Dereceleme Ölçekleri (Rubrikler)

Dereceli puanlama anahtarı, performansı tanımlayan ölçütleri içeren puanlama rehberidir. Herhangi bir çalışmanın puanlanması için geliştirilmiş ölçütleri içeren bir araçtır. En faydalı dereceli puanlama anahtarı, kendi yaptıklarınızdır (MEB, 2006-b: 26).

Derecelendirme ölçekleri aracılığıyla öğrenciler hem kendilerini hem de arkadaşlarını değerlendirdikleri için objektiflik ve sorumluluk bilinçleri gelişmektedir. Derecelendirme ölçeklerinin öğretmenlere sağladığı yararlar arasında değerlendirme sırasında zamanı ekonomik kullanmalarını sağlaması vardır. Belli kriterlere göre puan vermeleri öğretmenlerin işlerini kolaylaştırmaktadır. Bu puanların ne anlama geldiği ölçek üzerinde yer aldığından dolayı ayrıca öğrencilere bir açıklama yapılmasına gerek kalmamaktadır. Dereceli puanlama anahtarı aynı zamanda öğrencilerin geri bildirim eksikliklerini de gidermektedir. Hatalarının nereden kaynaklandığını gören öğrenciler bunları zamanında düzelterek başarılarını yükseltebilmektedirler. Aynı zamanda öğrenciler bu ölçekler sayesinde kendi güçlü ve zayıf yönlerini görebilmektedirler.

Dereceli puanlama anahtarı kullanmanın amaçları şunlardır (MEB, 2006-b: 26): Dereceli puanlama anahtarı,

 Öğretmen ve öğrenci için açık bir kalite tanımı verir.

 Öğrenciler derecelendirme ölçeği kullandıkça ürettikleri ürünün sorumluluğunu daha fazla duyarlar.

 Öğretmenlerin puanlama için harcadıkları zamanın azalmasına katkıda bulunur.

 Öğrencilere bir ödevi tamamlarken kendi performanslarını değerlendirebilecekleri standartlar ve kriterler sağlar.

 Ölçeklerde belirlenen ölçütlerin velilere bildirilmesi, çocuklarına yardımcı olacak velilere kolaylık sağlar.

Dereceleme ölçekleri geliştirme aşamaları;  Ölçeğin ne amaçla geliştirileceğini belirleme.  Nelerin değerlendirileceğini açıkça belirleme.  Yeterlik düzeylerine karar verme.

 Ödevin ölçmeye çalıştığı davranışlar, ürün ya da her bir becerinin anahtarlarını oluşturma.

 Davranışlar, ürün ya da her bir becerinin yeterlik düzeyi için kısa ölçütler yazma. Burada önemli olan düzeyler arasında ölçütleri iyi ayırt edebilmektir. Hangi becerinin alt ya da üst düzeyde olduğunu belirleme önemlidir.

 Kullanılacak ölçeğin taslağını hazırlama (MEB, 2004-a: 82).

Değerlendirmede derecelendirme ölçeği kullanmanın yararları aşağıda belirtilmiştir (Welton ve Mallan, 1999; Shepard, 2000; Ogan Bekiroğlu, 2004; Andrade, 2005; Karagöz ve diğ, 2006; Erkuş, 2006; Çepni, 2007; Yılmaz ve diğerleri, 2007; Zimbicki, 2007; Bıçak, 2008; akt, Adanalı, 2008: 67-69):

 Öğretmene analiz ederek, her bir öğrencinin güçlü ve zayıf yanlarını saptama imkanı verir.

 Öğrencilere önceden bir rubrik verilmesi ve daha sonra öğretmen-öğrenci görüşmesi için temel olarak kullanılması, öğrencilerin nerelerde problemlerle karşılaştığını ve ek eğitim için temel olarak nerelerde yardım edilebileceğine hizmet eder.

 Rubrik ile öğrencilerin, değerlendirmeyi ödül veya ceza olarak değil, anlama ve kavrama kaynağı olarak görmesi sağlanmaktadır.

 Öğrenci performansını, kontrol listesi ya da oranlama ölçeğinden daha hızlı puanlandırma imkanı verir ve hazırlanması daha kısa bir zaman alır.

 Hedefin değerlendirilmesinde ve performansın önemli noktalarında dikkatlerin toplanmasına yardımcı olur.

 Performansın düzeyi hakkında öğrenciye özel geribildirimler verir.  Her bir öğrencinin gelişim düzeyini izlemede yardımcı olur.

 Öğrencilerin ve ödevin amacını anlamada ve çalışmalarını onun üzerine odaklamalarına yardımcı olur.

 Öğrenciler, rubrikteki bilgileri kullanarak yapılan çalışmaları daha iyi anlayabilmekte ve ne yapmaları gerektiğini daha iyi bilmekteler.

 Öğretmenlerin bir etkinlikte ne yapılırsa mükemmel ve ne yapılırsa çok kötü şeklinde yargılara varmalarını kolaylaştırır. Bu yolla, öğrencilerin mükemmele ulaşmaları için onlara yardım edebilecek planlar yapmalarını sağlar.

 Öğrencilere mükemmel performansın neyi kapsadığını ve buna paralel olarak kendi performanslarını nasıl değerlendirebileceklerini açıklar.

 Öğrenciler dereceli puanlama anahtarı kullandıkça ürettikleri ürünün sorumluluğunu daha fazla duyarlar.

 Öğretmenlerin puanlama için harcadıkları zamanın azalmasına katkıda bulunur.

 Öğretmenin, öğrenci çalışmalarını değerlendirmelerini basitleştirir.

 Ölçeklerde belirlenen ölçütlerin velilere bildirilmesi, çocuklarına yardımcı olmaları için velilere kolaylık sağlar.

 Daha objektif ve tutarlı ölçmeye izin verir.

 Gelişmeyi ölçmek ve belgelemek için ölçütler sağlar.

Dereceleme ölçekleri yukarıda sıralanan yararlarının yanında birtakım sınırlılıklara da sahiptirler. Bunlar:

 Rubrikleri anlamak ve kullanmak için öğrenciler yardıma ihtiyaç duyarlar..  Rubriklerin etkili kullanımı için planlamaya, zamana ve yeterli bir

uygulamaya ihtiyaç vardır.

 Öğrenciler başlangıçta rubrikleri kullanmakta zorlanabilirler. Kullanmaya alışmaları zaman alabilir.

 Rubrikler tek başına bir dersin notunu vermekte kullanılmamalıdır.

Dereceleme ölçeklerinin (rubrikler) iki türü vardır. Bunlar bütüncül (holistik) rubrik ve analitik rubriktir.

2.8.2.4.1. Bütüncül Rubrik (Holistik)

Öğretmenin genel süreci veya ürünü bir bütün olarak, parçalarını dikkate almadan puanlamasıdır. Bu yöntem öğrenme ürünleri toplam puan olarak değerlendirilmek istendiğinde kullanılır (MEB, 2006-b: 27).

Bütüncül dereceli puanlama anahtarı, öğretmenin öğrencinin cevabını toplam olarak değerlendirmek istediğinde kullandığı bir ölçektir (Kaptan ve Önal, 2006: 13).

Bütüncül rubrikte öğrencinin gösterdiği performansın bütününe tek bir puan verilmektedir. Her düzeyde performansın kalitesini belirleyen tanımlamalar bulunmaktadır. Bu tip puanlama anahtarları öğrenci performansındaki bazı küçük hataların göz ardı edilebileceği ve performansın bütününe odaklanıldığı durumlarda kullanılmaktadır. bu anahtarı kullanan bir öğretmen, öğrenci çalışmasını bir bütün olarak değerlendirip, o çalışmanın hangi başarı düzeyine girdiğine karar vermesi gerekmektedir (Kutlu, Doğan ve Karakaya, 2008: 51-52).

Örnek bir bütüncül puanlama anahtarı aşağıda gösterilmiştir (MEB, 2006-b: 27):

Şekil 1.1: Örnek Bütüncül Puanlama Anahtarı

Puan Ölçütler

4

Konuyu tümüyle iyi anladığını gösterdi. Konuyla ilgili öne sürülen düşünceler mantıklı gerekçelerle desteklenmiştir. Konuyu farklı örneklerle açıkladı. Olaylar arasında farklı bağlantılar kurdu. Konuyla ilgili çelişkili açıklama yapılmadı. 3 Konuyu anladığını gösterdi. Konuyla ilgili öne sürülen düşünceler mantıklı

gerekçelerle desteklenmişti fakat yeterli değildi. Yazılı açıklamalar yeterliydi. 2 Konunun çoğunu anladığını gösterdi. Konuyla ilgili öne sürülen düşünceler

desteklenmişti fakat yeterli değildi. Anlatımda çelişkili açıklamalar yapıldı. 1 Konunun birazını anladığını gösterdi. Örnekler yeterli değildi. Önemli eksikler

var.

Yukarıdaki bütüncül puanlama anahtarında; “4” düzeyi öğrencinin konuyu çok iyi anladığını gösterir. 1’e doğru gittikçe, öğrencinin belirlenen ölçütler bakımından yeteri kadar performans sergileyemediğini gösterir.

2.8.2.4.2. Analitik Rubrik

Analitik rubrik önce performans veya ürünün parçalarının ayrı ayrı puanlanmasını, sonra da bu puanları toplayarak toplam puanın hesaplanmasını gerektirir. Bu ölçekler, çalışmanın ya da ürünün farklı boyutlarına farklı notlar vermek amacıyla oluşturulur (MEB, 2006-b: 27).

Analitik dereceli puanlama anahtarı, bir değerlendirmenin farklı bölümlerindeki çok belirli cevapları puanlamada kullanılır. Değerlendirmenin her bölümünden bütün puanlar öğrencinin performansının seviyesini ve toplam alacağı puanını belirlemek için toplanır (Erdal, 2007: 21).

Analitik puanlama anahtarı, öğrenci performansının çeşitli boyutlarındaki başarı düzeyleri hakkında bilgi veren bir puanlama aracıdır. Böylece öğrencilerin belli bir alandaki güçlü ve zayıf yönleri hakkında bir görüş sunabilmektedir. Analitik puanlama anahtarları bütüncül puanlama anahtarlarına oranla daha özeldir ve tanı amaçlı kullanılabilmektedir. Bu tip puanlama anahtarı ile daha zengin ve ayrıntılı tanımlamalar yapılabilmektedir (Kutlu, Doğan ve Karakaya, 2008: 56).

Aşağıda Sosyal Bilgiler dersi ile ilgili örnek bir analitik puanlama anahtarı gösterilmiştir (MEB, 2009-c):

Şekil 1.2: Örnek Analitik Puanlama Anahtarı

PUAN İÇERİK

4 Haritadaki bütün işaretler doğru ve dikkatli bir şekilde yerleştirilmiştir. Sınır çizgileri doğru ve özenle çizilmiştir.

3 Bütün işaretler haritada var. Bunların çoğu da haritaya doğru yerleştirilmiş. 2 İşaretlerden bir kaçı haritada yok. Haritada olanların da bir kaçı doğru

yerleştirilmemiş.

1 İşaretlerin çoğu haritada yok. Haritada olanların da çoğu doğru yerleştirilmemiş.

PUAN GÖRÜNÜMÜN YETERLİĞİ

4 Haritanın görüntüsü temiz ve çok renkli. Haritadaki işaretler çok kolay okunuyor.

3 Haritada birkaç renk var. Bazı işaretler kolay okunmuyor.

2 Sınırlı sayıda renk kullanılmıştır. İşaretlerin ne olduğu haritadan zor okunuyor. 1 Renkler ya hiç yok ya da çok az kullanılmış. İşaretler çok az kullanılmış.

PUAN HARİTA ELEMANLARI

4 Haritanın başlığı, yön oku, ölçeği, anahtar bölümü (lejant), kaynağı, enlem ve boylamları haritada bulunmaktadır.

3 Standart bir haritada olması gerekenlerin çoğu var. Bunların çoğu da doğru ve kolay anlaşılmaktadır.

2 Standart bir haritada olması gerekenlerin yarısı yok. 1 Standart bir haritada olması gerekenlerin çoğu yok.

Yukarıdaki analitik rubrikte içerik, görünüm yeterliği ve harita elemanları ayrı ayrı boyutlar olarak ele alınmıştır. Her bir boyutta “4” düzeyi en iyi performansın

gösterildiğini belirtmektedir. 1’e doğru gittikçe, öğrencinin belirlenen ölçütler bakımından yeteri kadar performans sergileyemediğini gösterir.