Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Yerel Yönetimler İçin Kentsel Tasarım

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 04.07.2011 tarihinde, 27984 Sayı ile yürürlüğe giren, 644 sayılı Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile resmi gazetede yayınlanarak kurulmuştur. Çevre ve Şehircilik Bakanlığının kurulmasıyla beraber, mevzuatta kentsel tasarım kavramına da yer verilmiş ve mevzuatın altyapısını oluşturan çalışmalar ele alınmıştır. Hazırlanan bu mevzuatla birlikte, Çevre ve Şehircilik Bakanlığına bağlı olarak 2012 yılında Mekânsal Planlama Genel Müdürlüğü bünyesinde Kentsel Tasarım Dairesi kurulmuştur. Ayrıca, 2014 yılında Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Mekânsal Planlar Yapım Yönetmeliğini hazırlayarak kentsel tasarım kavramının tanımına ve içeriğine dönük usul ve esasların belirlenmesine yön vermiştir.

T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından hazırlanan “Yerel Yönetimler İçin Kentsel Tasarım Rehberi Hazırlama El Kitabı”, ülkemizde kentlerin baş döndürücü değişimler yaşamasıyla birlikte şehirlerin dokusunu ve estetik özelliklerini korumaya yönelik bir yol gösterici olması amacıyla hazırlanmıştır. Hazırlanan bu el kitabında; kentsel tasarım rehberinin tanımı / amacı, hazırlama nedeni / ilkeleri, tasarım ekibinin nitelikleri ve kentsel tasarım rehberinin içeriği üzerinde durulmaktadır.

4.5.1 Kentsel tasarım rehberi tanımı ve amacı

Kentsel tasarım rehberi, esas olarak kentsel mekânların niteliklerinin olumlu yönde artırılması, dokusu ve estetik değerlerinin korunması için hazırlanmaktadır. Bu yönüyle bir kentsel tasarım rehberi, bu amaç doğrultusunda kuralları tanımlayan, anlaşılır ve açıklayıcı kılavuzlardır.

İçeriğinde yazılı ve görsel ögeler içeren rehber sayesinde kentsel tasarım sürecinin etkin ve başarılı biçimde yürütülmesi hedeflenir.

Kentsel tasarım rehberinin amaçlarını aşağıdaki gibi sıralayabilmek mümkündür:  Şehrin geleceğini planlar ve özgünlüğünü korur,

 İnsan odaklıdır.

7 _{Bu el kitabı, T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi arasında}

05.11.2015 tarihinde “Kentsel Tasarım Rehberlerinin Hazırlanması Projesi” ne ilişkin imzalanan protokol sonucu ortaya çıkan sonuç ürünlerinden faydalanılarak Mekânsal Planlama Müdürlüğü tarafından hazırlanmıştır.

42

Kentsel tasarım rehberleri sistematik olarak aşağıdaki başlıkları içerir:

 Türkiye’ye ve yerleşime ilişkin kentsel tasarım politikaları ve stratejileri,  Yerleşime ilişkin kentsel tasarım stratejileri,

 Mekâna özgü tasarım rehberleri,

 Tematik kentsel tasarım rehberleri olmak üzere başlıca dört esas başlıktan oluşurlar.

4.5.2 Kentsel tasarım rehberi hazırlama nedeni / ilkeleri

Bakanlık tarafından kentsel tasarım rehberlerinin hazırlanış nedeni, zamanla birlikte ortaya çıkan gelişme ve değişimlerin kentin birbirlerine benzemeye başlayan olumsuz mekânsal karakterleri ve tarihsel dokunun tahrip olmasının önlenmesi olarak açıklanmaktadır.

Bakanlık tasarım rehberinin hazırlanışında başlıca sekiz esas ilke üzerinde durulmasının gerekliliği vurgulanmaktadır. Bu ilkeler şunlardır:

 Mahalli karakter ve kimlik vurgulanmalıdır,  Kültürel ve tarihi devamlılık korunmalıdır,  Mekânsal kalite artırılmalıdır,

 İnsan odaklı olmalıdır,

 Mekânın algılanması ve okunmasını sağlamalıdır,

 Mekânı, sosyal, iktisadi ve teknolojik değişimlere karşı koruyabilmelidir,  Alan kullanımından karma yaklaşımı esas almalıdır,

 Doğa ile barışık ve habitatı koruyucu olmalıdır.

Söz konusu el kitabında kentsel tasarım rehberi, gücünü, anayasanın 56. Maddesinde belirtilen “herkes, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkında sahiptir” ilkesinden alır. Kentsel tasarım rehberlerinin yasal mevzuattaki yerini ise Mekânsal Planlar Yapım Yönetmeliğinin Madde 30/7 ve İmar Kanunun 8/ğ, Köy/Kırsal Tasarım Rehberindeki ilgili hükümlerinden aldığı vurgulanmaktadır.

Kentsel tasarım rehberini hazırlayacak ekibin nitelikleri kapsamında, alanlarında uzman (şehir planlamacı, mimar, peyzaj mimarları vb. gibi) ve son derece deneyimli kişilerden oluşması gerekliliği; ilgili uzmanların yanı sıra hazırlanan rehberin tasarım ekibinde, sosyolog, ulaşım plancısı, coğrafyacı, tarihçi, çevre uzmanı, mühendis,

43

iktisatçı, arkeolog ve sanat tarihçisi vb. gibi farklı disiplinlerden uzmanların da yer alabileceği vurgulanmaktadır.

4.5.3 Kentsel tasarım rehberinin içeriği

Kentsel tasarım sürecinde insanların kent içerisinde kaliteli / yaşanabilir ve kimlikli mekân oluşturması gerekliliği ile birlikte kentsel mekân için ortak bir karar ortamı ve işbirliği oluşturulmalıdır. Kentsel tasarım rehberlerinin nasıl ve ne şekilde hazırlanmasının üzerinde durulduğu bu bölümde içerik aşamaları:

 Hazırlık ve vizyon aşaması,  Bağlam ve analizleraşaması,  Yapılar ve bağlantılaraşaması,  Mekân ve detaylaraşaması,

 Uygulama ve izlemeaşaması; şekilde sıralanmaktadır.

4.6 Bölüm Sonucu

Çalışmanın bu bölümünde, kentsel tasarım rehberi kavramı / tanımı ve amacı, tarihsel süreçleri ve türleri, A.B.D San Francisco ve İngiltere Harlow kentlerinin kentsel tasarım rehberleri ile T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından hazırlanan “Yerel Yönetimler İçin kentsel Tasarım Rehberi Hazırlama El Kitabı” tanımı/amacı/hazırlama süreci/ekibin nitelikleri üzerinde durulmuştur. Tasarım rehberleri imar planlarının ve diğer niceliksel standartların tamamlayıcısıdır. Aynı zamanda, kentsel tasarımı özendirici, yönlendirici, uyulması beklenen tasarım ile imar kurallarıdır. Bu özelliğiyle kentsel tasarım rehberlerinin yarı resmi doküman olma özelliği bulunur. Kentsel tasarım rehberleri dünyada çeşitli ilkelerin belirlendiği çalışmalarda oluşturulan ve kentsel tasarım olgusuna örnekler vererek açıklamalar getiren kurallar bütünüdür. İlk olarak, 1970 yıllarında Amerika ve İngiltere’de ortaya çıkan kentsel tasarım rehberleri, günümüzde, denetleyici ve yönlendirici özelliği bakımından öne çıkmaktadır. Yabancı menşeli kentsel tasarım rehberlerinin herkesin anlayacağı biçimde hazırlandıkları ve düzenli biçimde güncellendikleri görülmüştür. Bu rehberlerde kentsel doku ve kimliğin korunduğu ve öne çıkacak şekilde dikkat edildiği tespit edilmiştir. Bu bölümde, sonraki bölümlerde araştırılacak büyükşehir ve ilçe belediyelerin kentsel tasarım rehberlerinin düzeyini ve bu yöndeki girişimlerini değerlendirebilmek adına, yurtdışında hazırlanmış kentsel tasarım örnekleri üzerinde durulmuştur. (Jacobs, 1980; Lang, 2005’den aktaran, Bajraktari, 2012).

45