PROGRAM DEĞERLENDĐRME TÜRLERĐ

Program değerlendirme; program hakkında bir fikir edinebilmek için, bilginin tanımlanması ve kullanılması olduğu ve ayrıca programların yürürlükte bulunduğu sürece devam edeceği düşünüldüğünde, program geliştirme çalışmalarının her aşamasında değerlendirmeye ihtiyaç duyulur.Bir program geliştirme sürecindeki aşamalara bağlı olarak çeşitli değerlendirme türleri bulunmaktadır.102

1. Tanılayıcı Değerlendirme (Diagnostic Evaluation): Program taslağının ve ilgili materyallerin hazırlanması sırasındaki değerlendirmeler 2. Biçimlendirici Değerlendirme (Formative Evaluation): Deneme

öğretimi sırasında yapılan değerlendirmeler

3. Düzey Belirleyici Değerlendirme (Summative Evaluation): Deneme öğretimi sonundaki değerlendirmeler

3.4.1.1 TANILAYICI DEĞERLENDĐRME (Diagnostic Evaluation)

Programın hazırlanması aşamasında olası durumların, ilişkilerin ve koşulların göz önüne alınmasıyla masa başında yapılan, subjektif bir ön değerlendirme şeklidir.Genellikle kişilerin görüşlerine dayanır.103Taslak program denemeye konulmadan önce, hedeflerin tutarlılığı, araç ve yöntemlerin öğrenci seviyelerine uygunluğu v.b. birçok soruya uzman kanısına başvurarak cevap bulma yöntemiyle yapılır. Böylece taslağın uygulamaya konulmadan önce mümkün olan mükemmelliğe ulaştırılabilmesi sağlanır.104

Öğrencilerin programa başlamadan ön koşul niteliğindeki bilişsel davranış, duyuşsal özellik ve devinişsel becerilerini tanımlamak için yapılan

101

SEMERCĐ, Çetin, Ön.Ver., s.14 102

Aynı, s.14 103

değerlendirmelerdir.105 Temel amaç öğrencinin değişik yönlerdeki gelişimini ayrıntılı biçimde ortaya koyarak böyle bir gelişim örüntüsü ile onun, duruma göre hangi dallarda, hangi derslerde ya da bir dersin hangi yaklaşımla işlenişinde daha verimli bir öğrenme sağlayacağına karar vermektir. Okulları, programların ve hatta derslerin başlangıcında yapılacak olan bu tür değerlendirmelerle öğrenciler kendi kendileri ve toplum için en iyi sayılabilecek birer gelişme sağlayacakları etkinliklere yönlendirilebilmektedir.106

3.4.1.2 BĐÇĐMLENDĐRĐCĐ DEĞERLENDĐRME (Formative Evaluation)

Bu değerlendirme türü ilk defa Scriven tarafından program değerlendirme de kullanılmıştır. Scriven’e göre yeni bir programın denenmesi süresince sistemli bilgiler toplamak, bu bilgiler değerlendirilmek, programı ve ilgili materyalleri düzenlemek için kullanılır.107

Öğrencilerin bir program girdikten sonra sürekli değerlendirilmeleri önemli görülmektedir. Bu süreç içinde öğrencilerin öğrenme güçlüklerini ortaya çıkarmak ve gerekli düzeltmeleri yapmak için yapılan değerlendirmedir.108 Biçimlendirici değerlendirme uygulanmakta olan programın süreç içerisinde düzeltilip geliştirilmesine imkan verdiğinden program geliştirmenin bir parçasıdır ve ürünün geliştirilmesinde sürekli dönüt sağlayan bir değerlendirmedir.109 Öğretimin değerlendirilmesi ile hizmet edebilecek amaçlardan biri uygulanan öğretim programının sağlamlık işe yarama (saptanan hedeflere ulaştırma ),ikincisi de sağlanan öğretim hizmetinin etkilik ve yeterlik derecelerinin ortaya konmasıdır.110

104

ULUSOY, Ayten, Ön.Ver., s.114 105

DEMĐREL, Özcan, Ön.Ver., s.169 106

ÖZÇELiK, Durmuş Ali “Ölçme ve Değerlendirme”, ÖSYM Yayınları, Ankara, 1998, s.224 107

SEMERCĐ, Çetin, Ön.Ver., s.16 108

DEMĐREL, Özcan, Ön.Ver., s.169 109

SEMERCĐ, Çetin, Ön.Ver., s.16 110

Brown ve Evans’a (1990) göre, biçimlendirici değerlendirmenin en önemli üstünlüklerinden biri, sorunların anında teşhisi ve gecikmeden önlem alınmasıdır. Buna karşın, kapsama çok geniş yer verilmesi pratikte bazı sorunlar ortaya çıkarabilmektedir. Ancak ilk olarak planlamanın çok iyi yapılması ve bunun hazırlık aşamasında ele alınması gerekir. Bu konuda, Rae’nin (1993) önerisini inceleyen Külahçı (1995)’nın toplanacak veri toplanacak veri türleri, yöntem ve kaynaklara ilişkin betimlemesi aşağıda verilmiştir.111

TABLO 2: BĐÇĐMLENDĐRĐCĐ DEĞERLENDĐRME PLANI

Toplanacak Veri Türü Yöntem Kaynak Tarih

Öğrenme Ortamı Sınıf, atölye vb. sayısı Donanım durumu Öğretim araçları vb. Program Araçların Uygunluğu Đçeriğin Uygunluğu Öğrenim Metotları Ölçme Araçları Gözlem Anket Gözlem Görüşme Anket Test Ders Öğretmeni Diğer Öğretmenler Uzman Uzman Öğretmenler Öğrenciler Veliler (Kaynak: Semerci,1998:20)

3.4.1.3 DÜZEY BELĐRLEYĐCĐ DEĞERLENDĐRME (Summative Evaluation)

Deneme öğretimi sonunda yapılan, daha önceki değerlendirmeleri de kapsayan bir değerlendirmedir.112 Program sonunda öğrencilerin kazanılmış davranış, özellik ve becerilerini ölçmeye yarayan değerlendirme türüdür. Düzey belirleyici değerlendirme ile eğitim programının yeterli olup olmadığı hakkında bir yargıya varılması olası görülmektedir.113 Bu değerlendirme türü uygulama sonunda yani ünite,yıl ya da dönem sonunda yapılır. Başka bir deyişle ürün değerlendirilir. Ertürk bu değerlendirmeyi “durum muhasebesine dönük değerlendirme” olarak belirtmiştir.Ona göre, öğrencinin yetişme seviyesi ve programın yetiştirme gücü

111

SEMERCĐ, Çetin, Ön.Ver., s.20 112

ULUSOY, Ayten, Ön.Ver., s.115 113

hakkında bir yargıya varılacak verilerin elde edilmesi ve kullanılması söz konusudur.114

Biçimlendirici değerlendirme, program geliştirme da karar verme için bilgi sağlar. Düzey belirleyici değerlendirme ise, bir sonuç değerlendirmesi olup en azından “ne kadar öğrenilmiştir.” Sorusuna cevap bulma sorumluluğundan dolayı yapılır.115

Bu değerlendirme türünün dezavantajı sadece sonuçların değerlendirilmesi olarak ele alınmakta, programın hataları ve eksiklikleri ortaya konulmamaktadır.

TABLO 3: PROGRAM ETKILERI VE ÖLÇME ARAÇLARI

Öğretimin Etkisi Göstergeler Ölçme Aracı

Öğretmen sonuçtan memnun mu? —Öğretmen tavırları —Öğretmen görüşleri

Öğretmen anketleri Raporlar, Gözlem Formları

Öğrenciler, ders Đçeriğini öğrendiler mi?

—Öğrenci performansında, yeterliliklerindeki

değişmeler

Performans Testleri

Hedef davranışların ne kadarı öğrenilmiştir?

Öğrenilen davranışlar uygulama düzeyinde midir?

Ders öğrencileri etkiledi mi?

—Sınav cevap kağıtları ve sonuç çizelgeleri —Öntest- Sontest —Standart ölçmelerle karşılaştırma —Mezunların işteki başarıları

— Konuya ve içeriğe karşı öğrencinin tavırlarındaki değişme — Sınavlar —Gözlem Formları —Öğretmen gözlemleri —Tutum Ölçekleri (Kaynak: Semerci,1998: 22)

Tablo 3’te görüldüğü üzere bu değerlendirme türünde daha çok program amaçlarına ne ölçüde ulaşıldığı ortaya konulmaktadır.Ancak sakıncaları arasında ilgili uzmanların amaçları eksik ve yanlış yazmaları olası durumlardandır.116

114

SEMERCĐ, Çetin, Ön.Ver., s.20 115

Aynı, s.21 116