KAMUDA PERFORMANS ESASLI BÜTÇELEME
2.1. BÜTÇE SĠSTEMLERĠ
2.2.1. Performans ve Performans Göstergeleri
Performans ölçümü, bir kurumun kullandığı kaynakları, ürettiği ürünleri ve hizmetleri, elde ettiği sonuçları takip etmesi için düzenli ve sistematik biçimde veri toplanması, bunların analiz edilmesi ve raporlanması süreci olarak tanımlanır.
Performans ölçümü, kurumun önceden belirlenen stratejik amaçları ve hedefleri doğrultusunda ne kadar ilerleme gösterdiğinin, kurumun güçlü ve zayıf yönlerinin ve kurumun gelecekteki önceliklerinin belirlenmesine yardımcı olur. OECD geniĢ anlamda performans yönetimini; performans bilgileri üretilmesi, bu bilgilerin değerlendirilmesi, performansın izlenmesi ve performansın raporlanması olarak açıklamaktadır.
Performans yönetiminde, performans hedefleri ve amaçları tanımlıdır, yöneticiler yönetsel esnekliğe sahiptir, oluĢturulan hedef ve amaçlara ulaĢmak için performans ölçülüp raporlanmaktadır ve ulaĢılan sonuçlar devlet faaliyetlerinin finanse edilmesi ile kamu yönetiminde bir ödül ceza sisteminin yürütülmesinde kullanılmaktadır. 54
Performans ölçümü ile gerçekleĢtirilmek istenen nihai amaç kamusal mal ve hizmetlerin kalitesinin arttırılmasıdır. Performans ölçümü etkin hesap verme sorumluluğunun gerçekleĢtirilmesine yardımcı olur. Bir kurumun stratejik amaç ve hedefleri ile performans hedeflerinin ne ölçüde yerine getirildiğini gösterir. Bu nedenle performansın ölçülmesi yoluyla hesapverilebilirliğin sağlanması için uygun bir zemin sağlanmıĢ olmaktadır. Performans ölçümünün diğer bir iĢlevi de yaptırım amacıyla kullanılmasıdır. Performans ölçümüne dayanılarak değerlendirme yapılması ve bu değerlendirme sonuçlarına göre iyi performansın ödüllendirilmesi ve kötü performansın cezalandırılması mümkün olmaktadır.55
Maliye Bakanlığı Performans Esaslı Bütçeleme Rehberinde “performans ölçümü, performans göstergeleri aracılığıyla gerçekleĢtirilir” demektedir. Yine aynı rehberde performans göstergeleri, kamu idarelerince stratejik amaç ve hedefler ile
54 OECD, Policy Brief, Public Sector Modernization : Governing for Performance, October, 2004, s.5
55 Yenice, Ebru, Kamu Kesiminde Performans Ölçümü ve Bütçe ĠliĢkisi, SayıĢtay Dergisi, sayı 61, s.58-59
52 performans hedeflerine ulaĢmak amacıyla yürütülen faaliyetlerin sonuçlarını ölçmek, izlemek ve değerlendirmek için kullanılan araçlar olarak tanımlanmaktadır.56
Performans göstergelerini aĢağıdaki gibi incelemek mümkündür.
2.2.1.1. Girdi Göstergeleri
Bir devlet kurumunun veya bir kurumun idarecisinin bir çıktı veya sonuç alabilmek için sahip olduklarıdır. Girdiler Ģunlardan oluĢabilir: çalıĢanlar, fonlar, ekipman, tesisler, elde edilen mallar, malzemeler veya hizmetler, iĢ süreçleri, kurallar, vb.57
2.2.1.2. Çıktı Göstergeleri
Hükümet kurumlarının vatandaĢlara, iĢyerlerine ve/veya diğer hükümet kurum ve kuruluĢlarına sağladığı mallar veya hizmetlerdir. Örnek olarak Maliye Bakanlığının bir çıktısı aylık mali performans raporlarının ve yıllık mali bildirimlerin yapılması olabilir. Æıktı göstergeleri kurumun ürettiği nihai mal ve hizmet miktarına iliĢkin bilgi sağlar. Æıktı göstergeleri belirlenirken ara çıktılar değil, sadece nihai çıktılar göz önüne alınır. 58
2.2.1.3 Sonuç Göstergeleri
Hükümet eylemlerinin bir topluluk üzerindeki etkileri veya sonuçlarıdır.
Sonuçlar hükümetlerin eylemlerinden kaynaklanan istenilen veya istenilmeyen sonuçları gösterir. Örnek olarak Maliye Bakanlığının bir sonucu hükümetin finansmanının sürdürülebilir olduğu veya UlaĢtırma Bakanlığının bir sonucu karayolu kazalarında %5’lik bir azalma olabilir.
Sonuç göstergeleri uzun vadede elde edildiklerinden ve dıĢsal faktörlerden önemli ölçüde etkilendiklerinden ölçülmesi çıktı göstergeleri ile karĢılaĢtırıldığında
56 Performans Esaslı Bütçeleme Rehberi, Pilot Kurumlar Ġçin Taslak (2004), T.C. Maliye Bakanlığı, Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü, IV. Bölüm, s. 7
57 Curristine, Teresa, Performance Information In The Budget Process: Results of The OECD 2005 Questionnaire, OECD Journal on Budgeting – Volume 5, glossary, s. 129-131
58 Curristine, a.g.e. s. 129-131
53 daha zordur. Ancak sonuç göstergeleri ile stratejik amaç ve hedefler arasında doğrudan ilgi kurmak mümkündür. 59
2.2.1.4. Verimlilik Göstergeleri
Belirlenen bir girdi düzeyi ile en yüksek çıktının elde edilip edilmediğine iliĢkin bilgi sağlar. Verimlilikte artıĢın bir kurumda çıktı kalitesi düĢürülerek arttırılması tehlikesi vardır. Örneğin girdi miktarı sabit iken daha fazla miktarda ancak daha düĢük kalitede çıktı üretilmesi verimliliği arttırır. Bu nedenle verimlilik göstergelerinin kalite göstergeleri ile dengelenerek kullanılması gerekmektedir.60
2.2.1.5. Etkinlik Göstergeleri
Bir program veya bir aktivite tarafından ortaya çıkarılan ürün ve hizmetler (çıktılar) ile bunların yaratılması için kullanılan kaynaklar (girdiler) arasındaki iliĢkidir.61
2.2.1.6. Etkililik Göstergeleri
Æıktılar ile sonuçlar arasındaki iliĢkiden yola çıkarak yürütülen faaliyet ve projeler ile belirlenen hedeflere ne ölçüde ulaĢılabildiğini ifade eder. Mal ve hizmetler üretilirken ve faaliyet projeler yürütülürken tutumluluk ve etkinlik ilkelerine uyulmuĢ olsa bile eğer belirlenen hedeflere ulaĢılamadıysa bu bir anlam ifade etmeyecektir. Bu yüzden etkililik önemli bir kavramdır.62 Etkililik göstergeleri, çıktı ile sonuçlar arasındaki iliĢkileri yani, çıktıların beklenen sonuçlara yol açıp açmadığını inceleyen araçlardır.
Özetle, kaynakların, kaliteden taviz vermeden en az maliyetle elde edilmesi
“tutumluluk”, en az girdi ile mümkün olan en çok çıktının elde edilmesi “verimlilik” ve mevcut çıktılar ile istenen sonuçlara ulaĢma derecesi arasındaki iliĢki ise “etkililik”
olarak ifade edilmektedir.63
59 Curristine, a.g.e. s. 129-131
60 Yenice, a.g.e.,s.60
61 Curristine, a.g.e, s. 129-131
62 Curristine, a.g.e, s. 129-131
63 Altay, Asuman; Kaplan, Ersin, “Türkiye’de Performansa Dayalı Yönetim Uygulamasına GeçiĢ ve IMF’nin Rolü”, Maliye Dergisi, sayı 151, 2006, s.4
54 2.2.1.7. Kalite Göstergeleri
Kalite göstergeleri üretilen mal ve hizmetlerin hatasız, vaktinde, belirli standartlara uygun ve kullanıcıların isteklerini karĢılayacak Ģekilde olup olmadığını ölçer. Kalite göstergeleri ile bir hizmetin ne kadar iyi yerine getirildiği ölçülebilmesine karĢın, bu hizmetlerin toplumda ne gibi sonuçlar meydana getirdiği ölçülememektedir.
O yüzden kalite göstergelerinin tek baĢına kullanılmaması, sonuç göstergeleri ile dengelenmesi gerekir.64
ġekil 5. Performans Göstergeleri
Kaynak: Erüz Ertan, 5018 sayılı Kanuna Göre Performans Esaslı Bütçeleme, Kamu Mali Yönetiminde Stratejik Planlama ve Performans Esaslı Bütçeleme, (Editör: CoĢkun Can Aktan) Ankara, Seçkin Yayınları, 2006, s.230