Probleme Çözme

“Problem, insan zihnini karıştıran, ona meydan okuyan ve inancı belirsizleştiren her şeydir. Bir kişinin istenilen hedefe ulaşmak amacıyla topladığı mevcut güçlerinin karşısına çıkan engel bir problemdir. Problem, bireyin bir hedefe ulaşmada engellenme ile karsılaştığı bir çatışma durumu olarak ifade edilmektedir” (Güçlü, 2003:1).

Problem, “bireyi fiziksel ya da düşünsel yönden rahatsız eden kararsızlık ve birden çok çözüm yolu olasılığı görülen her durum” şeklinde ifade edilmektedir (Karasar, 2005: 55).

Problem, mevcut durumla istenilen durum arasındaki farklılık ya da aykırılık, çelişki, tutarsızlık olarak tanımlanmaktadır. Bireyin, problem çözme yetisini doğru kullanabilmesi için, nerede olması gerektiğiyle ilgili bir düşünceye ve şu an nerede olduğuyla ilgili geçerli bir bilgiye sahip olması gerekmektedir (Johnson ve Johnson, 1994; akt. Kutlu, Doğan, Karakaya, 2008: 14). Problem çözme, bir hedefin gerçekleşmesi veya bir sorunun açılması için gerekli olan zihinsel basamaklar olarak da tanımlanabilir (Haladyna, 1997; akt. Kutlu, Doğan, Karakaya, 2008: 14). Kısaca problem çözme, var olan durumla erişilmek istenen amaç arasındaki boşluğun algılandığı ve bunun yol açtığı gerginliği ortadan kaldırmaya yönelik çabaları içeren bilişsel ve davranışsal bir süreçtir (Öğülmüş, 2004; akt. Kutlu, Doğan, Karakaya, 2008: 14). Bazı durumlarda problem çözme, hatırlama, anlama, eleştirel düşünme ve yaratıcılık gibi diğer zihinsel süreçleri de içerebilir (Kutlu, Doğan, Karakaya, 2008: 14).

Problem, belirlediğimiz hedeflere ulaşma yolunda karşılaştığımız çatışma durumlarıdır. Bu durumda yapmamız gereken en iyi çözüm yolunu aramaktır. İlk olarak bireyin problemi doğru bir şekilde algılaması gerekmektedir. Birey tarafından içselleştirilen problem, bilimsel süreç basamaklarından yararlanılarak çözüme ulaştırılmalıdır.

Problem çözme, kişinin problemi hissedişinden, ona çözüm bulana kadar problemle ilgili geçirdiği düşünsel zamandır. Problem çözmenin “belli bir amaca ulaşmak için karşılaşılan güçlükleri ortadan kaldırmaya yönelik bir dizi çabayı içermekte olduğu belirtilmektedir.” Aynı zamanda, içinde bulunulan şartlara uymak,

engelleri azaltmak ve sonunda organizmayı bir iç dengeye ulaştırmak gibi etkinliklerin hepsinin bu sürecin kapsamında olduğunu ileri sürmektedir (Gelbal,1991: 167).

Problem çözme yıllardır birçok araştırmanın odak noktası olarak görülmektedir. Problem çözme süreci hakkındaki görüşler ikiye ayrılmaktadır. Birinci görüşe göre problem çözmede kişinin geçmişi, ikinci görüşe göre ise problem çözmede kişinin olayı ne oranda algıladığı önemlidir (Çilingir, 2006: 27).

Problem çözmeyi etkileyen faktörleri araştırmacılar farklı şekillerde ele almışlardır. Fakat bunları genel olarak şöyle sıralayabiliriz (Saygılı, 2000; akt. Saygılı, 2006: 27): l. Bireysel Faktörler a) Zeka b) Güdülenme c) Kurulum (Ön bilgi) d) İşleve takılma 2. Toplumsal Faktörler

a) Sosyo-ekonomik durum ve çocuğun toplumsal gelişimi b) Ailelerin çocuk yetiştirme uygulama ve tutumları c) Okulun fiziki koşulları ve sınıfların kalabalıklığı

Problem çözme; farklı bakış açılarıyla yaklaşıldığında, bir güçlüğün üstesinden gelme ya da tek bir açıdan duruma bakmaktan kaçınma, mantık, analiz, yapı, boşluğu kapatma, ihtiyacı karşılama, güçlüklerin üstesinden gelme olarak tanımlanabilir. Bilim adamlarına göre problem çözme; sorulara cevap verme, belirsizlikleri silme, önceden anlaşılmayan şeyleri açıklama ve olan ile olması istenen arasındaki boşluğu kapama olarak algılanır. Bu yaklaşımlardan yola çıkarak, problem çözme bir soruya cevap vermenin planını yapma, zor bir duruma tatmin edici ve çözümleyici karşılık sunma, bir olanak önerme ya da ilgi göstermektir (Ülger, 2003: 42).

Problem çözmenin zamana ve duruma göre değişeceğini belirten Bingham (1998), Dewey'den etkilenerek problem çözme aşamalarını aşağıdaki gibi ifade etmiştir (Özer, 2010: 29):

1. Problemi tanımak ve onunla uğraşma ihtiyacını duymak. Bazı problemlerin doğal olaylar bazılarının ise şaşırtıcı, belirsiz duygular sonucunu ortaya çıktığını belirtmektedir. Çocuklar herkesin günlük yaşamda bazı problemlerle karşı karşıya kaldığını bilmelidirler.

2. Problemi açıklamaya, niteliğini, alanını tanımaya ve onunla ilgili ikincil problemleri kavramaya çalışmak. Problemin niçin var olduğu açıklanmalıdır. 3. Problemle ilgili veri ve bilgileri toplamak. Nasıl bir yardıma ihtiyaç vardır? Bu problemle ilgili yardım nereden sağlanır? soruları üzerinde odaklanmalıdır.

4. Problemin özüne uygun düşecek verileri seçmek ve düzenlemek. Verileri düzene sokma işi fikirler arasında ilişki kurmak açısından büyük önem taşımaktadır. Fikirler incelenmeli, tartışılmalı, yaratıcı bir şekilde yorumlanmalı ve birbirileriyle kaynaştırılmalıdır.

5. Toplanmış verilerin ve problemle ilgili verilerin ışığında çeşitli muhtemel çözüm yollarını tespit etmek. Bütün çözüm yollarının tek tek ele alınması gerekmektedir.

6. Çözüm şekillerini değerlendirmek ve duruma uygun olanlar arasından en iyisini seçmek. Bu seçimin yapılabilmesi için de eleştirici çözümleme, nesnel düşünme ve geç hüküm verme gibi yeteneklere sahip olunması gerekmektedir.

7. Kararlaştırılan çözüm yolunu uygulamak (denemek).

8. Kullanılan problem çözme yöntemini değerlendirmek. Çocukların uyguladıkları yönteme göre karar vermeleri beklenmektedir. Bir problemin çözümünde en iyi düşünce, fikir ve sınamaların bir araya getirilmesi ve mevcut durum bakımından en çok kullanışlı, tatmin edici ve uygulama sonucuna bakarak karar verilmesi gerekmektedir. Başarısızlıkla sonuçlanan uygulama için tekrar çözüm yolları önerilmelidir.

Tokyürek’in (2001) Windey ve Lochheed’den (1985) aktardığına göre iyi bir problem çözücüde bulunması gereken özellikler şu şekilde sıralanabilir (Kaloç, 2005: 29):

1. Olumlu Tutum: İyi problem çözücüler dikkatli ve sürekli analizle problemi iyi çözebileceklerine inanırlar.

2. Doğruluğa İlgi: İyi problem çözücüler gerçekleri ve problemin ilişkilerini kavramada gayretlidirler.

3. Problemi Parçalara Ayırma Alışkanlığı: İyi problem çözücüler sürekli problemi parçalara ayırmayı dener, her bir parçayı analiz eder ve çözüme ulaşmakta parçaları bütünlemeye kalkışır.

4. Tahminden Kaçınmak: Zayıf problem çözücüler, akıllarına ilk cevaba yönelme eğilimindedirler.

5. Aktif Problem Çözme: İyi problem çözücüler, çözümün araştırılmasında zayıf olanlara oranla daha çok uğraş verirler.

Eğitim-öğretimde öğrencilerin problem çözme becerilerini ölçmeyi ve geliştirmeyi amaçlayan proje, performans görevleri gibi alternatif ölçme ve değerlendirme uygulamalarından yararlanılmaktadır. Öğrencilerden bu görevleri yerine getirirken bilimsel süreçlerden yararlanarak problemin çözüm yollarına ulaşmaları beklenmektedir.