Nazi-Alman Propagandası

İkinci Dünya Savaşı başladığında ülkeler propaganda ve afiş kullanımı konusunda deneyim sahibiydiler ve propagandaya Birinci Dünya Savaşı’nda yaptıklarından çok daha fazla başvurdular. Radyo teknolojisi bulunmuştu ve böylelikle ilk savaşta kullanılan afiş, fotoğraf, film gibi tekniklere yenisi eklenmişti. Yazılı basına göre daha hızlı ve daha canlı olan radyo İkinci Dünya Savaşı’nın en önemli propaganda aracı olmuştur(şekil 2.13.) (Fırat, 2008).

Hitler 1933'te Almanya’da iktidarı ele geçirdi. İlk icraatlarından biri Propaganda bakanı atamak oldu. Propagandanın öneminin farkında olan Hitler,

26

“propaganda sayesinde iktidara geldik, propaganda sayesinde dünyayı fethedeceğiz.” diyordu. Kavgam’da ki şu satırlarda Hitler, ikna edilmesi söz konusu olanın kitleler olduğunu ve ikna sürecinin basit olması gerektiğini vurgular ve şöyle der

“Propagandanın en çok coşkular üzerinde etkili olması amaçlanmalıdır ve akıl çok sınırlı bir yer tutmalıdır. Halka konuşurken aşırı entelektüel isteklerden kaçınmalıyız. Büyük kitlelerin kavrayışı çok sınırlı, akılları küçük ama unutma yetenekleri çok küçüktür.” (Fırat, 2008)

Kaynak: Fırat, N. S. (2008). Savaş Fotoğraflarının Kullanımı Bağlamında Propaganda ve

Manipülasyon. Yayınlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi GSE Fotoğraf ASD.

27

Alman Propaganda Bakanı Paul Joseph Goebbels başarının süreklilikle geleceğini düşünmektedir ve propagandayı şöyle tarif etmiştir:

“propagandanın anlamı, tekrar ve daha çok tekrardır! […] en kalın kafalı bile anlayıncaya kadar tekrar et!”(Fırat, 2008).

Nazi Almanyası gerçekten propaganda konusunda uzmanlaşmıştı ve kitleleri başarılı bir şekilde etkileyecek yollar bulabiliyordu. Özellikle Yahudiler'e karşı yapılan karalama kampanyasını Hitler, propaganda araçları sayesinde ''güzel'' bir şekilde uyguluyordu. Yahudiler'e yapılanlar halk nezdinde tepki çekmiyordu. Bu tepkisizlikte propagandanın da etkisi yadsınamazdı(şekil 2.14. ve 2.15)(Nergizyan, 2012) .

Kaynak: Fırat, N. S. (2008). Savaş Fotoğraflarının Kullanımı Bağlamında Propaganda ve

Manipülasyon. Yayınlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi GSE Fotoğraf ASD.

Şekil 2.14. Nazi propaganda fotoğrafları. Yayımlanan propaganda broşürlerinde ari ırk ve aşağılık ırk arasındaki fark Nazilerce bu tip fotoğraflarla gösteriliyordu, 1935, Almanya.

28

Kaynak: http://harpsanati.blogspot.com/2012/02/propaganda-posterleri.html

Şekil 2.15. Yahudileri karalama politikasına hizmet eden birkaç poster, Almanya.

Nazilerin idealize ettikleri vücut ölçülerinin tersine, koyu saçlı ve kısa boylu biri olan Hitler’in boy ölçekte çekilmiş çok az fotoğrafı vardır. Hitler, fotoğraflarda genellikle alt açıdan, boy fotoğraflarındaysa çoğunlukla yanında çocuklarla fotoğraflanmıştır(şekil 2.16. ve 2.17.). İsviçre Alpleri’ndeki dağ evinde çekilmiş fotoğrafların da çocuklarla ve boydan fotoğraflanan Hitler fotoğraflarda yüzünde şefkatli bir ifade ile çocuklarla ilgileniyorken, kafalarını okşarken görülmektedir. (Fırat, 2008)

“Hitler tüm zamanların en büyük imaj dehasıdır aslında; çoluk çocuk demeden milyonlarca masum insanı gaz odalarında öldürürken, piyasada elden ele dolaşan kartpostallarda sevecen baba rolünde görürüz onu. İliklerine dek yurt sorunlarıyla dolu, sinirleri çelikten Führer, bir çocuk karşısında her şeye rağmen yufka yürekli hassas biridir, tıpkı bir çocuğun öz anne ve babası gibi.” (Ergüven, 2008; 85)

29

Kaynak: http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&ArticleID=136926 Şekil 2.16. Hitler, 1937, İsviçre

“Hitler’in ve Nazi Partisinin yaptığı propaganda da Almanlar, üstün özelliklere sahip bir ırk olarak tanımlanmış. Bu tanım üzerinden fiziksel güzellik yüceliğin ve üstünlüğün kanıtı olarak ileri sürülmüştür. Böylece milyonlarca insan sıkı bir denetimden geçirilmiş, geçmişinde Yahudilikle bağlantı, fiziksel bir engel veya zihinsel bir rahatsızlık tanısı ve homoseksüelliğe dair bir polis kaydı olanlar toplama kamplarında

30

imha edilmiştir. Bu imhanın yanı sıra, gelecek neslin genetik yapısını saflaştırmak için seçici üreme ve kısırlaştırılma uygulamasını başlatan Naziler 1935 yılının sonuna gelindiğinde 110.000 yetişkini ve çocuğu tıbbi kurumlarda kısırlaştırmıştır. Bu koşullar altında sanat üstün ırkın güzelliği kavramını yüceltip, çirkinliği ve saf olmayanı dışlayarak, ari ırktan olmayanların dışlanması ve sonunda imha edilmesinin etkin suç ortaklarından olmuştur. İkinci Dünya Savaşı sırasında Yahudilerin ve yirmi milyon Sovyet vatandaşının öldürülmesi bu bakış açısı tarafından kültürel bir başarı olarak algılanmıştır.” (Fırat, 2008)

Kaynak: Fırat, N. S. (2008). Savaş Fotoğraflarının Kullanımı Bağlamında Propaganda ve

Manipülasyon. Yayınlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi GSE Fotoğraf ASD. Şekil 2.17. Heinrich Hoffmann, Nuremberg Parti Kongresi, 1934, Almanya

31

Tüm bu çılgınlığı topluma başarı olarak algılatabilmek için reklam enstrümanlarını ve mecralarını (radyo, sinema, açık hava reklamları vb.) kullanmış olması çok çarpıcıdır.

Hitler’in iktidara geldiği 1933 yılına dek Almanya içinde süren anti-faşist propaganda faaliyetleri o seneden sonra Nazilerin baskısı ve terörü yüzünden yapılamaz hale geldi. Bu faaliyetleri sürdüren sanatçıların en önde gelenlerinden, Fotomontajın yaratıcısı John Heartfield (1891-1968), 1920’den itibaren fotoğraf aracılığıyla burjuva sınıfının gerici özelliklerini sergilemeye çalıştı. Her biri kendi başına da anlamlı olan, ama yan yana geldikleri zaman daha keskin ve ironik bir anlatım kazanan fotomontajlarını, kitap kapaklarında ve işçi duyurularının afişlerinde yayınladı. Basit bir kompozisyona dayandıkları ve herkesin anlayabileceği türden düşünceler ilettikleri için çok başarılı oldular. Heartfield’in ürettiği fotomontajlar, Almanya’da Nazilerin karşısında ki en güçlü propaganda silahlarından birine dönüştü. (Fırat, 2008)

Heartfield politik süreçleri takip eder ve karşı duruşunu kolajlarınına yansıtırdı. Hitler’in milyonlar arkamda sözü üzerine tasarladığı fotomontaj çalışmasında, Hitler’in arkasında olanın Alman sermayesi olduğunu vurgulamıştır(şekil 2.18.) (Fırat, 2008).

Heartfield yaptığı fotomontajları, “siyasi erkin gerçeği çarpıtarak yaptığı propagandayı açığa çıkarmak” olarak tanımlamaktadır. Heartfield’ın fotomontajları, Almanya’nın içinde bulunduğu kaotik ortamı tüm çıplaklığıyla yansıtmaktadır. Geleceğin hiç parlak olmadığına bu kaotik ortamın toplumsal açıdan bir yıkıma neden olacağına dikkat çekmek istemektedir. Heartfield, tasarım için kullanacağı fotoğrafları basında çıkan portre fotoğraflarından derlemiştir. Heartfield seçtiği imgeleri, kesitler arasında renk geçişleri yaratacak biçimde birbirine ekler, kalan ayrıntıları da karakalem ya da boyayla belirginleştirir. Heartfield’ın fotomontajları AIZ isimli büyük bir dergide yayınlanırdı. Bu ona imgelerini okuyucuya doğrudan aktarabileceği bir zemin sunuyordu. Tam sayfa yayımlanan kolajları okuyucuyu hemen yakalıyordu. Heartfield’ın fotomontaj tekniğini, AIZ’nin yüksek baskı kalitesiyle birleştiğinde etkisi artıyordu ve bu da, Almanya’daki faşist propagandanın karşısında daima bir tehdit oluşturuyordu(Fırat, 2008).

32

Kaynak:http://www.arsivfotoritim.com/yazi/ali-ihsan-okten-bir-siyasal-propaganda-araci-olarak-fotograf-2/

Şekil 2.18. John Heartfield, Hitler Selamının Anlamı: Milyonlar Arkamda, Ekim 1932,Almanya.

Heartfield’ın “Yaşasın, Tereyağının Hepsi Bitmiş!” (Şekil 2.19.) isimli eseri Nazi Almanyası’nın akla ve sağduyuya ne kadar uzak olduğunu göstermektedir. Eserde yemek masasında oturan bir aile bisikletlerini yemektedir. Odanın duvarları gamalı haç motifli duvar kâğıdıyla döşenmiştir. Büyükanne bir kömür küreği çiğnerken, evin bebeği bir baltayı emmektedir. Bu çalışması Hermann Göring’in yiyecek kıtlığı hakkında yaptığı şu yoruma

33

gönderme yapmaktadır: “Demir bir ülkeyi her zaman güçlendirir, tereyağı ve domuz yağı ise sadece insanları şişmanlatır”(Fırat, 2008).

Kaynak: http://www.citrinitas.com/history_of_viscom/images/avantgarde/johnheartfield.html Şekil 2.19. John Heartfield, “Yaşasın, Tereyağının Hepsi Bitmiş!” Aralık 1935, Almanya.

Nazi Almanyası her fırsatta posterlerle yaptığı propaganda faaliyetlerine devam etti. Propaganda posterleri sadece cepheye değil, savaşın arka planına da gönderme yapıyordu. Buna en iyi örnekler, Nazi Almanyası' nın savaş ekonomisi temalı afişleridir(şekil 2.20.)(Nergizyan, 2012).

34

Kaynak: http://harpsanati.blogspot.com/2012/02/propaganda-posterleri.html Şekil 2.20. Savaş ekonomisi temalı afişlere birkaç örnek, Almanya.

Bolşevizm ve Sovyet karşıtı afişler Nazi Almanyası'nın yaptığı en başarılı afiş örneklerindendir. Özellikle Kuzeybatı Avrupa'da işgal ettikleri ülkelerin gençlerini Doğu Cephesi'nde Sovyetler'e karşı savaşmaya çağıran bu posterler beklenen etkiyi de göstermiştir(şekil 2.21.). Çok sayıda gönüllüden oluşan lejyonlar Rusya Cephesi'ndeki savaşlara katılmışlardır(Nergizyan, 2012).

Savaşın sonlarına doğru kaybedeceğini anlayan, batıdan ve doğudan sıkıştırmış durumda olan Almanya, propaganda posterlerinde farklılığa gitti. Batı Avrupa halkına Amerikalılar'ın kendilerini kurtarmaya gelmediklerini, tam aksine Avrupa kültürünü yozlaştırmaya geldiklerini dikte etmeye çalışan Almanlar buna vurgu yapan posterler kullandı. Bunun en çok ses getireni de Amerikan bombardımanlarını konu alan ''Liberators'' posteridir(şekil 2.22.). Liberators posterinde Amerika'daki çok kültürlülüğe vurgu yapan Almanlar, bu yozlaşmış ve kaba kültürün, Avrupa'nın entelektüel birikimini yok edeceğini iddia ediyordu(Nergizyan, 2012).

Doğudaysa durum daha farklıydı. Berlin'e iyice yaklaşan Sovyetler'i durduracak doğru düzgün bir ordusu kalmayan Naziler, çareyi ''Volkssturm'' adı verilen halk tümenleri kurmakta buldular. Bu sözde tümenler yaşlılardan ve çocuklardan oluşuyordu. Naziler, Halk Ordusu adı verilen bu birlikler için de propaganda faliyetlerine devam ettiler ve çeşitli afişler tasarladıar(şekil 2.23.) (Nergizyan, 2012).

35

Kaynak: http://harpsanati.blogspot.com/2012/02/propaganda-posterleri.html Şekil 2.21. Bolşevizm ve Sovyet karşıtı afişlere birkaç örnek, Almanya.

Kaynak: http://realheavyshit.wordpress.com/tag/alain-badiou/

36

Kaynak: http://www.third-reich-books.com/art-mjolnir-nazi-third-reich-posters.htm

Şekil 2.23.”Volkssturm(Halk Ordusu)” adı verilen birlikler için tasarlanmış birkaç afiş.