Planlı Dönemde Yönetimde Reform Çalışmaları

Ülkemizde yerel yönetimlerin yeniden düzenlenmesi çalışmalarının birçok alanda olduğu gibi, 1960’dan sonra, Planlı Kalkınma dönemiyle başladığı söylenebilir. Bu girişimler bir toplumsal tüze devletinin kalkınma gereksinimlerine yanıt vererek çağdaş bir yönetim yapısının geliştirilmesi doğrultusundaki arayışların birer parçasıdır. Bu nedenle, yönetimde ve yönetim yöntemlerinde yeniden düzenleme düşüncesinin, özellikle 1961 Anayasası’ndan ve onun, kalkınmanın planla olacağı kuralından esinlendiğini belirtmek yanlış olmaz.294

Ekonomik, sosyal ve kültürel kalkınmasını 1963 yılından bu yana Kalkınma Planları çerçevesinde sürdürmekte olan Türkiye, demokratik sistem içinde planlı kalkınmanın zaman zaman başarılı örneklerini vermiştir. Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı’ndan başlayarak tüm kalkınma planlarında yerel yönetimlere yer verilmiş, ancak plan ile uygulama arasındaki uyum ya da uyumsuzluk ayrımında, planlar daha demokratik ve özerk bir yerel yönetim anlayışını yakalamışken uygulamada sorunlu ve bağımlı yerel yönetim sistemi egemen olmuştur. Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda; Yerel yönetimlerin halkın katkısını sağlamada en elverişli kuruluşlar olduğu vurgulandıktan sonra, kamusal harcamalara halkın katkısının sağlanmasının yararları şöyle dile getirilmiştir: “Halkın hizmetin teşkilatlandırılmasına ve yapılmasına katılmasını sağlamak, hem yapılan işlerin daha başarılı olmasını kolaylaştırır, hem de devletin yükünü hafifletir.”295 II. Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda şehirleşme ile ilgili şu ifadeler kullanılmıştır: “…Şehirleşme desteklenecek ve şehirleşmeden ekonomiyi itici bir güç ve bir gelişme aracı olarak yararlanılacaktır.”, “…Şehirleşme, bu hareketin yarattığı müesseseler, şehir çevre ve bölge ilişkileri İçinde düşünülecek, şehir sorunlarının çözümünde şehirler bu anlayış içinde tek başlarına ele alınmayacaklardır.”296 1995’e kadar uzanan bir perspektifi de içeren, Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı yerel yönetimlere özel bir ağırlık vermiş ve İl Mahalli İdare

294_{Keleş, s.465.}

295_{DPT, Mahalli İdareler ve Büyükşehir Yönetimi Özel İhtisas Komisyonu Raporu, DPT, 1994, s.5.} 296_{DPT, İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı(1968-1972), http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/plan2.pdf}

Planlaması adı altında topladığı bir sistem içinde yerel yönetimlerin kısa ve uzun vadeli yatırım programları ve hesapları yapmasını öngörmüştür.297

Devlet Planlama Teşkilatı, 1960 Askeri Harekâtı’ndan sonra Milli Güvenlik Komitesi’nce çıkarılan 30.09.1960 tarih ve 91 Sayılı Kanun’la kurulmuştur. 1961 Anayasası (Md. 41) “İktisadi, sosyal ve kültürel kalkınmayı demokratik yollarla gerçekleştirmek, bu maksatla, milli tasarrufu artırmak, yatırımları toplum yararının gerektirdiği önceliklere yöneltmek ve kalkınma planlarını yapmak devletin ödevidir” hükmüne yer vermiştir.298

Planlı dönemde; MEHTAP Projesi, İç Düzen Projesi (1967-1971),İdarenin Yeniden Düzenlenmesi İlkeler ve Öneriler (1971), KAYA (1991) Projesi vb. yer almaktadır.

Planlı dönemde yapılan yeniden düzenleme çalışmalarının ilki ve en kapsamlısı ,DPT’nin talebiyle TODAİE tarafından hazırlanan MEHTAP (Merkezi Hükümet Teşkilatı Araştırma Projesi)’dır. Proje, merkezi hükümet örgütlerinin yeniden düzenlenmesiyle ilgili bütün sorunları kapsamına almış, taşra kuruluşlarını,yerel yönetimleri kapsam dışı bırakmıştır. Proje esasta, merkezi yönetimin görev ve yetkilerinin rasyonalize edilmesi, kamu personelinin etkinlik ve verimliliğinin arttırılması, görevlerin yürütülmesi sırasında görülen sorunların tespiti ve çözüm üretilmesi ve yönetimin geliştirilmesine yönelik önerileri içermiştir. Rapor, hazırlandığı tarihten itibaren reform çalışmaları için yol gösterici olmuştur.299

297_{DPT, Mahalli İdareler ve Büyükşehir Yönetimi Özel İhtisas Komisyonu Raporu, DPT, 1994, s.8.} 298

1980 Sonrası Türk Kamu Yönetiminin Merkez Örgütünde Yapılan Reform Çalışmaları, http://www.sosyalbil.selcuk.edu.tr/sos_mak/makaleler/Ali%20ACAR%20-

%20%C4%B0smail%20SEV%C4%B0N%C3%87/19-37.pdf (18.12.2009), s.26-27.

299_{Hüseyin Gül ve Mehmet Aktel, “Tarihsel Bir Bakış Açısıyla Kamu ve Yerel Yönetimler Reformu”,}

Yönetimler Kongresi Dünden Bugüne Yerel Yönetimlerde Yeniden Yapılanma Bildiriler Kitabı,

Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Biga İktisadi ve İdari Fakültesi ve Biga Belediyesi, 3-4 Aralık 2004, s.82-83.

İç Düzen Projesi: İçişleri Bakanlığı’nca 1967’de başlatılan ve 1971 yılında

sonuçlandırılan bu projenin amacı, bununla ilgili Bakanlar Kurulu kararında (2 Eylül 1967,Sayı:6/8247) şöyle özetlenmiştir: “İçişleri hizmet ve teşkilatını yeniden düzenlemek amacıyla İçişleri Bakanlığı Teşkilatına dahil bütün kuruluşların merkez ve taşra kademeleri ile Bakanlığa bağlı veya denetimi altındaki kuruluşlar ve mahalli idareler üzerinde amaç, görev ve yetkilerin dağılışı, hizmetlerden sorumlu personel, teşkilat yapıları ve teşkilatın işleyişi; İçişleri Bakanlığı’nın görev ve hizmetleriyle ilgili faaliyetlerde bulunan diğer kuruluşlar üzerinde, İçişleri Bakanlığı ve Teşkilatı ile ilişkiler, aralarındaki görev karışımları ve koordinasyonu araştırılacaktır.” 5608 kişiye uygulanan 775 soruyu kapsayan 47 anket sonucunda, bu araştırmanın bulguları 23 monografta ve daha sonra da 8 kitapta toplanmıştır.300

KAYA Projesi 1988 yılında DPT tarafından TODAİE’den Altıncı Beş Yıllık

Kalkınma Planına ışık tutacak şekilde ve kamu yönetimini geliştirmek ve yeniden düzenlemek üzere bugüne kadar yapılmış olan çalışmaların uygulamaya ne ölçüde yansıdığını araştırmak, yapılan bu çalışmaların ve uygulamaların eksik yönlerini, aksaklıklarını, darboğazlarını ve sorunlarını belirlemek ve bunlarla ilgili alınması gereken önlemleri açıklığa kavuşturmak, Avrupa Topluluğuna yönetsel uyum amacıyla gerekli hazırlıkları saptamak üzere bir yönetim araştırması yapılmasının istenmesiyle başlamıştır. KAYA Projesinin amacı “kamu hizmeti gören merkezi yönetimin merkez ve taşra örgütü ile yerel yönetimleri, süratli, ekonomik, verimli ve nitelikli hizmet görecek bir düzene kavuşturmak ve böyle bir düzen içinde iş görmelerini sağlamak için; kamu kuruluşlarının amaçlarında, görevlerinde, görevlerinin bölünüşünde, örgüt yapılarında, personel sisteminde, kaynaklarında ve bunların kullanılış biçimlerinde, yöntemlerinde, mevzuatında, iletişim ve halkla ilişkiler sisteminde var olan aksaklıkları, bozuklukları ve eksiklikleri saptamak ve bu konularda yapılması gerekenleri önermek” olarak belirlenmiştir. KİT'ler ve Milli Savunma araştırma kapsamının dışında tutulmuştur.301

300

Keleş, s.469.

301_{DPT, Sekizinci Beş Yılık Kalkınma Planı Kamu Yönetiminin İyileştirilmesi ve Yeniden}

Yerelleşme" olarak da adlandırılan reform paketi kapsamında bugüne kadar Kamu Yönetimi Temel Kanunu Tasarısı, İl Özel İdaresi Kanunu Tasarısı, Büyükşehir Belediyesi Kanunu Tasarısı, Belediye Kanunu Tasarısı ve Bölge Kalkınma Ajansları Kanunu Tasarısı açıklanmış bulunuyor. Reform paketi ve tasarılar kamuoyuna açıklandıkları günden bu yana, tasarıyı farklı açılardan değerlendiren oldukça geniş bir tartışmanın sürdürüldüğü söylenebilir.302