Performans Kavramı

Performans kelime sözcüğü, ingilizce kökenli “performance” kökünden gelmektedir. Türkçe’de “iş yapma becerisi, yetenek, başarı vb.” karşılıklarıyla eşdeğer olan performans terimiyle ilgili düşünürlerce değişik tanımlamalar yapılmaktadır (Kılınç ve Mesci, 2008: 29-32).

İş çevrelerince parformans kavramı, artan teknolojik değişimlere paralel olarak son 20 yılda endüstri sektörlerinde ciddi derecede kullanıldığı tespit edilmiştir (Pariada ve Cattopadhyay, 2006:119). Performans kavramının endüstri alanlarınca oldukça geniş bir içeriğe sahip olması, oldukça ayrıntılı bir şekilde düşünülmesine neden olmuştur (Benligiray, 1999:3). Günümüzde performans kavramı, firmaları kendince belirlediği hedefler doğrultusunda faaliyette bulunarak ilerlettiği ve sonuç olarak da kendisini hedefine ulaştıran yönlendirici yol olarak ifade edilmektedir (Kılınç ve Mesci, 2008: 29-32).

Performans kavramına yönelik genel kabul edilmiş belirli bir tanım olmamakla birlikte çeşitli bir çok tanımlamalar yapılmaktadır. İlk olarak performans kavramı günümüzde kullandığı anlamlar dışında 16. yüzyıl zamanlarında askeri alanlarda görevleri ve emirleri başarmak olarak kullanılmıştır (Lawson, 1995: 3). Yaşadığımız zamanda performans kavramları ise son şekillerle şu tanımlamalardadır: • Bir firma çalışanının belirlenmiş bir zaman içinde, verilen faaliyet görevini gerçekleştirmek amacıyla tespitte bulunduğu sonuçlardır (Bingöl, 2003: 273).

• Performans kavramı, belirli bir işi gerçekleştiren kişinin, zümrenin veya kuruluşun planla amaç edinmiş hedefe hangi seviyede ulaşabildiğinin nitel ya da nicel şekilde ifade edilmesidir (Baş ve Artar, 1991: 13).

• Bir iş kuruluşunun performansı, kuruluşun faaliyetinin belirlenmiş süre bitimindeki son çıktısı veya çalışmasının çıktısıdır (Akal, 2003).

• İşletmelerce performans, işletmenin amaçlarını yerine getirmek isteğiyle gösterdiği uğraşların seviyece değerlendirme anlayışında belirlenmesidir (Kenger, 2001: 38).

İşletme performansı aşağıda yer alan soruları soran ve yanıt veren bir kavram olmaktadır (Kenger, 2001: 39-43):

• Şimdi hedef ve istek olarak neredeyiz? • Ne kadar daha iyi seviyelerde olabilirdik? • Nerelerde olmalıyız?

Seçilmiş olan bu üç ana soru işletmelerin performansının ne olduğunu genel çerçevede ifade ederek işletmeler için performansın tanımının yapılması ve değerlendirilmeye yönelik alan ve sınırları ifade etmektedir. Bu ifadelere ek olarak da işletmelere performanslarının geliştirilmesi için yön belirlemesini sağlamaktadır. İşletmelerde performans alanlarını ve boyutlarını belirleyen yönetim düşünceleri devamlı dinamik olarak değişmektedir. Zaman zaman değişen farklı biçimdeki boyutlar, performansı ifade edebilmek için ortaya konulmaktadır. Sanayi devriminin ortaya çıkışında bu belirleyici boyutlar kâr-maliyet şeklinde anlam kazanırken ileriki zamanlarda kâr-maliyet-verimlilik üçlemesi şeklini almış, giderek bu üçlemeye kalite ve müşteri memnuniyeti katılmıştır. Günümüzde ise bu sistematiğe ek olarak çalışanların davranışı, işletmenin pazar durumu, sektöründe ürün liderliği, işletmenin kamu sorumluluğu şeklinde yeni boyutlar dâhil edilmiştir. Günümüze doğru son şekli verilmiş sınıflandırmada, performans kavramı yedi performans boyutu ile “Etkinlik ve Etkililik, Müşteri Memnuniyeti, Verimlilik, Kalite, Çalışma Yaşamının Kalitesi, Yenilik, Kârlılık ve Bütçeye Uygunluk” şeklinde ifade edilmektedir. Bu boyutlar aşağıda açıklanmaktadır (Kenger, 2001: 39-43);

1- Etkinlik ve Etkililik

Bu iki kavramın ara sıra ikamesi olarak birbirinin yerine kullanıldığı görülmektedir. Etkinlik; işletmeye gerekli olan doğru işlerin doğru zamanda, doğru kaliteyle ve istenen miktarda gerçekleştirilmesi; etkililik ise, işlerin doğru ve istenildiği gibi isabetli yapılması anlamında kullanılmaktadır (Avcı, 2005:8).

2- Müşteri Memnuniyeti

Müşteri memnuniyeti, işletme yöneticilerinin müşterilerine sağlanacak hizmetlere ilişkin bütün genel durumları ifade eden misyon bildirilerini, müşterileri için önemli görülen memnuniyete ilişkin faktörleri oluşturacak net ölçümlere dönüştürmesini belirtmektedir (Kaplan ve Norton, 1992). Oliver, müşteri memnuniyetini tüketicinin tüketim yönünden tatmin olma duygusu olarak tanımlamaktadır (Duman, 2003: 47).

İşletmelerin müşterilerine sundukları ürünleri, hizmetleri ve karşılıklı kurdukları ilişkileri, müşteriler ayrıntılı bir şekilde değerlendirmektedir. Bu değerlendirmeler de işletmelerin, rakiplerine göre hedef seçtiği müşteri kitlesinin gözünde kendisini nasıl cazip kıldığını, onlarla olan karşılıklı ilişkilerini nasıl geliştirdiğini ve koruduğunu ortaya çıkarmaktadır (Saraç, 2007).

3- Verimlilik

Verimlilik; işletmelerce faaliyetlerinde kullanılan emek, toprak ve sermaye faaliyetlerinde kullanılan girdi olan üretim faktörleri ile bir birim girdi miktarına denk üretilen mal ve hizmet miktarı şeklinde ifade edilmektedir. Performans kavramı olan verimlilik bir işletmenin veya bir organizasyonun ürün ve hizmet üretirken kaynaklarının ne kadar isabetli kullanıldığını ortaya koyar (Ekinci, 2011: 88).

Verimlilik (Yükçü ve Atağan, 2009: 7);

• Doğru ürün ve hizmetin, • Doğru zamanlarda,

• Doğru miktarlarda, • En az şekildeki maliyetle,

• Müşteri istek ve beklentilerine uygun biçimde, • Daha yüksek katma değer yaratacak şekilde, • İnsan kaynaklarını da dikkate alarak,

• Çevreye zarar getirmeden üretilmesi işidir.

4- Kalite

Kalite, kaynakların verimli tüketilmesini gerçekleştiren, ürün ve hizmetlere tüketim popülaritesi veren, tüketici ihtiyaçlarına göre hizmet ve üretim tarzını sağlayan önemli bir boyuttur (Öztürk, 2008: 83).

Kalite unsuru artık, üretilmek istenen mal ya da hizmetin üretiminin yapılmasından sonra yakıştırılan bir aksesuar biçiminden çıkıp üretilmeden önce tasarımıyla başlayan kavram olarak yerini almaktadır (Turunç, 2006: 147).

5- Çalışma Yaşamının Kalitesi

Çalışma yaşamının kalitesi, yaşamın bir bütün olarak insan için ve insanla birlikte kaliteli, estetik ve sanatsal hale getirilmesi olarak tanımlanabilir. Çalışma yaşamının kalitesi ifade olarak, çalışanların kazandığı ücret, fiziksel çalışma koşuları, örgütün kültürü, öncülük vasfı, işbirliği düzeni, karşılıklı bilişim, özgürlük anlayışı, beceri ve bilgi gelişimi, etrafça bilinirlik, takdir edinilme, planlama, problem çözme çabalarına katılım gibi konularda çalışanların davranış biçimlerini ve düşüncelerini kapsayan bir ifadedir. Bundan dolayı çalışma yaşamının kalitesi çalışanların bu yöndeki davranış ve düşünceleri ile işletme performansını önemli düzeyde etkileyen bir etmen olarak değerlendirilebilir (Toprak, 2005).

6- Yenilik

Yenilik kavramı, yatırımcıların değişik iş veya hizmetler oluşturmak isteğiyle amaca göre değişim gerçekleştirmeleri gerektiğini dile getiren araç şeklinde tanımlanmaktadır. Diğer bir ifadeyle yenilik, sosyal bir sistemde kabul edilen icat edilmiş bir varlığın ticari açıdan faydalı bir varlığa dönüştürülmesi şeklinde tanımlanmaktadır (Doğan, 2007: 37).

Yenilik genel manada iki şekilde organizasyoncularca kullanılabilir. Birincisi, örgütsel sistemlerin, Ar-Ge gruplarının ya da bireylerin çağın ihtiyaçlarına cevap verecek türde bilimsel buluşlar yapması olarak kullanılırken, ikincisi ise; yeni teknolojik bir buluşun uygulanması ya da mevcut teknolojinin yeni koşullar çerçevesinde etkin bir ekonomik sonuç çıkarmak için kullanılmasıdır (Gülcü ve diğ., 2004: 71).

7- Kârlılık ve Bütçeye Uygunluk

İşletmelerin uzun vadede yaşamlarını sürdürebilmeleri ve topluma yararlı çıktılar temin etmeye devam edebilmeleri için kronik olarak zarar etmemeleri gerekir. İşletmelerin sağlıklı bir şekilde devamlılık içinde büyümeleri, sağlam finansal kaynaklarla gerçekleştirilir. Devamlı bir kaynak ise işletme ana faaliyetlerinden elde edilen kârlarla sağlanabilir. Genel olarak işletmede kâr, dönem başında yola çıktığı öz sermayesi ile dönem sonundaki öz sermayesi arasındaki pozitif fark olarak tanımlanabilir (Soba, 2006: 84).

Karlılık işletme performansının ölçülebilmesinde baş aktörlerden biri olarak önemli bir kavramdır. Karlılığa bakılarak işletmenin performansının boyutlarının ölçülmesinde diğer hususların işe yarayıp yaramadığı hakkında karşılaştırmalı olarak fikir elde edilebilir. Bir işletmede karlılığın artırılabilmesi ve bütçeye uygun olması için öncelikle aşağıdakilerin yapılması gerekir (Yılmaz, 2006: 71).

• Üretim maliyetlerinin düşürülmesi,

• Ürün, hizmet ve faaliyet olarak farklılaşmanın sağlanması, • Pazar payının artırılması,

• Yenilik getirilmesi ve sürdürülmesi,

• Satış fiyatının yükseltilmesi kavramlarının gerçekleşmesi ile karlılık sağlanabilmektedir.