Literatürde kullanım amaçlarına ve yerlerine göre farklı türlerde portfolyolardan bahsedilmektedir (Danielson ve Abrutyn, 1997; Rybacki ve Lattimore, 1999; Rolheiser, Bower ve Stevahn, 2000; Bers, 2001; Briscoe ve Wells, 2002). Ancak bu türler kuramda farklı gibi görünse de uygulamada birbirleri ile ilişkili biçimdedir. Bu türler bir programın bölümleri içerisinde farklı amaçları taşıyarak bir arada kullanılabilirler. Ancak burada önemli olan eğitimcilerin portfolyo çalışmalarındaki hedeflerinin açık bir biçimde tespit edilmesi, uygun türün seçilmesi ve öğrencilerin olabildiğince işin içine katılmasıdır.
Bu bölümde alan yazında geçen üç farklı portfolyo sınıflamasından ayrı başlıklar halinde bahsedilmiştir. Bu sınıflamalar belirli bir alana ya da bir konunun öğretimine yönelik olan portfolyolardan ziyade genel bakışları içermektedir.
2.3.1. İş, Sunu ve Değerlendirme Portfolyoları
Portfolyoları türlerine göre sınıflama, aslında portfolyoların neye hizmet ettiğine bağlı olarak gerçekleştirilmektedir. Bu sınıflamada yaygın olarak portfolyoların; iş portfolyoları, sunu portfolyoları ve değerlendirme portfolyoları şeklinde adlandırıldığı görülmektedir (Danielson ve Abrutyn, 1997: 2–8).
İş Portfolyoları: Süreç içindeki öğrenci gelişimini yansıtmak için
kullanılmaktadır. Bu şekilde adlandırılmasının nedeni çalışma sürecindeki işlerin tamamını içermesindendir. Yapılan işlerin bir biçimde depolanmasıyla oluşturulmaktadır. Ancak iş portfolyoları, gerekli tüm çalışmaların herhangi bir seçim olmaksızın amaçsız depolanması olarak görülmemelidir. Çünkü burada kontrollü seçimlerle oluşturulmuş bir depolama söz konusudur. Diğer yandan bunlar en iyi çalışmalar şeklinde de sınırlandırılmamıştır. Yapılan işler sürekli değerlendirme ve daha sonraki portfolyo sunumu için gerekli çalışmalara kaynaklık etmektedir. Ayrıca bunlar öğrenci gereksinimlerini belirlemede de etkili olarak kullanılmaktadır.
Genellikle eğitim süreci içinde yapılan çalışmaların toplandığı bir doküman özelliğini taşıyan iş portfolyoları, özel bir içerik alanı çerçevesinde yapılandırılmaktadırlar. Bu noktada etkili bir çalışma, öğrenci başarılarının yeterli kanıtlarının sağlanması için toplanması olarak görülebilir. Çünkü bu, öğretimin gelecekte nasıl yönlendirilmesi gerektiğine ilişkin de bilgi sağlamaktadır.
Sunu Portfolyoları: Bu tür portfolyolar öğrencilerin en iyi çalışmalarını
içeren portfolyolardır. Öğrencilerce kazanılan en yüksek başarı düzeyinin gösterilmesi amaçlanmaktadır. Bu tür portfolyolarda öğrencilerin süreçteki gelişimlerini ortaya koyan dokümanlar sunulmaktadır. Sunu portfolyoları yıldan yıla devam ettirilebilmekte ve öğrencinin gerek okulda öğrenim süreci içerisinde gerekse okul dışında evde, iş yerinde vb. yaptığı çalışmaları içerebilmektedir. Bu türdeki bir portfolyo içeriği, görevin gerektirdiği yazılı örnekler, video kayıtları, ses kasetleri, projeleri içerebilmektedir. Öğrenciler kendi öğrenmeleri hakkında neyi resmetmek istiyorlarsa, değerleri ve istekleri ne ise onları gösterecek seçimler gerçekleştirirler.
Değerlendirme Portfolyoları: Bu türdeki portfolyonun temel amacı
öğrencinin ne öğrendiğini ortaya koymaktır. Uygulanan öğretim programı içeriği aynı zamanda öğrencinin portfolyosuna neleri alacağını belirlemektedir. Örneğin; öğretim amacı yazma yeteneğini içeriyorsa öğrenci portfolyosuna makale, günlük, hikâye, mektup gibi değişik yazma yeteneklerini ortaya çıkaran her tür yazma çalışmasının örneklerini koyabilmektedir.
2.3.2. Dokümantasyon, Süreç ve Vitrin Portfolyoları
Portfolyo türleri olarak bir diğer yaygın sınıflama ise; dokümantasyon
portfolyoları, süreç portfolyoları ve vitrin portfolyoları şeklindedir (Prince George’s
Country Public Schools, 2004). Her ne kadar farklı adlandırma söz konusu olsa da bu sınıflamadaki türler, iş, sunu ve değerlendirme portfolyoları ile oldukça benzerlik göstermektedir.
Dokümantasyon Portfolyoları: Bu türdeki bir portfolyo çalışması aynı
zamanda çalışma/iş portfolyosu olarak bilinmektedir. Bu portfolyo türü, öğrenci öğrenmelerine ait çıktıların yansımalarını aralarında ayrım gözetmeksizin ve zamanla gelişimini gösteren çalışmaların toplanmasını kapsamaktadır. Dokümantasyon portfolyoları, amaçsız etkinliklerden taslaklara ve bitirilmiş ürünlere kadar olan her şeyi içerebilmektedir. Buradaki toplama,
belirli eğitimsel deneyimlere ve hedeflere odaklanarak seçimlerin
gerçekleştirilmesiyle elde edilen özel parçalara dönüştürülür ve anlamlı hale getirilir. Bu, aynı zamanda öğrenci çalışmalarının iddialı ve güçsüz yanlarını içerebilmektedir.
Süreç Portfolyoları: Bu tür portfolyoda öğrenme sürecinin tüm çeşitleri ve
evreleri yer almaktadır. Özellikle öğrencilerin tüm öğrenme süreçlerinin dokümantasyonunda yararlı olmaktadır. Bu tür portfolyoda, öğrencilerin özel bilgi ve becerilerini temelden başlayarak ileri düzey yönetime doğru nasıl bütünleştirdiklerinin gösterilmesi söz konusudur. Diğer bir ifadeyle süreç
portfolyolarında; öğrencilerin öğrenme süreçlerini yansıtmalarına, günlük düşüncelerinin dâhil edilmesine ve onların anlama sürecinin tüm formlarının bağlantılarına kesin vurgular yapılmaktadır.
Vitrin Portfolyoları: Bu tür portfolyoda ise öğretim programının çıktıları
anahtar konumundadır. Öğrenci seçimlerinin ve yansımalarının program çıktıları üzerinden değerlendirmesi için en iyi çalışmaların kullanıldığı portfolyolardır. Öğrencilerin ve öğretmenlerin ortak seçimiyle karar verilen öğrencinin en iyi çalışmalarını içermektedir. Bu tür, sadece tamamlanmış çalışmaları kapsamaktadır. Öğrenci portfolyosunda, fotoğraflar, sesli‐görsel kayıtlar, video görüntüleri gibi birçok öğeyi kapsama alabilmektedir. Bu tür portfolyolar aynı zamanda öğrenciler tarafından yazılan karar verme süreçlerine ilişkin analizleri ve yansımaları da içerebilmektedir.
2.3.3. En İyi Çalışma Portfolyoları ve Gelişmeyi Yansıtan Portfolyolar Yukarıda verilen sınıflama örneklerinin yanı sıra portfolyoların ayrıca iki sınıfta ele alındığı da görülmektedir. Bunlar en iyi çalışma portfolyoları ve
gelişmeyi yansıtan portfolyolar olarak adlandırılmaktadır (Rolheiser, Bower ve
Stevahn, 2000: 4–5).
En İyi Çalışma Portfolyoları: Bu portfolyo türü, öğrenenlerin en iyi
çalışmalarının kanıtlarını gösteren ve dikkat çeken çalışmaların yer aldığı bir türdür. Bu tür portfolyolar sıklıkla sunu veya vitrin portfolyoları şeklinde de adlandırılmaktadır. En iyi çalışma ürününü ve onun gerçekleştirilmesindeki süreci içermektedir. Bu türde öğrenenler, kendilerinin yüksek seviyedeki öğrenmelerinin yansımalarını seçebilmekte ve niçin bu yansımaların onların en iyi çabaları ve başarıları olduğunu göstererek açıklayabilmektedir.
Gelişmeyi Yansıtan Portfolyolar: Bu tür portfolyolar, kişisel gelişmelerin
zaman içerisindeki durumunun gösterimini içermektedir. Buradaki gelişme unsuru, akademik veya düşünsel beceriler, içerik bilgisi veya herhangi bir alan
odaklı olabilmektedir. Aynı zamanda her bir odak unsuruyla tanımlanmış eğitimsel hedefler ve amaçlarla doğrudan bir bağlantı kurulmasına destek verilmektedir. Gelişmeyi yansıtan portfolyo, en iyi çalışma örneklerinden birini ortaya çıkarmak için seçilebilir. Böylelikle öğrenenlerin, hedef belirleyerek ve kendini değerlendirerek başarılarının ne olduğunu görmelerine yardımcı olunabilmektedir.