Nitel Verilerin Toplanması 

Nitel  araştırmalarda  çoğunlukla  üç  tip  veri  toplama  söz  konusudur.  Bunlar;  a)  araştırmanın  yer  aldığı  sosyal,  psikolojik,  kültürel,  demografik  ve  fiziksel  özelliklere  ilişkin  “çevreyle  ilgili  veriler”,  b)  araştırma  süresince  neler 

olup  bittiğini  ve  araştırma  grubunun  bundan  nasıl  etkilendiğini  ortaya  koyan  “süreçle  ilgili  veriler”,  c)  araştırma  grubundaki  bireylerin  süreç  hakkındaki  düşündüklerine yönelik “algılara ilişkin veriler”dir. Bu verileri elde etmek için  yaygın  olarak  kullanılan  üç  tür  veri  toplama  yönteminden  bahsedilmektedir.  Bunlar  çok  sık  kullanılan  ‘görüşme’,    ‘gözlem’  ve  ‘yazılı  dokümanların  incelenmesi’ yöntemleridir (Yıldırım ve Şahin, 2006: 40). 

Araştırmanın  genel  amacı  çerçevesinde  yukarıda  bahsedilen  veri  toplama  türlerinden,  süreçle  ilgili  ve  algılara  yönelik  olan  veri  toplama  süreçleri  gerçekleştirilmiştir.  Bu  kapsamda  görüşme  ve  dokümanların  incelenmesi  yöntemleri  ağırlıklı  biçimde  kullanılmıştır.    Nitel  veri  toplama  sürecinde  kullanılan  yöntemler  ve  araçlar  yukarıdaki  her  iki  veri  toplama  sürecinin  işletilmesi için kullanılmıştır.  

3.3.1.1. Görüşme  

Görüşme, nitel araştırmalarda sıklıkla kullanılan bir veri toplama biçimi  olarak  görülmektedir.  Bireylerin,  çeşitli  konulardaki  bilgi,  düşünce,  tutum  ve  davranışları ile bunların olası nedenlerinin  öğrenilmesinde en etkili yol olarak  kullanılagelmiştir.  Nitel  araştırmalardaki  görüşmede,  söylenenlerin  yüzeysel  anlamlarının  yanı  sıra  derinliğe  sahip  anlamları  da  çıkartılmak  istenmektedir.  Bunun  için  görüşmede;  ses  tonu,  mimikler ve  soruları  cevaplamada  gösterilen  istek,  söylenenlerin  değerlendirilmesinde  önemli  ipuçları  niteliğindedir.  Görüşmeye  katılanların  sayısına  göre,  görüşmeler  bireysel  olarak  veya  grupla  yapılabilir. Bireysel görüşme bir katılımcı ile gerçekleştirilir. Grupla görüşmede  ‐odak  grup  görüşmesi  olarak  da  adlandırılmaktadır‐  ise  çok  sayıda  katılımcı  konuyu araştırmacı eşliğinde birlikte görüşüp tartışır.  

Görüşmelerin,  uygulanmasına  göre;  yapılandırılmış,  yapılandırılmamış  veya  yarı‐yapılandırılmış  olarak  sınıflandırılması  söz  konusudur.  Bu  sınıflamalar farklı kaynaklarda farklı biçimlerde ele alınmaktadır. Ancak genel 

olarak  açıklanacak  olursa;  yapılandırılmış  görüşmede  sorulacak  sorular  daha  önceden  yapılandırılmıştır,  araştırmacı  sadece  bu  soruları  kaynağa  yöneltir  ve  kaynaktan  gelen  cevabı  kayıt  altına  alır.  Esnek  bir  yapısı  pek  olmadığı  için  açıklık  getirilmesi  gereken  durumlarda  dahi  belirlenen  sorular  dışında  soru  sorulmamaktadır. Yapılandırılmamış görüşmelerde ise neredeyse bu durumun  tersi  bir  süreç  söz  konusudur.  Konu  belirlendikten  sonra  katılımcının  konu  hakkındaki fikri sohbet tarzında alındığı için görüşme, tam anlamıyla esnektir.  Yarı‐yapılandırılmış  görüşmede  ise  bu  iki  yaklaşımın  harmanlanmış  biçimi  yürütülür.  Katılımcıya  önceden  belirlenmiş  sorular  sorulur.  Bunun  yanı  sıra  gerekli  görülen  yerlerde  yeni  sorular  sorulabilir  veya  bazı  soruların  sorulmasından  vazgeçilebilir  (Yıldırım  ve  Şahin,  2006:  119–123;  Kuş,  2003:  87– 104; Karasar, 1999: 165–172; Kaplan, 1993: 145–147).  

Bu  araştırmadaki  görüşmeler;  yarı‐yapılandırılmış  görüşme  türünde  tasarlanmış,  görüşme  formu  kullanılarak  bireysel  görüşme  olarak  yürütülmüştür.  Görüşmeler  e‐portfolyo  öğretim  sürecinin  tamamlanmasının  ardından  gerçekleştirilmiştir.  Görüşmeler  için  yapılan  plana  göre  öncelikle  bir  görüşme  formu oluşturulmuştur. Bunun için iki uzmanın ve araştırmacının katılımıyla bir  çalışma  gerçekleştirilmiştir.  Görüşme  formu;  kolay  anlaşılabilen,  her  sorunun  bir odağı olduğu, her bir sorunun açık uçlu ve tek boyutlu, fakat farklı türden  (dolaylı  soru  tipi,  varsayıma  dayalı  soru  tipi  gibi)  olduğu  bir  biçimde  hazırlanmıştır.  Bunlarla  birlikte  formdaki  sorular;  mantıklı  bir  düzen  çerçevesinde  sıralanmış,  yönlendirici  olmaktan  uzak  ve  alternatif  sondalar  (ayrıntıya,  açıklamaya  ve  aydınlatmaya  yönelik  sondalar)  içerecek  biçimde  hazırlanmıştır.  Sorular  katılımcıların  e‐portfolyo  sürecine  yönelik  tutumlarını  ve  algılarını  ortaya  çıkarmaya  odaklı  hazırlanmıştır.  Bu  çerçevede  çeşitli  türlerde  35  adet  madde  kökü  yazılmıştır.  Daha  sonra  gözden  geçirilen  sorular  yenilenmeye  tabi  tutularak  23  adet  olarak  görüşme  formuna  girmiştir  (Ek.2).  Çalışmadaki hassaslık göz önüne alınarak her bir öğrenciye ayrılacak görüşme 

süresinin  yaklaşık  60  ile  90  dakika  arasında  olmasına  karar  verilmiştir.  Araştırma  planına  göre  öğrencilerle  bir  görüşme  takvimi  oluşturulmuş  ve  bu  takvime  göre  öğrenciler,  fakültede  görüşme  için  uygun  hale  getirilmiş  bir  salonda  bireysel  olarak  görüşmeye  alınmıştır.  Görüşmeler,  araştırmacının  yönetiminde ve uygulama süresince öğrencilere zaman zaman destek sağlayan  bir uzmanın katılımıyla gerçekleştirilmiştir.  

Görüşmelerin  tümü  araştırmacı  tarafından  yönetilmiştir.  Görüşmelerin  başında öğrencilerin rahat olmalarını sağlamak ve görüşmeye yönelik güdüleri  arttırmak için onlara karşı formal bir davranış sergilenilmesinden kaçınılmıştır.  Görüşmenin sıcak bir ortam çerçevesinde yürütülmesine çalışılmış, öğrencilerin  sorulara  yönelik  duygu  ve  düşüncelerini  tüm  gerçekliği  ile  dışa  vurması  için  cesaret verici tavır ve tutumlar sergilenmiştir.  

Özel  durumlar  dışında  soruların  tümü  araştırmacı  tarafından  sorulmuştur.  Araştırmacının  verilen  yanıtlara  yönelik  bir  kayıt  tutma  durumu  olmamıştır.  Çünkü  görüşmelerin  tümü  daha  sonra  tekrar  izlenip  çözümünün  gerçekleştirilmesi  için  bir  kamera  aracılığıyla  görüntülü  biçimde  kayıt  altına  alınmıştır  (Katılımcılardan  sadece  bir  öğrenci,  görüntülü  kayıt  alınmasının  kendisini  olumsuz  etkileyeceğini  ve  duyacağı  heyecan  ile  yanıtlarda  gerçekçi  olmayabileceğini  ifade  etmiştir.  Bu  nedenle  o  öğrencide  sadece  ses  kaydı  alınabilmiştir).  Araştırmacı  dışında  görüşmelerde  yer  alan  uzman  ise  görüşme  süresince öğrenci yanıtlarına yönelik kritik yazılı kayıtlar almıştır. Bu kayıtların  başlıca  katkısı,  görüşme  süresi  içinde  öğrencilerin  yanıtlarında  anlaşılamayan  veya  tutarsız  gibi  görülen  durumların  tespit  edilmesi  ve  buna  yönelik  farklı  bakış  açılarıyla  yanıtların  açıklığa  kavuşturulmasını  sağlamak  olmuştur. 

Böylelikle  görüşmelerin  daha  tutarlı,  kontrollü  ve  derinlemesine 

Görüşmeler  esnek  bir  yapıda  yürütülmüştür.  Derinlemesine  ve  gerçek  bilgi  edinimi  sağlayabilmek  için  gerekli  durumlarda;  bazı  durumların  açıklığa  kavuşmasına  yönelik  ek  sorular  sorulmuş,  öğrencinin  beden  dili  dikkate  alınmış, sorular doğrusal bir biçimde sorulmamış, amaçlardan sapılmadan soru  çeşitlemesine  gidilmiş,  açık  olmayan  yanıtlara  yönelik  doğru  algılamaları  sağlamak için teyitler uygulanmıştır. 

Görüşme  sonrasında  elde  edilen  tüm  görüntü  kayıtları  çözümlemeye  alınmıştır.  Görüntü  kayıtlarının  yeniden  izlenmesi  gerçekleştirilmiş  ve  uzman  notları alınmıştır. Bununla birlikte görüşmede geçen diyalogların tümünün bir  kelime  işlemci  yazılımı  kullanılarak  metin  tabanlı  elektronik  kopyaları  oluşturulmuştur.   

3.3.1.2. Elektronik dokümanlar 

Araştırmada niteliksel veri toplama araçlarının bir türünü de elektronik  dokümanlar  oluşturmuştur.  Elektronik  veri  tabanlarından  elde  edilen  bu  dokümanlar,  süreç  ile  ilgili  öğrenci  görüşlerinin  yansımalarını  göstermesi  bakımından  önemli  veri  kaynakları  olarak  görülmektedir.  Öğrencilerin  süreç  öncesinde  ve  sonrasında  gerçekleştirdikleri  kayıtlar,  nitel  veri  toplanması  kapsamında değerlendirilmektedir.