Pertev Naili Boratav’ın Derlemiş Olduğu Varyantın Tahlili

2.2.3.1. Masalın Özeti

1. Padişah kızı kırk kapının içinde kilitlidir. Dadısı ona her gün yemeğini verir.

2. Bir gün yemeğin içinden bir kemik çıkar. Kız kemiği duvara fırlatınca duvar delinir. Delikten bakınca üç delikanlının konuştuğunu görür.

3. Delikanlılar muhtelif nesneleri Hüsnü Yusuf’un güzelliğine benzetirler. Bu konuşmayı duyan padişah kızı Hüsnü Yusuf’a âşık olur, hastalanır.

4. Padişah hekimlere başvurur. Sonunda hekimler kızın derdinin gönül derdi olduğunu söylerler.

5. Kız durumu dadısına anlatır. Hüsnü Yusuf’u aramak için yola çıkar.

6. Kız uzun bir yolculuktan sonra bir memlekete varır. Dinlenmek için oturduğu yerde bir nine görür, ona bu memleketin neresi olduğunu sorar. Nine de, memleketin Hüsnü Yusuf’un memleketi, civardaki bir evin de Hüsnü Yusuf’un evi olduğunu söyler.

nasıl görebileceğini sorunca, onun bir cadı karısının oğlu olduğunu, ancak sabahleyin gezmeye gittiğinde hizmetçinin ona abdest duyu döktüğünü ve bu suyun Hüsnü Yusuf’un çeşmesinden doldurduğunu söyler.

8. Kız, Hüsnü Yusuf’un abdest suyuna kendi mührünü atar. Mühür, abdest alırken Hüsnü Yusuf’un avucuna düşünce, Hüsnü Yusuf hizmetçi kıza çeşme başında gördüğü kişiyi çağırmasını söyler.

9. Hüsnü Yusuf’la kız birbirlerine kavuşurlar.

10. Akşam olunca Hüsnü Yusuf, annesi bulmasın diye kızı dolaba saklar.

11. Annesi eve dönünce insan kokusunu alır. Hüsnü Yusuf yemeyeceğine dair söz alarak kızı annesine gösterir.

12. Annesi kıza çeşitli güç işler verir. Kız bu işleri Hüsnü Yusuf’un yardımıyla başarır. Ancak cadı anne Hüsnü Yusuf’un yardım ettiğini anlar.

13. Cadı anne kızı yemeye karar verir. Kızı bir torbaya astıktan sonra, akşama kadar danasını pişirmesini, aksi takdirde kendisini yiyeceğini söyler.

14. Hüsnü Yusuf kızı torbadan çıkarır, yerine danayı koyar ve birlikte kaçarlar. Akşam cadı karısı eve gelince torbayı ısırır, danasının böğürdüğünü duyunca da oğlanla kızın kaçtığını anlar, peşlerine düşer.

15. Hüsnü Yusuf, cadı karısını büyülü elekle alt eder.

2.2.3.2. Masalda Bulunan Fonksiyonlar

1. I. AİLEDEN BİRİ EVDEN UZAKLAŞIR

Boratav’ın derlediği masalda bu işlev, çalışmamıza aldığımız diğer iki Hüsnü Yusuf masalından farklı olarak gezintiye çıkma biçiminde değil, mahpusluk halinde bir rutinin tekrarlanması olarak görülür. Dadısı, kırk kapının ardında kilitli olan padişah kızına her gün yemeğini getirir. Bir gün yemeğin içinden bir kemik çıkar. Bu kemik bir büyülü nesne işlevi görerek, II. No.lu fonksiyona geçişi sağlar.

2. II. KAHRAMAN BİR YASAKLA KARŞILAŞIR

Yasak durumunun karşılığı olan istek durumu ile gerçekleşir. Kız, kemikle deldiği duvardan bakınca dışarıda kar ve karın üzerinde bir kan lekesi olduğunu görür. Bununla birlikte dışarıda üç delikanlı beklemektedir. Üç delikanlı, muhtelif nesneleri Hüsnü Yusuf’un güzelliğine benzeterek, kızın GÜDÜLENMESİNİ, yani Hüsnü Yusuf’a âşık olmasını sağlarlar. Bu fonksiyonla birlikte masal denge halinden transformasyon haline geçer.

3. III. YASAK ÇİĞNENİR

Padişahın kızı, Hüsnü Yusuf’a olan aşkından hasta olur. Durum ortaya çıkınca, kız babasından demir asa demir çarık isteyerek yola çıkar.

4. IV. SALDIRGAN BİLGİ EDİNMEYE ÇALIŞIR

Bu masal da çalışmamıza aldığımız diğer iki Hüsnü Yusuf masalı gibi iki kesitten oluştuğu için, kahraman ve saldırgan kesitlerin geçişi sırasında konum değiştireceklerdir. Padişahın kızı bu fonksiyonda kahraman konumunda Hüsnü Yusuf hakkında bilgi edinmeye çalışır. Uzun yolculuğunun sonunda vardığı

yanı sıra evinin yerini de öğrenir.

5. V. SALDIRGAN KURBANI İLE İLGİLİ BİLGİ TOPLAR

Padişah kızı nineye Hüsnü Yusuf’u nasıl görebileceğini sorar. Nine, Hüsnü Yusuf’un annesinin cadı karısı olduğu için onu göremeyeceğini, ancak sabahleyin gezmeye gittiğinde hizmetçisinin ona abdest suyu döktüğünü söyler. Öte yandan Hüsnü Yusuf’un çeşmesinden bir başkası su alamaz. Kız, bu bilgiler yardımıyla sonraki fonksiyonda hilesini gerçekleştirir.

6. VI. SALDIRGAN KURBANINI YA DA SERVETİNİ ELE GEÇİRMEK İÇİN, ONU ALDATMAYI DENER

Kız, hizmetçiye göstermeden elindeki mührü sürahiye atar.

7. VII. KURBAN ALDANIR VE BÖYLECE İSTEMEYEREK DÜŞMANINA YARDIM ETMİŞ OLUR

Mühür, abdest alırken Hüsnü Yusuf’un avcuna düşünce, Hüsnü Yusuf hizmetçiye çeşme başında gördüğü fukara adamı çağırmasını söyler. Fukara adam, kılık değiştirmiş padişah kızından başkası değildir. Böylece kız, kurbanı aldatmış olur. Hüsnü Yusuf ile kız kavuşunca, masalın ikinci kesitine geçilir, cadı karısı saldırgan rolüne geçmiş olur.

8. XII. KAHRAMAN BÜYÜLÜ BİR NESNEYİ YA DA YARDIMCIYI EDİNMESİNİ SAĞLAYAN BİR SINAMA, BİR SORGULAMA, BİR SALDIRI VB. İLE KARŞILAŞIR

Cadı karısı, Hüsnü Yusuf’a söz verdiği için kızı yemez. Fakat kızı çeşitli biçimlerde sınar. İki küp gözyaşı doldurması, teyzenin kapısının arındaki kendi çalar kendi oynar eleğin alınması ilk iki sınamadır. İlki, Yusuf’un yardımıyla başarılır.

İkinci sınama da Yusuf’un yardımıyla başarılmakla birlikte, bu sınama aynı zamanda hem büyülü nesnenin ele geçirilmesini, hem de sonraki kahramanın izlenme fonksiyonunda kahramanın yardım almasını sağlar. Cadı karısı masalın üçleme tekniğine bağlı olarak ilk iki sınamanın Yusuf sayesinde geçildiğini anlar. Üçüncü ve son sınamadan sonra Yusuf ve sevgilisi kaçarlar.

9. XIV. BÜYÜLÜ NESNE KAHRAMANA VERİLİR

Kız, Hüsnü Yusuf’un yardımı sayesinde kendi çalar kendi oynar eleği alır.

10. XXI. KAHRAMAN İZLENİR

Hüsnü Yusuf ve sevgilisi cadı karısını aldattıktan sonra evde ne kadar kıymetli eşya varsa hepsini alıp kaçarlar. Bunun üzerine cadı karısı küplere binip peşlerine düşer. Cadı, ikinci sınama esnasında kızın müdahalede bulunduğu kişi/nesnelere bir oğlanla bir kızın geçip geçmediğini sorar, fakat o kişi/nesneler olumsuz yanıt verirler.

11. XXII. KAHRAMANIN YARDIMINA KOŞULUR

Bu fonksiyonda yardım, Propp’un 6. No.lu alt başlıkta belirttiği “Kahraman kaçarken hayvan, taş vb.ne dönüşerek kurtulur” biçiminde, büyülü nesnenin yardımıyla gerçekleşir. Üçleme tekniğine bağlı olarak Hüsnü Yusuf, cadı karısından saklanabilmek için eleğe vurarak, hem kendisini hem de sevgilisini çeşitli nesnelere dönüştürür. Üçüncü seferde cadı karısı peşlerini bırakmak zorunda kalır.

12. XXXI. KAHRAMAN EVLENİR VE TAHTA ÇIKAR

Hüsnü Yusuf ve padişah kızı evlenirler. Padişah tahtını Hüsnü Yusuf’a bırakır.