Radyolojik ve Nükleer Terör

Devletler için en ciddi tehlikelerden biri, radyolojik ve nükleer silahlar ile materyallerin teröristler tarafından eylemlerde kullanılması tehdididir.294 Radyolojik

289 Kiremitçi, a.g.m., s.29-34. 290 A.g.m., s.29-34. 291 https://epthinktank.eu/2015/01/21/cbrn-terrorism-threats-and-the-eu-response/ (16.02.2016) 292 https://www.interpol.int/Crime-areas/CBRNE/CBRNE (18.10.2016) 293 https://epthinktank.eu/2015/01/21/cbrn-terrorism-threats-and-the-eu-response/ (19.10.2016)

72

ve nükleer maddeler genellikle çok iyi korunsa da, teröristler ya da suç örgütlerinin bu materyalleri ele geçirerek kötüye kullanması olasılığı ciddi bir küresel güvenlik tehdidi olarak ortaya çıkmıştır.295

Nükleer terörizm, siyasi amaçlara ulaşmak için, insanlar üzerinde korku ve dehşet yaratacak şekilde, nükleer ya da radyoaktif maddeler ile radyolojik kaynakların ve terörist örgütlerce kullanılması olarak tanımlanabilir.296

Ploughshares küresel güvenlik kuruluşunun başkanı olan ve ABD Uluslararası Güvenlik Danışma Heyetinde görev yapan, “Nükleer Kabuslar: Çok Geç Olmadan Dünyayı Emniyete Almak” ve “Bomba Korkusu: Nükleer Silahların Geçmişi ve Geleceği” kitaplarının yazarı Joe Cirincione, nükleer terör risklerini dört kategoriye ayırarak sıralamıştır.297

Birinci risk, teröristlerin bütün olarak bir nükleer silahı çalması durumudur. Bu zor olsa da imkansız bir senaryo değildir. Bu senaryoda kritik nokta teröristlerin içeriden yardım almasıdır. Örneğin, Pakistan nükleer silah depolarında çalışan bir radikal böyle bir risk oluşturabilir. ABD’nin Belçika’da Brüksel’in hemen dışında bulunan bir üssünde yarım düzine, Suriye sınırına sadece 320 km uzaktaki İncirlik üssünde ise yaklaşık 50 adet nükleer silahı bulunmaktadır. Bu silahlar nükleer silah çalınması senaryosu açısından risk oluşturmaktadır.298

İkinci risk teröristlerin bomba materyalini çalması durumudur. Yani yüksek oranda zenginleştirilmiş uranyum ya da plütonyum. Teröristler bu malzemeyi kendileri yapamazlar. Bunları üretmek, ancak devletlerin inşa edebileceği büyük ve yüksek teknolojili tesislerle mümkündür. Ancak teröristler 50 kilogram kadar uranyum ele geçirdikleri takdirde ilkel bir Hiroşima Bombası yapabilirler. Sahip olduğu maddi imkanlar, topraklar ve küresel ağlar göz önüne alındığında IŞİD bunu yapma potansiyeline sahip en büyük tehdittir. Böyle bir bombanın bir kamyon, gemi ya da kurye ile herhangi bir şehre getirilmesi durumunda, şehir yok edilebilir, yüz binlerce insan ölebilir, dünya ekonomisi ve siyaseti bir krize girebilir.299

Üçüncü risk, bir kirli bomba olasılığıdır. Pek çok otorite böyle bir eylemin şu ana kadar olmamasına şaşırmaktadır. Kirli bomba, atomların parçalanması ile oluşan bir nükleer patlama değil Sezyum dinamit gibi konvansiyonel patlayıcıların ya da Strontiyum gibi radyoaktif maddelerle bir araya getirilerek patlatılmasıdır. Beş

294

Saadet Demirci, “Nükleer Terörizm ve Tehdit Boyutlarına Yönelik Çıkarımlar”, Ege Stratejik Araştırmalar Dergisi, 2012, s.4.

295 https://www.interpol.int/Crime-areas/CBRNE/Radiological-and-nuclear-terrorism 296 Gerçeker, a.g.m, s.93. 297 http://edition.cnn.com/2016/04/01/opinions/nuclear-terrorism-threat-cirincione/ (02.10.2016) 298 A.g.e. 299 A.g.e.

73

kilogram dinamit bir silgi büyüklüğünde sezyum ile birleştirilerek patlatıldığında şehirdeki onlarca bloğu etkileyecek bir radyoaktif bulut oluşturacaktır. Bomba yanında patlamadığı takdirde kimse ölmeyecektir. Ancak radyoaktif madde binalara yapışacaktır ve bir zerresini bile solumak insanların kanser riskini arttıracaktır. Böyle bir olay sonucu, büyük bir panik yaşanacak, tahliyeler olacak, kirliliğin liman, finans merkezi, hükümet binası gibi bölgelere bulaşması durumunda bu tesisler temizleninceye kadar yıllarca kullanılamayacak ve belki de trilyonlarca dolarlık zarara neden olacaktır.300

Dördüncü risk ise teröristlerin, Çernobil ya da Fukuşima’da görüldüğü gibi yüzlerce ya da binlerce kilometrekarelik bir alanı kirletecek büyük bir radyoaktif kirliliği tetikleyecek şekilde bir nükleer reaktör, yakıt deposu ya da başka bir nükleer tesise saldırıda bulunması olasılığıdır. Nükleer santrallere büyük uçaklarla ya da bir seri bombalı araçla yapılacak saldırılar bu tesisleri yok edebilir. Nükleer santrallere fiziki saldırılar yapılması ihtimalinin yanında siber saldırılar yapılması olasılığı da bir tehdit olarak değerlendirilmektedir.301

Soğuk Savaşın bitimiyle beraber ortaya çıkan kitle imha silahları terörü riski 11 Eylül olayları ile daha fazla tartışılır hale gelmiştir.302 Uluslararası alanda KİS terörü tehlikesinin ortaya çıkması ile birlikte Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu da dört adet güvenlik riski tanımlayarak bu riskler üzerinde çalışmaya başlamıştır. IAEA’nın belirlediği dört potansiyel tehlike; nükleer silah çalınması durumu, nükleer materyallerin nükleer silah yapmak maksadıyla yayılması, insan öldürmek amacıyla radyoaktif maddelerin kullanılması, nükleer tesisler ile radyoaktif materyallerin bulunduğu tesislere, bunların naklini yapan araçlara yönelik sabotaj faaliyetleridir.303

Konunun uzmanları söz konusu risklerin güncel ve gerçek olduğunda, KBRN maddeleri kullanılarak bir terör saldırısı yapılabileceği noktasında hemfikirdir. Hatta böyle bir saldırının an meselesi olduğu düşünülmektedir. Bu nedenle başta nükleer tesisler olmak, KBRN materyallerini kullanan tüm tesisle ve taşıyan tüm araçlar ile bunların depolandıkları yerlerde ciddi güvenlik önlemleri alınmalıdır. Nükleer madde bulunduran bir gemiye yapılacak saldırının Büyük Okyanusu bile kullanılamaz hale getirebileceği hesaplanmaktadır.304

Nükleer terörün terörle mücadelede üç basamağı bulunan bir strateji geliştirilmiştir ve bunlar önleme, tespit etme ve yaygın sorumluluk basamaklarıdır. Söz konusu stratejiyi gerçekleştirebilmek için, Interpol, Europol, AB, WCO (Dünya

300 http://edition.cnn.com/2016/04/01/opinions/nuclear-terrorism-threat-cirincione/ (02.10.2016) 301 A.g.e. 302 Gerçeker, a.g.m., s.95-96. 303 Özgür, a.g.e., s.75-78. 304 A.g.e., s.78-82.

74

Gümrük Organizasyonu) gibi örgütler işbirliği yapmakta ve yeni bir güvenlik konsepti oluşturulmaktadır. Yeni güvenlik konseptinin mücadele etmekte en çok zorlanacağı unsur aynı son dönemin klasik terör olaylarındaki gibi kendisini patlatmaktan imtina etmeyen teröristler olacaktır. 305

23 Kasım 1995 tarihinde Çeçen ayrılıkçıların Rusya’daki Moskova İzmaylovskiy Parkı’na düzenlemeyi planladıkları saldırı nükleer terör girişimlerinin örneklerinden kabul edilebilir. Teröristler radyoaktif bir madde olan Cs-137 ile dinamitten oluşan bir el yapımı nükleer silah ile parkta bir patlama gerçekleştirmeyi planlamışlardır. Söz konusu eylem yapılmadan yerel bir televizyon kanalına bildirilmiş ve gerçekleşmemiştir.306

Radyoaktif maddelerin kolayca bulunabilmesi de bir güvenlik riskidir.307 Tıp, sanayi, kontrol ve ölçü aletleri gibi alanlarda radyoaktif maddeler oldukça fazla kullanılmaktadır. Bu kaynaklarda olabilecek bir kontrolsüzlük bunların teröristler tarafından ele geçirilerek kirli bombalar yapımında kullanılmasına neden olabilir.308

Brezilya’da meydana gelen bir radyolojik kaza olayı kirli bombaların kullanımı durumunda ortaya çıkabilecek sonuçları gözler önüne sermiştir. 1987’de terk edilmiş bir radyoloji kliniğinden cam tüpler çalan bir hırsızın tüplerden birini kırması sonucu dört kişi yaşamını yitirmiş, on dört kişi felç olmuş, 249 kişi de kirlenmiştir. 110 bin kişinin sağlık kontrolünden geçirilmesini gerektiren olay bölgesinde bulunan tüm eşyalar imha edilmiş, tam 84 ev yıkılmıştır ki bu etki sadece 20 gramlık bir maddenin yarattığı etkidir.309

Obama’nın, "nükleer silahlardan arındırılmış dünya" fikriyle 2010 yılında Nükleer Güvenlik Zirvelerini başlatmıştır ve söz konusu zirveler 2 yılda bir tekrarlanmaktadır. Nisan 2016’da Washigton’da düzenlenen dördüncü zirvede, temel gündem nükleer terörizmle mücadelede uluslararası işbirliği olmuştur. Zirveye, 52 devlet ve hükümet başkanı, Birleşmiş Milletler, Avrupa Birliği, Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı, ve INTERPOL temsilcileri katılmıştır. Söz konusu zirvede konuşma yapan ABD Başkanı Barack Obama ilk zirvede atılan “somut” adımlarla dünyadaki nükleer terör riskinin azaltıldığını ve teröristlerin şu ana kadar nükleer materyallere ulaşamadığını belirtmiştir. Obama IŞID ve benzeri radikal terör örgütlerinin nükleer silahlara erişiminin dünya için en büyük tehlikelerden olduğunu belirtmiştir. IŞİD’in Suriye ve Irak’ta kimyasal silah kullandığını vurgulayan Obama, böyle bir örgütün elde etmesi halinde nükleer silahlarla da terör eylemi yapabileceği

305 Özgür, a.g.e., s.75-82. 306 Gerçeker, a.g.m., s.94. 307

Andreas Wenger, Alex Wilner, “Deterring Terrorism: Theory and Practice”, Stanford Security Studies, Stanford, 2012, s.189.

308

Demirci, a.g.m, s.4.

309

75

değerlendirmesinde bulunmuştur. Bu konuda alınacak en önemli tedbirin ise nükleer materyallerin güvence altına alınması olduğunu belirtmiştir.310

Belçika'nın başkenti Brüksel'de 22 Mart 2016 tarihinde, Zaventem Havalimanı'nda iki, Maelbeek metro istasyonunda bir olmak üzere üç bombalı terör saldırısı yapılmış, söz konusu terör eylemlerinde 34 kişi yaşamını yitirmiştir.311 Bu terör eylemlerinin ardından, eylemi gerçekleştiren Bakraoui kardeşlerin aslında nükleer santrallere saldırmayı planladığı iddiası ortaya atılmıştır. Bu saldırılardan sonra boşaltılan Tihange nükleer santralinde çalışan bir güvenlik görevlisinin öldürülerek tesise giriş kartının çalındığı da ortaya çıkmıştır. El Bakraoui kardeşlerin ülkedeki nükleer santrallerden sorumlu olan Belçika Ulusal Nükleer Araştırma Programı Başkanı Muhammed Bakkali’nin evine gizli kamera yerleştirerek, başkanın tüm günlük hayatını izledikleri, Bakraoui kardeşlerle aynı hücreye mensup bir teröristin evine yapılan baskında söz konusu kamera görüntülerinin ortaya çıkmasıyla anlaşılmıştır. Paris saldırılarının zanlısı Salah Abdeslam'ın yakalandıktan sonra el Bakraoui kardeşlerin saldırı planını erkene alarak nükleer santraller yerine Zaventem Havaalanı ile Maalbeek Metro İstasyonu'nu hedef aldıkları değerlendirilmektedir. Bu olaydan sonra Belçika'daki nükleer santrallerde alarm en üst düzeye çıkarılmış, Doel ve Tihange nükleer santralleri boşaltılmış, her iki nükleer tesiste askerler görülmüştür.312