rolü ise yönlendirici ve kontrol aracı olarak kabul edilmesidir (Türk, 2016).