Piyasa Disiplini – Üçüncü Yapısal Dayanak

Basel II’nin son bileşeni olan üçüncü yapısal dayanağın ana hedefi piyasa disiplinidir. Piyasa disiplini ile asgari sermaye yeterliliği ve sermaye yeterliliğinin denetim ve gözetim süreci tamamlanmaktadır.

Bankaların sahip oldukları sermaye ile sermaye yeterliliği ve risk değerlendirme yöntemleri dahil olmak üzere önem arz eden konularda kamuya açıklama yapma gerekliliğini ortaya koyan üçüncü dayanakta, bankalar arasında karşılaştırma yapılabilmesi ve bu yolla şeffaflığın sağlanması hedeflenmektedir. Bu dayanakta belirlenen açıklama standartlarının ulusal muhasebe standartları ile uyumlu olması ve bu standartlar ile çelişmemesine özen gösterilmektedir. Dolayısıyla, bu yapısal dayanakta 1988 uzlaşısında olmayan bir bileşen, yani bankaların finansal durumları hakkında kamuya nasıl bilgi açıklamak zorunda oldukları ayrıntılı olarak yer almaktadır (Yayla ve Kaya, 2005:13). Bu çerçevede komite; uygulamanın kapsamı, sermaye, maruz kalınan riskler ve risk değerlendirme süreci konularında birtakım kamuyu bilgilendirme yükümlülükleri belirlemektedir. Bu şekilde, piyasa katılımcılarının bankanın sermaye yeterliliği hakkında önemli bilgilere sahip olmalarına olanak sağlanarak piyasa disiplininin teşvik edilmesi amaçlanmaktadır.

Bankaların üst düzey yönetimlerinin ve yönetim kurullarının bankanın risklerini değerlendirme ve yönetme tarzlarıyla tutarlı olarak bilgilendirme yapmaları gerekmektedir. Bankalar, birinci yapısal dayanak kapsamında karşı karşıya bulundukları çeşitli risklerin ölçümü ve bu riskler nedeniyle bulunduracakları asgari sermaye düzeyinin belirlenmesi için belirli yaklaşım ve yöntemler kullanmaktadırlar. Komite, bu genel çerçeveye dayanılarak yapılacak açıklamaların bir bankanın maruz kaldığı riskler hakkında piyasayı bilgilendirmenin etkin bir aracı olduğu ve karşılaştırılabilirliği sağlayan tutarlı

ve anlaşılabilir bir bilgilendirme çerçevesi sunduğu inancındadır. (BIS, 2007a:294).

1.4.3.1. Muhasebe Açıklamaları ile Etkileşim

Bankaların sermaye yeterlilikleri konusunda kamuya yapılacak olan bilgilendirmelerin muhasebe standartları ile uyumu son derece önemlidir. Komite, üçüncü yapısal dayanağın perspektifinin daha geniş kapsamlı olan muhasebe yükümlülükleri ile çelişmemesini sağlamak için çaba göstermektedir. Muhasebe otoritelerinin devam etmekte olan çalışmalarının üçüncü yapısal dayanak kapsamındaki bildirim gereksinimleri üzerine birtakım etkiler yaratması beklenmektedir. Komite, muhasebe otoriteleri ile halen yürütmekte olduğu ilişkileri devam ettirerek gözlem ve değerlendirmeler yapmayı ve sektörde meydana gelecek gelişmelerin ışığı altında gerekli değişiklikleri yapmayı öngörmektedir.

Bankaların finansal durumları ve haklarındaki diğer bilgilerin, yatırımcıların zamanında ve doğru bir şekilde bilgilendirilmesi amacıyla kamuya açıklanması gerekmektedir. Finansal raporlar ve açıklanan bilgilerin tutarlılığı ve denetimden geçmiş olması bu bilgilerin geçerliliğinin ve doğruluğunun sağlanması açısından çok önemlidir. Bu doğrultuda açıklanan yıllık finansal raporlar genellikle denetimden geçmiş bilgiler içermektedir. Bu raporlarla birlikte yayımlanan ek bilgilerin de denetlenen bilgilerle uyumlu olması gerekmektedir. Bunun dışında sermaye piyasası otoriteleri tarafından zorunlu kılınmış kayda alma ve kayıtta kalma yükümlülükleri gibi diğer bilgilendirme yükümlülüklerini yerine getirmek amacıyla yayımlanan ek bilgiler de geçerlilik şartlarını karşılayabilmeleri amacıyla iç kontrol değerlendirmeleri gibi genellikle oldukça sıkı incelemelere tabi tutulmaktadır. Ancak bir bilginin geçerlilik incelemesinden geçmeksizin açıklanmış olması durumunda, banka yönetimi derhal kamuyu bilgilendirme genel prensiplerine uygun biçimde onaylanmasını sağlamak zorundadır. Bankaların, muhasebe

bildirimler arasındaki önemli temel farklılıkları mantıklı bir şekilde izah edebilmeleri gerekmektedir. Üçüncü yapısal dayanak çerçevesinde açıklanan bilgilerin ayrı bir dış denetim sürecinden geçmesi zorunlu görülmemiştir. Ancak muhasebe standartları kurulları, sermaye piyasası otoriteleri veya diğer yetkili otoriteler tarafından ortaya konan yükümlülüklere uyulması gereklidir.

Açıklanacak bilgilere önemlilik kavramının esas alınarak karar verilmesi beklenmektedir. Bir bilginin önemli olması için ‘‘unutulması veya yanlış bir biçimde ifade edilmesi durumunda ekonomik kararları oluşturmak için bu bilgiye güvenen kullanıcının değerlendirmelerini ve kararlarını değiştirebilmesi veya önemli ölçüde etkileyebilmesi’’ gereklidir. Bu tanımın, Uluslararası Muhasebe Standartları ve pek çok ulusal muhasebe düzenlemesiyle uyumlu olduğu kabul edilmektedir.

Rakiplerle paylaşıldığı takdirde bankanın yapmış olduğu yatırımların değerinin düşmesine neden olabilecek, bu yoldan bankanın rekabetçi gücünü zayıflatabilecek özel bilgilerin ve yasal bir sözleşme veya iki taraflı bir ilişkiye dayanması bağlamında müşteriler ile ilgili gizli bilgilerin açıklanması zorunlu değildir. Ancak bankanın bazı hususların açıklanmadığını belirtmesi, ilgili konuda daha genel bilgiler sunması ve gerekçelerini ortaya koyması gereklidir. Bu sınırlı istisnanın, muhasebe standartlarında yer alan bilgilendirme yükümlülükleri ile çelişmemesi önemlidir.

Açıklamaların altı aylık dönemlerde yapılması öngörülmektedir. Ancak;

- Bankanın risk yönetimi amaç ve politikaları, raporlama sistemleri ve tanımlar hakkında genel bir özet sunan nitel bilgiler yıllık bazda açıklanabilecek,

- Riske duyarlılığın artmış olması ve sermaye piyasalarında daha çok raporlama yönündeki eğilimler oluşması ve risk tutarları ve diğer hususlarla ilgili bilgilerin hızlı değişim eğiliminde olması halinde aylık dönemlerde açıklama yapılacaktır.

Bununla beraber bankaların tüm önemli bilgileri elverişli olduğu anda ve ulusal mevzuatta öngörülmüş süreler içinde açıklaması gerekmektedir.

Bankalar, muhasebe veya diğer raporlama yükümlülükleri uyarınca açıklanması zorunlu tutulmayan bilgileri, kamu erişimine açık internet siteleri veya denetim otoriteleriyle birlikte hazırlanan halka açıklanan raporlar gibi bir dizi araç ile açıklayabileceklerdir. Bankaların, birbiriyle ilgili tüm bilgileri tek bir yerde açıklamaları veya bilgilerin nereden bulunabileceğini açıklamaları gerekmektedir (BIS, 2007a:294- 296).