Bilge Seyidoğlu’nun Derlemiş Olduğu Varyantın Tahlili

2.2.1.1. Masalın Özeti

1. Padişahın kızı kuşları çok sever, her gün onları besler, bütün gün onlarla meşgul olur.

2. Kuşun biri yem yemeye gelmez. Padişahın kızı kuşu yere indirebilmek için tarağıyla yüzüğünü çıkarıp koyar.

3. Kuş tarak ile yüzüğü gagasına alır ve uçup gider.

4. Kız, kuşun sırrını öğrenebilmek için yola koyulur.

5. Kız, uzunca bir yoldan sonra odun taşıyan topal bir kuşun peşinden bir mağaraya girer.

6. Kız, bir han kadar büyük olan mağaranın içindeki sıra sıra odalardan birine gizlenir.

7. Akşam olunca bütün kuşlar gelir, yiyip içtikten sonra odalarına çekilirler.

8. Kızın saklandığı oda Hüsnü Yusuf’un odasıdır. Hüsnü Yusuf kuş kılığından çıktıktan sonra, tarak ile yüzüğü önüne koyar ve onların yerine sahibinin eline geçmesini dilediğini söyler.

9. Kız, Hüsnü Yusuf’un dileğini duyunca ortaya çıkar.

10. Hüsnü Yusuf kızı kuşlardan hamile kalıncaya kadar sakladıktan sonra henüz kundaktayken kaçırıldığı annesinin evinin kapısına bırakır.

11. Kız, Hüsnü Yusuf’un ona öğrettiği gibi, “Hüsnü Yusuf’un başı için beni içeri alın” diyene kadar içeri alınmaz. Akabinde kızı kaz damına alırlar.

12. Gece olunca kuşlar yatar. Hüsnü Yusuf kaz kümesinin ışığının yandığı görür, kuş kılığında pencereye konar. Kızla konuşur. Kızın yanına bıraktıkları hizmetçi bu olaydan korkar, kızı deli zanneder ve olayı hanımına anlatır.

13. Kızın yanına başka bir hizmetçi koyarlar. Gece olunca Hüsnü Yusuf yine kuş kılığında gelir, pencereye konar ve kızla konuşur. Bu hizmetçi de korkup kaçar. Hanımına kızın cinli olduğunu söyler.

14. Ertesi gece kızın yanında hanım yatar. Hüsnü Yusuf gece olunca yine gelir, kızla konuşur. Kız, Yusuf’un annesine durumu anlatır.

15. Hüsnü Yusuf’un odası açılır. Kız orada doğurur. Çocuk da babası gibi çok güzeldir.

16. Annesi pencerenin kenarına sakız yapıştırır. Yusuf gece kuş kılığında gelince bu sefer sakıza yapıştığı için kaçamaz.

17. Kuşlar Yusuf’u bulamayınca annesinin kapısına toplanır. Hüsnü Yusuf’u vermesini isterler.

18. Annesi Yusuf’un boynuna bir tulum bal bağlar. Kuşların karşısında tuluma bıçak vurarak Yusuf’u kestiğini söyler. Kuşlar tuluma gaga vurunca, tatlı balı Yusuf’un kanı zanneder ve inanıp giderler.

19. Hüsnü Yusuf’la padişahın kızı evlenir.

2.2.1.2. Masalda Bulunan Fonksiyonlar

1. I. AİLENİN FERTLERİNDEN BİRİ EVDEN AYRILIR

Padişah’ın kızı, kuşları besleyip onları sevmek üzere her gün evinden ayrılır. Ancak bu evden ayrılma durumu, Propp’un da belirttiği üzere XI. Fonksiyonda tabir edilen ayrılma değildir.40 _{Buradaki ayrılma durumu masalın başlangıç/denge halini}

içerisinde kalmak suretiyle gerçekleşir.

Kızın evden ayrılması 3. no.lu “Genç nesilden bir kimse evden ayrılır”, alt başlığına da uymaktadır.

40 _{Vladimir Propp, Masalın Biçimbilimi (Çev. Sema Rifat, Mehmet Rifat), Bilim Sanat Felsefe Yayınları,}

(II. KAHRAMAN BİR YASAKLA KARŞILAŞIR, III. YASAK ÇİĞNENİR)

Yem yemeğe inmeyen kuş, kızın tarak ve yüzüğünü çalar. Hüsnü Yusuf’un masalının istisnai durumlarından biri bu fonksiyonda görülür. Bu kısımda saldırgan olarak işlev gören kuşun masalın devamında Hüsnü Yusuf olduğu anlaşılacak ve VIII. fonksiyonda belirtilen ailenin elde etmek istediği eksiklik konumuna geçecektir. Dolayısıyla kızın kuşun sırrını öğrenmek istemesi (Propp’un analizine göre istek, yasaklamanın karşıt biçimi sayılır) işlevler arasında bağlantıyı sağlayan yardımcı öğelerden biri olan GÜDÜLENME sayılabilir.41 _{Güdülenmenin yanı sıra bu}

fonksiyon II. No.lu KAHRAMAN BİR YASAKLA KARŞILAŞIR ve onu takiben III. No.lu YASAK ÇİĞNENİR fonksiyonları olarak da değerlendirilebilir. Zira bu fonksiyonla birlikte, masal ‘denge’ halinden ‘transformasyon/dönüşüm’ haline geçer.

Söz konusu ikinci durumda VIII. no.lu fonksiyon, kuşların yıllar evvel Hüsnü Yusuf’u kaçırmasına karşılık gelecektir. Bu da 1. No.lu alt başlık olan “Saldırgan birini kaçırır” durumuyla eş değerdir.

Hüsnü Yusuf, gerçek kimliği anlaşılmadan evvel bir yönüyle ‘büyülü nesne” niteliği taşır.

3. XI. KAHRAMAN EVİNDEN AYRILIR

Kız, tarağını ve yüzüğünü çalan kuşun sırrını öğrenmek için yollara düşer.

4. XV. KAHRAMAN, ARADIĞI NESNENİN BULUNDUĞU YERE ULAŞTIRILIR, KENDİSİNE KILAVUZLUK EDİLİR YA DA GÖTÜRÜLÜR

Kız, odun taşıyan bir topal kuşu takip ederek Hüsnü Yusuf’un kuşlarla birlikte yaşadığı mağaraya varır. Bu durum ayrıca, 3. No.lu alt başlıkla belirtilen “Kahramana kılavuzluk edilir” durumuna da uymaktadır.

5. XVI. KAHRAMAN VE SALDIRGAN, BİR ÇATIŞMADA KARŞI KARŞIYA GELİR

Kız, tarak ve yüzüğünü kaçıran kuşu bulur. Kuşun aslında Hüsnü Yusuf olduğu anlaşılır. Diğer kuşlarla birlikte kuş kılığına girip ava giden Hüsnü Yusuf’un “saldırgan” konumu, bu fonksiyonla birlikte “kahraman” olarak değişir. Diğer gerçek kuşlar “saldırgan” konumuna geçerler. “Çatışma” durumu da dolayısıyla “buluşma/birleşme” niteliği kazanır.

6. XVII. KAHRAMAN ÖZEL BİR İŞARET EDİNİR

Kızın hamile kalması yahut Hüsnü Yusuf’tan öğrendiği, annesinin onu içeri alması için gerekli olan “Hüsnü Yusuf’un başı için alın” sözü, kahramanın edindiği özel işaret olarak değerlendirilebilir. Şurası ayrıca belirtilmelidir ki, masalın bu kısmından itibaren, eksik olan nesne konumundaki Hüsnü Yusuf, aynı zamanda bir ikinci kahraman konumunda olacağı için, sonraki iki fonksiyon olan XVIII. SALDIRGAN YENİK DÜŞER ile XIX. BAŞLANGIÇTAKİ KÖTÜLÜK GİDERİLİR YA DA EKSİKLİK KARŞILANIR fonksiyonlarının mahiyeti ve dolayısıyla sıralaması değişir. Propp bu istisnai durumu “Bazen başlangıç

durumundaki kişilerin sıralanmasında düzmece kahraman üstüne hiçbir şey söylenmez, sonradan sarayda ya da evde oturduğu öğrenilir. Prenses de saldırgan gibi, iki kez görünür. İkinci kez, aranılan kişi olarak ortaya çıkar; arayıcı önce prensesi sonra da saldırganı görebilir ya da tersi” ve “… başlangıç durumunda yer alan saldırgan, her ne kadar nitelikleri kendisini açıkça bir ejderha, bir cadı vb. yapıyorsa da, kahramanın bir akrabası durumuna gelir”42 _{ifadeleriyle belirtmiştir.}

KARŞILANIR

Kızın Hüsnü Yusuf’un çocuğuna hamile olduğu anlaşıldıktan sonra, Hüsnü Yusuf annesinin hilesiyle yakalanır ve masalın sonradan ortaya çıkan asıl eksikliği giderilmiş olur. Fakat bununla birlikte masal sonuç/denge haline geçmez, zira Hüsnü Yusuf’un ortaya çıkmasıyla birlikte kuşlar yeni saldırgan konumuna geçmişlerdir ve onların da alt edilmesi gerekir.

8. XVIII. SALDIRGAN YENİK DÜŞER

Annesi bal tulumu hilesi ile kuşları Yusuf’u öldürdüğüne inandırır. Böylelikle kuşlar yenik düşmüş olur.

9. XXXI. KAHRAMAN EVLENİR VE TAHTA ÇIKAR

Kuşların elinden kurtulmuş olan Hüsnü Yusuf ve padişahın kızı evlenirler.

Masalda bulunan fonksiyonlar numaralarına göre şöyle sıralanırlar: I, VIII, XI, XV, XVI, XVII, XIX, XVIII, XXXI