Peygamberlerin İsmet Sıfatı

Hayâlî bu konuyu beyitlerdeki sıraya göre şerh ettiği halde biz onun bu konudaki nakillerini belli bir tasnife tabi tutarak ele alacağız.

Küfür

Hayâlî, peygamberlerden günah sâdır olabileceğini söyleyen Ezarika’nın402

tüm günahları küfür sayması nedeniyle peygamberlerden küfrün de sâdır olabileceği görüşünde olduklarını belirtir.403

399 _{Hayâlî, Şerh, s. 88.}

400 _{نارمع نبا ىسوم هتاروت خسنب // ادسح اوور ام نكل صن امبر و - Hz. Musa bir metinle Tevrat’ın (bir bölümünün)}

neshedildiğini ümmetini bildirmiştir. Ama onlar kıskançlıktan ötürü böyle bir durumu açıklamamışlardır (58. Beyit).

401 _{Hayâlî, Şerh, s. 89.}

402 _{Ezârika: Ebû Râşid künyeli Nâfi’ b. El-Ezrak el-Hanefî’ye (ö. 65/685) uyanlardır. Hâricîlerin sayı}

ve kuvvet yönünden en üstünü bu fırkadır. Abdülkâhir el-Bağdâdî, Mezhepler Arasındaki Farklar, s. 60; Şehristânî, Milel ve Nihal, s. 112-113.

Yine Şia’nın da helak olma korkusu durumunda peygamberlerden küfrün izharının caiz olduğu görüşünü nakleder.404 _{Şia’nın bu görüşünün; Nemrud ve}

Firavun’nun karşısında şiddetli helak olma korkuları olmasına rağmen Hz. İbrahim ve Hz. Musa’dan, küfrün sâdır olmadığı ve onların davalarını sürdürdükleri örneğiyle tenakuz halinde olduğunu söyler. Bu gibi durumlarda takiyyenin davetin bütünüyle gizlenmesine sebep olacağını çünkü takiyyeye en uygun vaktin zayıflık ve muhaliflerin çokluğu nedeniyle bizzat davet vakti olduğunu ileri sürer.405 _Burada

Hayâlî’nin cumhurun görüşünden çıkan bu iki fırkayı zikrettiğini ayrıca cumhurun görüşünü belirtmeye gerek duymadığını görüyoruz.

Yalan

Cumhur, mesâlih ve dinî ahkâm konusunda peygamberlerden yalan sâdır olmasını kesin olarak imkânsız görmüştür. Böyle olmasaydı mûcizelerin delaletiyle çelişki ortaya çıkardı.406

Büyük Günah

1- Peygamberlikten Sonra

Haşviyye407_{, peygamberlerden büyük günahların sâdır olmasını caiz görür.}

Muhakkiklerin cumhuru, peygamberlerden kasten büyük günah sâdır olmasını imkânsız görmüştür. Bazıları bu görüşe muhalif olmuştur.408

Cumhur, peygamberlerden büyük günahın yanlışlıkla veya unutarak sâdır olmasını mümkün görmüştür. Ancak Hayâlî “Tercih edilen görüş bunun imkânsız olduğudur” der.409 _{Ancak küçük bir lokma veya tane çalmak veyahut terazilerde hile}

404 _{Bu davranışa takiyye denir. Bkz. Seyyid Şerif Cürcânî, Şerhu’l Mevâkıf, C. 3, s. 490.} 405 _{Hayâlî, Şerh, s. 89.}

406 _{Hayâlî, Şerh, s. 89.}

407 _{Haşviyye: Dinî konularda akıl yürütmeyi reddeden, nasların zâhirine bağlı kalmak suretiyle teşbih}

ve tecsîme kadar varan telakkileri benimseyenlere verilen ad. Bkz. Metin Yurdagür, “Haşviyye”, DİA, C. 16, İstanbul 1997, s. 426.

408 _{Bâkıllânî ve muhakkik Eş’arîler “Tebliğ dışındaki durumlarda masumiyet aklen zorunlu değildir.}

Çünkü mûcize buna delalet etmemektedir” derler. Bkz. Seyyid Şerif Cürcânî, Şerhu’l Mevâkıf, C. 3, s. 490.

409 _{Bu görüş İmam Râzî, Îcî, Cürcânî ve Teftâzânî gibi âlimlerin görüşüdür. Teftâzânî, Şerhu’l-Akâid,}

yapmak gibi bayağılık ve kötü niyet belirten herhangi bir şeyin Peygamberlerden sâdır olmasının imkânsızlığında ittifak etmişlerdir.410

Mu’tezile’ye göre, peygamberlerden kasten büyük günah sâdır olması, gönüllerden onların saygınlığının düşmesi ve insanların gözünde rütbelerinin alçalmasını gerektirir bu da peygamberlerden nefret etmeye, emirlerine kayıtsız kalmaya, onlardan sayılamayacak kadar fesadın yayılacağı düşüncesine götürür. Bu durumda kullarını ıslah etmesi için peygamberlerini günahlardan engellemesi Allah’a vacip olur.411

2- Peygamberlikten Önce

Cumhura göre, nübüvvetleri öncesinde onlardan büyük günahlar sâdır olması caizdir. O halde küçük günahların sâdır olması da caizdir. Buna karşın peygamberlerin nübüvvet öncesinde günah işlediğine işaret eden herhangi bir şey duyulmamıştır.412

Mu’tezile’ye göre, bi’setin maslahatını engelleyerek nefrete götüreceği için nübüvvet öncesinde de onlardan büyük günahların sâdır olmasını imkânsızdır.413

Râfizîlere414 _{göre, vahiy öncesinde ve sonrasında, ister kasten ister yanlışlıkla}

veya unutarak olsun peygamberlerden küçük ve büyük günahların sâdır olması imkânsızdır.415

Cumhurun, peygamberlerden büyük günahın yanlışlıkla veya unutarak sâdır olmasını caiz gördüğünü nakleden Hayâlî’nin cumhurun bu görüşü yerine İmam Razi, Îcî, Cürcânî, Teftâzânî gibi birçok kelâmcının görüşünü tercih ettiğini yukarıda belirttik. Hayâlî bütün görüşleri zikrettikten sonra konuyu nihayete erdirmeden önce tercih ettiği bu görüşü Şerhu’l Mevâkıf’ta zikredilen dokuz delilden bir tanesini naklederek delillendirmiştir. Bu delil şu şekildedir:

410 _{Hayâlî, Şerh, s. 90.}

411 _{Hayâlî, Şerh, s. 90; Kâdi Abdülcebbâr, a.g.e., C. 2, s. 436.} 412 _{Hayâlî, Şerh, s. 90.}

413 _{Hayâlî, Şerh, s. 90;.Kâdi Abdülcebbâr, a.g.e., C. 2, s. 438.}

414 _{Rafıza, sözlükte terk edenler, ayrılanlar gibi anlamlara gelir. Bu kelimenin terim anlamı konusunda}

mezhepler tarihi yazarları arasında görüş birliği yoktur. Bazen Şia ile eşanlamlı kullanılırken bazen de daha özel anlamlarda kullanılmıştır. Ancak Eş’arî ve Bağdâdî, Şia’yla eşanlamlı olarak kullanmışlardır. Bkz. Abdülkâhir el-Bağdâdî, Mezhepler Arasındaki Farklar, s. 26; Eş’arî, Makâlâtü’l-İslâmiyyin, s. 48.

“‘Andolsun ki İblis onlar hakkındaki zannını doğru çıkardı da bir grup mümin hariç hepsi İblis’e uydular’416 _{ayetine göre eğer iblise uymayanlar}

peygamberlerse mesele yoktur. Eğer peygamberler değil de başkaları iseler onlar peygamberlerden daha üstün olacaklardır. Çünkü ayette ‘Sizin en üstününüz en takvalı olanınızdır’417 _{buyurulmuştur. Peygamber olmayanların peygamber olanlardan üstün}

olmaları icmâyla yanlıştır. Şu halde peygamberlerin İblis’e uymadıklarının ve günah işlemediklerinin kesin olduğunu söylemek zorunludur.”418

Hayâlî’ye göre, peygamberlerin sehven ya da unutarak büyük günah işlemelerinin ya da kasten küçük günah işlemelerinin mümkün olduğunu söyleyenlerin Kur’an’da, hadislerde ve haberlerde nakledilen kıssaları kendi görüşlerine delil olarak kullanmalarına karşı Hızır Bey’in de icmalen işaret ettiği419 _{cevap şudur:}

“Nakledilen şey tevatür yoluyla ulaşmışsa sadece nübüvvetten önce ya da yanlışlıkla veya unutarak işlenen küçük günahlar olduğuna hamledilir. Şayet, ‘Zulüm olarak görülen ve kendisinden istiğfar edilen şey nasıl oluyor da küçük günah oluyor?’ diye itiraz edilirse, ‘Bu günahlar onların nezdinde öyledir ya da onlar bu şekilde nefislerini ezmek istemişlerdir’ diyerek cevap veririm.”420

Küçük Günah

Mutezile kasten de olsa küçük günahların onlardan sâdır olmasını caiz gördü. İmâmü’l-Haremeyn de onlara katıldı. Mutezile’den Ebu Ali el-Cübbai, ancak yanlışlık veya unutma yoluyla peygamberlerden küçük günahların sâdır olacağını söyledi.

416 _{Sebe’, 34/20.} 417 _{el-Hucurât, 49/13.} 418 _{Hayâlî, Şerh, s. 91.}

419 _{نايسنب وا ىحو لبق هنأب // مهبنذل ىكاحلا صصقلا لؤي - Peygamberlerin günah işledikleri hakkında anlatılan}

hikayeler, (o günahlar) ya peygamberlikten önce ya da unutarak işlenmiştir şeklinde yorumlanır (61. Beyit).

Cumhur, küçük günahların peygamberlerden sadece yanlışlıkla ve unutarak sâdır olabileceği görüşündedir.421 _{Aynı şekilde küçük bayağılıkların da unutarak veya}

hatayla sâdır olması caizdir.

Hayâlî büyük günahlara geçmeden önce Hızır Bey’in bu konuyla ilgili beytinde geçen ittifak ve i’lân kelimelirinin kullanılmasının lüzumuyla ilgili açıklamada bulunur.422 _{İttifak kaydının hazfi ve i’lan kaydının terki peygamberlerden}

yaptıklarını gizleme yoluyla fıskın sâdır olabileceği vehmine götürdüğü için o iki kelimeyi zikrettiğini söyler. Yine Hızır Bey’in i’lân kaydını zikretmesiyle hem Şia’nın takiyye görüşünü hem de peygamberlerden küfrün sâdır olabileceğini savunanların görüşünü reddettiğini ifade eder.423