Patentlerin Yenilik Göstergesi Olarak Kullanılması:

Tanım ve Genel Çerçeve

Patent alınması, spesifik bir cihaz, parça veya sürecin üretimi veya kullanımı konusunda belirli bir süre için o üretim ya da kullanım hakkına sahip olan ha-riç herkesi bu faaliyetlerden dışlama sonucunu doğurmaktadır (Griliches, 1990). Bir başka deyişle, bir kişi, kurum ya da firma patent hakkına sahip ol-duğunda, belirlenen yasal süre boyunca diğer herkesin patente konu olan bulu-şun ticari amaçlarla kullanımını engelleyebilir.

İktisadi yönden patent, ekonomik büyüme ile olan ilişkisi açısından önem ta-şımaktadır. Özellikle teknolojik değişim, firmalar ve/veya ülkeler arası reka-bet, ülkelerin yenilikçilik düzeyleri gibi konuların incelenmesinde patentle il-gili veriler gösterge olarak kullanılmaktadır. Patentler aynı zamanda yenilik faaliyetlerinin ne derece uluslararasılaştığı, Ar-Ge işbirliklerinin boyutu ve araştırmacıların ulusal/uluslararası dolaşımı konusunda da bilgi vermektedir (OECD, 2009).

Her ne kadar patent bir firma/ülkenin inovasyon becerisinin temel bir göster-gesi olsa da bu göstergenin bazı eksik ya da yanıltıcı tarafları bulunmaktadır.

Özetlemek gerekirse;

 Her yenilik faaliyeti patentlenebilir özelliğe sahip değildir. Bu özellik, bir sektörden diğerine farklılık gösterebilir.

Ankara İli Bilgi İletişim Teknolojileri Sektörü İnovasyon Kapasitesi Stratejik Analizi Projesi 95

 Patentlenen faaliyetler, ekonomik değer açısından birbirinden farklıdır.

Patentlerin yarattıkları değer açısından dağılımlarına bakıldığında, ba-zılarının teknik ve ekonomik açıdan yüksek değere sahip olduğu, bazı-larının ise hiç değer yaratmadığı gözlenmektedir.

 Buluş sahipleri, buluşlarını korumak için patent dışında başka birtakım araçları (gizlilik gibi) kullanmayı tercih edebilirler.

 Patent eğilimi¹ konusunda firmalar ve ülkeler arasında farklılıklar bu-lunmaktadır. Bu durum; patent eğilimi göstergesini, ülkelerdeki ve sektörlerdeki yenilik yapabilme yeteneklerini karşılaştırmak amacıyla kullanmamızı zorlaştırabilir. Farklı şekillerde ölçülebilen patent eğili-mi kavramını daha açık hale getirmek için bir örnek vermek gerekirse;

patent eğilimini sayısal olarak ifade etmek için bir firmanın belirli bir patent ofisine en az bir defa olmak üzere patent başvurusunda bulun-ması veya bunların sayısını kullanabileceğimizi söyleyebiliriz (Brouwer and Kleinknecht, 1999). Bu göstergedeki değer farkları, ül-keler ve sektörler arasında, aktörlerin çoğunlukla kendi dinamiklerin-den kaynaklandığı için karşılaştırma zorluğuna nedinamiklerin-den olabilecektir.

 Firma büyüklüğü, Ar-Ge işbirliği yapıp yapmaması, o firmanın ileri teknoloji sektöründe olup olmaması gibi faktörler firmalar ve ülkeler arasında patent eğilimi açısından farklılıklara neden olmaktadır. Dola-yısıyla, ekonomisi daha çok küçük ve orta ölçekli firmalardan oluşan bir ülke için patent eğilimi düşük olabilir. Bu resmin bütünlüğü açısın-dan patent istatistiklerinin yanı sıra Ar-Ge harcamaları, ürün, süreç, pazar ve organizasyonel yenilik faaliyetlerinin de tamamlayıcı değiş-kenler olarak kullanılması gereklidir. Bu çalışmada patent veya faydalı

1 Patent eğilimini, buluş sahibinin patent başvurusunda bulunma olasılığı şeklinde tanımlaya-biliriz (Bkz. Brouwer and Kleinknecht,1999)

Ankara İli Bilgi İletişim Teknolojileri Sektörü İnovasyon Kapasitesi Stratejik Analizi Projesi 96

model² başvuruları Ankara‟daki belli başlı teknokentler için bakıldı-ğından, firmalara ilişkin Ar-Ge, ürün ve süreç yenilikleri ile ilgili bilgi-ler yüzyüze görüşme/anket tekniği uygulanarak toplanmıştır. Bununla ilgili analizlere 5. bölümde ayrıntılı olarak yer verilmektedir.

 Patentler, resmi belgeler olduğundan istatistiksel analize uygun bir ya-pıya sahip değildir. Bu sebeple, patent dokümanlarıyla ilgili veriyi sa-yısallaştırmak için birtakım değişikliklerin yapılması gerekir.

Patentleri bir yenilik göstergesi olarak kullanmanın yukarıda sayılan dezavan-tajları kadar avandezavan-tajları da bulunmaktadır. Patent verisi;

 Patente konu olan buluşla ilgili detaylı bilgi sunmaktadır.

 Buluşun hangi teknoloji sektöründe yapıldığına ilişkin patent sınıflama bilgisi vermektedir.

 Yasal korumanın kapsamını ortaya koymaktadır.

 Buluşçu ve hak sahibi ile ilgili isim / soyad veya adres gibi bilgiler vermektedir.

 Buluşla ilgili zaman çizelgesini ayrıntılı bir şekilde göstermektedir.

Ek olarak, Ar-Ge istatistikleriyle karşılaştırıldığında, yenilik faaliyetini ölç-mek amacıyla daha çok başvurulan bir göstergedir. Ar-Ge harcamaları bir

2 Faydalı model patent ile benzerlik gösterse de faydalı model alma süreci zaman ve maliyet açısından daha kolay olduğu için patentten farklıdır. Faydalı model, kimyasal maddeler ve usuller hariç patente konu olabilecek teknik gelişmeye sahip bütün ürünler için, buluş sahibine ürünü üretme ve pazarlama hakkının tanır. Yurt içinde özellikle KOBİ'lerimiz ve geliştirmiş oldukları yeni ürünler için daha az ma-liyetle koruma elde etmek isteyen buluş sahipleri için tavsiye edilebilecek bir sistemdir. Buluşu için patent ya da faydalı model başvuru sistemlerinden hangisinin seçileceğine başvuru sahibi kendisi karar verir. Faydalı model başvurusu için dikkat edilecek en önemli husus, yeni olmayan ürünler için başvuru yapılmaması gerektiğidir. Yeni olmayan ürünler için başvuru yapılıp faydalı model belgesi alınsa dahi, ürünün yeni olmadığının üçüncü kişilerce ispatlanabilmesi durumunda, mahkeme yolu ile belgenin iptali söz konusudur. (Kaynak: Türk Patent

Enstitüsü-http://www.tpe.gov.tr/portal/default2.jsp?sayfa=125&konu=28)

Ankara İli Bilgi İletişim Teknolojileri Sektörü İnovasyon Kapasitesi Stratejik Analizi Projesi 97

di göstergesi iken patent bir sonraki aşamayı ifade eder ve çıktı göstergesidir.

Bu özelliğiyle de yenilik çıktısı olarak kullanılması daha uygundur.

3.2.1 Avrupa Birliği Yedinci Çerçeve Programı ve Patent ĠliĢkisi Bu bölümde Ankara‟daki belli başlı teknokentlerde bulunan firmaların patent ve faydalı model başvuruları Türk Patent Enstitüsü veritabanından 2000-2010 yılları arası için alınmıştır. Bulunan patent ve faydalı modeller Avrupa Birliği 7. Çerçeve Bilgi ve İletişim Teknolojileri Çalışma Programı 2009‟da yer alan uzmanlık alanlarıyla eşleştirilmiştir (Bkz. EK 7). Buna göre patent ve faydalı modeller Tescil Edilen Patent ve Faydalı Modeller ve Yayınlanmış Patent ve Faydalı Model Başvuruları olmak üzere iki grupta toplanmıştır. 24‟ü yayın-lanmış başvuru 12‟si tescillenmiş olmak üzere Ankara‟daki teknokentlerde toplam 36 adet patent ve faydalı model mevcuttur.

Alt araştırma alanı düzeyinde bakıldığında en fazla yayınlanmış başvurunun yapıldığı alan dijital kütüphaneler ve içeriktir (bkz. Tablo 31). Yaygın ve gü-venilir ağ servisi altyapıları ve sürdürülebilir ve kişiselleştirilmiş sağlık sis-temleri için BİT %21‟lik oranla ikinci sırada yer almaktadır. Bağımsız Yaşam, Dahil Olma ve Yönetişim için BİT konusunda herhangi yayınlanmış bir baş-vuru bulunmamaktadır. Olası nedenler, bu alanların kapsadığı öncelikli konu-ların henüz ihtiyaç kapsamında olmaması veya mevcut BİT altyapısının yeni sistemin gereklerini yerine getirecek düzeyde gelişmiş olmaması şeklinde sa-yılabilir. Bağımsız Yaşam, Dahil Olma ve Yönetişim için BİT özellikle Avru-pa Birliği ülkelerinde geniş tabana yayılan yaşlı nüfusun ihtiyaçlarına daha iyi cevap vermek için oluşturulmuş bir yapıya sahiptir. 2025 Dünya Nüfus Pro-jeksiyonu‟na bakıldığında Avrupa Birliği ülkeleri içerisinde genç nüfus oranı en yüksek olan Türkiye için bu araştırma alanı henüz öncelikli alan olarak be-lirlenmemiştir (Yentürk, 2007).

Ankara İli Bilgi İletişim Teknolojileri Sektörü İnovasyon Kapasitesi Stratejik Analizi Projesi 98

Tablo 31 Uzmanlık Alanları ve Patent Sayıları TPE-2000-2010 - (2000-2010 Yılları Arası Yapılan Patent ve Faydalı Model Başvuruları) - (Yayınlanmış Başvurular)

UZMANLIK ALANLARI Patent

Sayısı Faydalı

2. BĠLĠġSEL SĠSTEMLER, ETKĠLEġĠM,

ROBOTBILIM 0 0 0 0

3. BĠLEġENLER, SĠSTEMLER,

MÜHENDĠSLĠK 3 1 4 17

4. DIJITAL KÜTÜPHANELER VE ĠÇERĠK

3 4 7 29

5. SÜRDÜRÜLEBILIR VE

KĠġĠSELLEġTĠRĠLMĠġ SAĞLIK SISTEMLERI ĠÇĠN BĠT

3 2 5 21

6. HAREKETLĠLĠK, SÜRDÜRÜLEBĠLĠR

ÇEVRE ĠÇĠN BĠT 2 1 3 12

7. BAĞIMSIZ YAġAM, DAHĠL OLMA VE

YÖNETĠġĠM ĠÇĠN BĠT 0 0 0 0

TOPLAM 15 9 24 100

Kaynak: Türk Patent Enstitüsü

Tablo 32‟de tescil edilen patent ve faydalı model sayıları araştırma alanlarına göre gösterilmektedir. Buna göre, Dijital Kütüphaneler ve İçerik alanı toplam tescilli patent ve faydalı model sayılarının %42‟sini oluşturmaktadır. Bu ora-nın % 33‟ünü tescil edilmiş faydalı modeller oluşturur. Bunun nedeni, faydalı model alım sürecinin patentlere göre daha basit ve az maliyetli olmasıdır. En fazla patent ve faydalı model tesciline sahip ikinci temel araştırma alanı Sür-dürülebilir ve Kişiselleştirilmiş Sağlık Sistemleri İçin BİT‟tir. Bileşenler, Sis-temler ve Mühendislik ise üçüncü en fazla tescil edilmiş patente sahip alandır.

Genel olarak tescillenmiş faydalı model sayısı tescillenmiş patent sayısından daha fazladır. Bunun nedeni, zaman ve maliyet açısından faydalı model alma-nın patent almadan daha uygun olmasına bağlıdır. Ek olarak, faydalı model korumasının buluşların taklit edilmesi konusunda patentlere göre daha işlevsel olduğu vurgulanmaktadır.

Ankara İli Bilgi İletişim Teknolojileri Sektörü İnovasyon Kapasitesi Stratejik Analizi Projesi 99

Tablo 32 Uzmanlık Alanları ve Patent Sayıları TPE-2000-2010 - (2000-2010 Yılları Arası Tescil Edilen Patent ve Faydalı Modeller)

UZMANLIK ALANLARI Patent

Sayısı

2. BĠLĠġSEL SĠSTEMLER, ETKĠLEġĠM,

ROBOTBILIM 0 0 0 0

3. BĠLEġENLER, SĠSTEMLER,

MÜHENDĠSLĠK 1 1 2 17

4. DIJITAL KÜTÜPHANELER VE ĠÇERĠK

1 4 5 42

5. SÜRDÜREBILIR VE KĠġĠLEġTĠRĠLMĠġ

SAĞLIK SISTEMLERI ĠÇĠN BĠT 2 1 3 25

6. HAREKETLĠLĠK, SÜRDÜRÜLEBĠLĠR

ÇEVRE ĠÇĠN BĠT 0 1 1 8

7. BAĞIMSIZ YAġAM, DAHĠL OLMA VE

YÖNETĠġĠM ĠÇĠN BĠT 0 0 0 0

TOPLAM 5 7 12 100

Kaynak: Türk Patent Enstitüsü

Üçüncü bölümde, patent ve faydalı modellerde (tescil edilmiş ve/veya yayın-lanmış başvuru) ön plana çıkan araştırma alanlarının bilimsel yayın konusun-daki dağılımları detaylı bir şekilde incelenecektir.

3.3 Avrupa Birliği Yedinci Çerçeve Programı ve Yayın