BĠT ATG Faaliyetlerinin Hukuki Altyapısı Ġçin Temel Yasalar Türkiye‟de araştırma ve geliştirme faaliyetlerine verilen önem artmakta ve

çe-şitli mevzuatlarla teşvik ve destekler sağlanmaktadır. Türkiye‟deki Ar-Ge faa-liyetlerinin temel hukuki altyapısı kronolojik olarak aşağıdaki gibi sıralanabi-lir:

 26.06.2001, 4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu

 28.02.2008, 5746 sayılı Ar-Ge Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun

 5.11.2008, 5809 sayılı Elektronik Haberleşme Kanunu

 31.12.1960,193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu

 13.06.2006, 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu

 25.10.1984, 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu

Ankara İli Bilgi İletişim Teknolojileri Sektörü İnovasyon Kapasitesi Stratejik Analizi Projesi 60

2.2.2.1 4691 sayılı Teknoloji GeliĢtirme Bölgeleri Kanunu

Teknoloji geliştirme bölgeleri desteği 4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölge-leri Kanunu kapsamında bölgede faaliyet göstermek şartıyla aşağıdaki konu-larda teşvik ve destek sağlamaktadır:

 Altyapı tesisleri sağlanmaktadır.

 Yazılım ve Ar-Ge faaliyetlerinden elde edilen kazanç 31.12.2013 tari-hine kadar gelir ve kurumlar vergisinden istisnadır.

 Bölgede çalışan araştırmacı, yazılım ve Ar-Ge personelinin bu görevle-ri ile ilgili ücretlegörevle-ri 31.12.2013 tagörevle-rihine kadar her türlü vergiden istisnadır.

 Teknoloji geliştirme bölgesinde faaliyette bulunan girişimcilerin ka-zançlarının gelir veya kurumlar vergisinden istisna bulunduğu süre içinde, sadece bu bölgelerde ürettikleri ve sistem yönetimi, veri yönetimi, iş uy-gulamaları, sektörel, internet, mobil ve askeri komuta kontrol uygulama yazılımı şeklindeki teslim ve hizmetleri katma değer vergisinden de istis-nadır.

 Yatırıma konu makine ve teçhizat ithalinde gümrük vergisi, resim ve harçtan ve fon paylarından muafiyet ⁽⁴⁰⁾

Yazılım ve Ar-Ge faaliyetlerine ilişkin teknik ayrıntılar şu şekildedir:

 Bilimsel ve teknolojik ilerleme sağlayan yeni bilginin kazanılması.

 Mevcut bilgi ile yeni materyaller, ürün, mal ve araçların üretilmesi.

 Yazılımın, yeni sistemlerin, proseslerin üretilmesi ve hizmetlerin oluş-turulması veya organize edilmiş ve yapılandırılmış bir araştırma ve ge-liştirme faaliyeti ile mevcut olanların geliştirilmesi.

Yazılım, bilgisayar, iletişim cihazı veya veri ilgili komut listelerini, kullanıcı dokümanları ve hizmetlerini işleyecek BİT temelli cihazlar.

Ankara İli Bilgi İletişim Teknolojileri Sektörü İnovasyon Kapasitesi Stratejik Analizi Projesi 61

Teknoparklar, 2001 yılında kabul edilen Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanu-nu ile yasal statüsü kazanmıştır. Teknoparkların temel amacı o bölgenin reka-betçiliğini arttırmak amacıyla bilgi temelli kurumlar ve özel sektör arasında ikili işbirliklerini tetikleyerek gerek bilgi gerekse teknolojiyi transferini orga-nize etmek ve bunun sonucunda ortaya çıkan ürünlerin ticarileşmesini sağla-maktır.

Bu açıdan, üniversite ve araştırma enstitülerinin bulunduğu yerlere kurulan teknoparkların rekabetçi ve teknoloji temelli sanayi yaratmaları beklenmekte-dir. Ulusal ölçekte, Teknoparklar kuluçka merkezleri olarak yeni ve sürdürü-lebilir yenilik odaklı işletmelerin oluşumunu kuluçka ve yan ürün prosesleriyle aktif olarak teşvik etmektedirler. Dahası, yabancı sermayeye erişimi kolaylaş-tıracak ve bunun sonuçlarından ulusal düzeyde faydalanılması için gerekli teknolojik altyapıyı da teknoparklar sağlamaktadır. Türkiye‟deki belli başlı Teknoparklar ile ilgili veriler incelendiğinde (Tablo 19) bilgi ve iletişim tekno-lojileri konusunda Ankara ve Marmara Bölgeleri dikkat çekmektedir.

Ankara İli Bilgi İletişim Teknolojileri Sektörü İnovasyon Kapasitesi Stratejik Analizi Projesi 62

Tablo 19 Türkiye’deki Teknokentler (2009)

Kaynak: Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, TÜBİTAK

Adı Firma

Sayısı

AR-GE Personeli

Toplam

Personel Projeler Patentler Toplam Ġhracat ($)

1 ODTÜ Teknokent 220 2.173 2.748 531 2 102.700.000

2 Hacettepe Teknokent 93 577 676 181 7 634.049

3 GOSB Teknokent 40 471 539 290 - 3.521.555

4 TÜBİTAK- MAM Teknokent 28 96 163 33 9 5.141.471

5 İTÜ ARI Teknokent 60 1.415 202 261 106 115.349.056

6 İzmir Teknokent 55 274 297 157 4 10.892.801

7 Ankara Teknokent 140 1.535 2.252 480 11 139.722.151

8 Eskişehir Teknokent 18 71 71 55 6 2.239.170

9 Selçuk Teknokent 97 162 203 159 6 43.265

10 Batı Akdeniz Teknokent 31 106 117 48 4 340.813

11 ULUTEK Teknokent 8 101 116 46 7

-12 Göller Bölgesi Teknokent 9 22 37 13 -

-13 Mersin Teknokent 8 24 28 25 1

-14 Kocaeli Teknokent 35 235 243 145 -

-15 Erciyes Teknokent 32 119 126 99 2

-16 Trabzon Teknokent 1 11 28 47 -

-17 Gazi Teknokent 0 0 0 -

-18 Çukurova Teknokent 1 9 11 1 -

-TOPLAM 876 7.401 9.675 2.571 165 380.584.331

Diğer Teknokentler (14 adet) Pamukkale Üniv, Teknokenti Fırat Teknokenti Cumhuriyet Teknokenti ATA Teknokenti Antalya Teknokenti için veri bulunmamaktadır,

Ankara İli Bilgi İletişim Teknolojileri Sektörü İnovasyon Kapasitesi Stratejik Analizi Projesi 63

2.2.2.2 5746 sayılı Ar-Ge Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun

Bu kanunun amacı; Ar-Ge ve yenilik ile ürün ve üretim proseslerinde, ürün standartları ve kalitesinin arttırılması, verimliliğin arttırılması, üretim maliyet-lerinin düşürülmesi, teknolojik bilginin ve rekabet öncesi işbirlikmaliyet-lerinin arttı-rılması, teknoloji yoğun üretimin hızlandıarttı-rılması, girişimcilik ve bu alanlarda-ki yatırımların arttırılması, özellikle Ar-Ge ve yenilik konulu yabancı sermaye akışının sağlanması ve daha fazla nitelikli işgücü ve Ar-Ge personelinin istih-dam edilmesi gibi faaliyetlerin gerçekleştirilmesi ile uluslar arası düzeyde re-kabetçi bir ulusal ekonomi modeli inşa etmektir. Bu kanun, Türkiye‟deki araş-tırma merkezlerini, Ar-Ge projelerini, rekabet öncesi işbirliği projelerini ve teknoloji temelli girişimcilik sermayesini (altyapısını) desteklemek gibi faali-yetleri içermektedir. İndirim, muafiyet, destek veya teşviğe konu olan hususlar arasındadır:

2023 yılı sonuna kadar yürürlükte kalacak bu kanun kapsamında en az 50 tam zaman eşdeğer Ar-Ge çalışanı olan işletmelerin Ar-Ge ve yenilik faaliyetleri-nin desteklenmesi için belirlenen teşvik ve istisnalar düzenlenmiştir. Buna gö-re 31.12.2023 yılına kadar devam edecek olan desteklerin kapsamı şu şekilde-dir:

1. Kurumlar ve Gelir vergisi kanunları uyarınca daha önce mükelleflere tanınan Ar-Ge harcamalarındaki yüzde 40'lık matrah indirimi yüzde 100'e çıkarılmıştır. Yapılacak Ar-Ge harcamalarının yüzde 100'ü yapıldığı yılda vergiden düşülecek, ayrıca bu gider amortisman yoluyla daha sonraki yıl-larda vergi matrahından indirilecektir. 500'den fazla Ar-Ge personeli ça-lıştıran Ar-Ge Merkezlerinde her yıl, bir yıl önceye göre ek olarak yaptık-ları Ar-Ge harcamayaptık-larının yarısı, ayrıca vergi matrahından düşülecektir^.(68) 2. Kamu personeli hariç Ar-Ge personeli (Doktoralı olanlarda %90, di-ğerlerinde %80) gelir vergisinden istisnadır,

Ankara İli Bilgi İletişim Teknolojileri Sektörü İnovasyon Kapasitesi Stratejik Analizi Projesi 64

3. Kamu personeli hariç Ar-Ge personelinin ücretleri üzerinden hesap-lanacak sigorta priminin yarısı, 5 yıl süreyle bütçeden karşıhesap-lanacaktır, 4. Teknoloji alanında sahip olduğu orijinal fikri hayata geçirmek isteyen ve teknik alanda eğitimini tamamlamak üzere olan ya da yeni tamamlamış olanlara, teminat aranmaksızın 100 bin TL'ye kadar teknogirişim sermaye desteği verilecektir.

Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerinde bulunan işletmelerin kamu kurum ve ku-ruluşları, kanunla kurulan vakıflar ile uluslararası fonlardan aldıkları des-tekler Kurumlar Vergisi Kanununa göre vergiye tabi kazancın tespitinde dikkate alınmayacaktır.

5. Bu faaliyetlerle ilgili düzenlenen kağıtlara damga vergisi muafiyeti sağlanmıştır. ⁽⁴⁰⁾

Bu çerçevede 2008 yılında, 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu ve 5746 sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun kap-samında toplam 61 mükellef, 6,3 milyon TL tutarında gelir vergisi indirimin-den, 2009 yılında da 71 mükellef 8 milyon TL tutarında gelir vergisi indiri-minden faydalanmıştır. 2008 yılında 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu ile 5746 sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun kapsamında toplam 402 mükellef, 585 milyon TL tutarında kurumlar vergisi indiriminden, 2009 yılında ise toplam 549 mükellef, 1.297 milyon TL tutarında kurumlar vergisi indiriminden faydalanmıştır.

Eylül 2010 döneminde 5746 sayılı Ar-Ge Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hak-kında Kanun kapsamında gelir vergisi stopajı teşvikinden yararlanan doktoralı mükellef sayısı 308‟e, diğer Ar-Ge personeli mükellef sayısı ise 13.604‟e ulaşmıştır. Toplam gelir vergisi stopajı teşviki ise 11,3 milyon TL olarak ger-çekleşmiştir.⁽⁶⁸⁾ 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu, 5520 Sayılı Kurumlar Vergi-si Kanunu ve 5746 Sayılı araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin

Desteklen-Ankara İli Bilgi İletişim Teknolojileri Sektörü İnovasyon Kapasitesi Stratejik Analizi Projesi 65

mesi Hakkında Kanun kapsamında yararlanılan Ar-Ge indirimleri ve mükellef sayıları farklılık göstermektedir (Tablo 20).

Tablo 20 İlgili Kanunlar Kapsamında AR-GE İndirimleri ve Mükellef Sa-yıları

Kaynak: BTYK 22. Raporu, TÜBİTAK.

Ar-Ge Merkezleri

Ar-Ge merkezlerinin kurulması için yapılan başvurular rekabet öncesi işbirliği projeleri ve teknoloji girişim sermaye desteği 5746 sayılı kanun kapsamında Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından yürütülmektedir. 5746 Sayılı Kanun uygulanmasına yönelik olarak hazırlanan “Araştırma ve Geliştirme Faaliyetle-rinin Desteklenmesine İlişkin Uygulama ve Denetim Yönetmeliği” kapsamın-da Ar-Ge Merkezi Belgesi verilen İşletmelerin yapmış olduğu Ar-Ge ve Yeni-lik projeleri ile ilgili olarak yaptıkları harcamalar için;

 Ar-Ge indirimi; Ar-Ge ve yenilik harcamalarının tamamı indirim ko-nusu yapılabilmektedir,

 Gelir vergisi stopajı teşviki; Ar-Ge ve destek personelinin bu çalışma-ları karşılığı ödenen ücretin, doktoralı olanlar için %90‟ı, diğerleri için

%80‟i gelir vergisinden müstesna tutulmaktadır (İşletme İçin).

Ankara İli Bilgi İletişim Teknolojileri Sektörü İnovasyon Kapasitesi Stratejik Analizi Projesi 66

 Sigorta primi desteği; Ar-Ge personeli ile destek personeli için sigorta primi desteği sağlanmaktadır. ⁽⁶⁸⁾

İlgili Yönetmeliğin 31 Temmuz 2008 tarihinde yürürlüğe girmesini takiben Ekim 2010‟a kadar geçen sürede, Sanayi ve Ticaret Bakanlığına 100 İşletme tarafından başvuru yapılmış olup, bu işletmelerden 80‟sine Ar-Ge Merkezi Belgesi verilmiştir. Ancak, 3 işletmeye ait Ar-Ge Merkezi, birleşme ve tüzel kişilik değişikliği nedeniyle işletmelerin talebi üzerine kapatılmıştır. Haliha-zırda 77 adet Ar-Ge Merkezi faaliyet göstermektedir. İşletmelerin başvuruda beyan ettikleri rakamlar üzerinde sektörel bazdaki veriler Tablo 21‟de veril-mektedir.

Tablo 21 Faal Olan Ar-Ge Merkezlerinin Sektör Bazındaki Verileri

Kaynak: BTYK 22. Raporu, TÜBİTAK.

77 Ar-Ge Merkezinin illere göre dağılımını gösteren güncel veri bulunmamak-tadır. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı‟nın yayınlamış olduğu en son veri incelen-diğinde Ar-Ge Merkezlerinin Ankara ve İstanbul‟da yoğunlaşmış olduğu gö-rülmektedir (Tablo 22).

Ankara İli Bilgi İletişim Teknolojileri Sektörü İnovasyon Kapasitesi Stratejik Analizi Projesi 67

Tablo 22 Ar-Ge Merkezlerinin İllere Göre Dağılımı İli Ar-Ge Merkezi Sayısı

Kaynak: Sanayi ve Ticaret Bakanlığı,

http://işletmelerin.sanayi.gov.tr/Pages.aspx?pageID=543&lng=tr 2.2.2.3 5809 Sayılı Elektronik HaberleĢme Kanunu

Bu kanunun amacı, elektronik haberleşme sektörü ile ilgili düzensizlikleri ber-taraf ederek bu sektörü Avrupa Birliği uygulamalarıyla uyumlu bir hale getir-mektir. Kanun 10 Kasım 2008 tarih ve 5809 sayılı Kanun uyarınca Bilgi ve İletişim Teknolojileri Kurumu bütçenin %20‟sini BİT-ATG faaliyetlerine ayırmaktadır.

5809 sayılı bu kanun kapsamında 2008 yılında yapılan üçüncü nesil mobil ile-tişim (3G) ihalesi sonucunda Bilgi Teknolojileri ve İleile-tişim Kurumu ile opera-tör işletmeler arasında yapılan imtiyaz sözleşmesine göre Ar-Ge ve yerli üre-timi teşvik etmek için 3G lisansı alan işletmecilerin 3G yatırımlarının %40‟ını ilk yıl 200, ikinci yıl 350, üçüncü yıl 500 Türk Mühendisin (bunlar TC. vatan-daşı olan mühendislerdir) çalıştığı Ar-Ge ve Teknik Destek Merkezi olan

teda-Ankara İli Bilgi İletişim Teknolojileri Sektörü İnovasyon Kapasitesi Stratejik Analizi Projesi 68

rikçi şirketlerden ve %10‟unu Türkiye‟de ürün ve sistem geliştirmekte olan KOBİ‟lerden yapmaları koşulu getirilmiştir.

2.3 Türkiye’deki BĠT-ATG Alanında Ulusal Strateji / Politika Dokümanlarından OluĢan Veri Tabanının Analizi

Aşağıda enformasyon ve komünikasyon teknolojileri konusundaki araştırma faaliyeti ve teknolojinin geliştirilmesi ile ilgili ulusal strateji veya politika do-kümanlarının tam listesi bulunmaktadır (Tablo 23). Ayrıca, bu strateji politika-ları ve tarihleri EK 2‟de görünmektedir.

Tablo 23 Türkiye’de BİT-ATG alanında Ulusal strateji / Politika Dokü-manlarının Mevcut Çerçevesi

Sayı

Strateji/Politika Dokümanının Ġsmi Kurum

Zaman 2 Vizyon 2023 Bilgi ve İletişim

Teknoloji-leri Panel Raporu

4 Bilgi Toplumu Stratejisi DPT 2006-2010

5 Bilgi Toplumu Eylem Planı DPT 2006-2010

6 Uluslararası Araştırma ve Teknoloji Ge-liştirme Stratejisi

BTYK-

TÜBİTAK 2007-2010

7 9. Altı Yıllık Kalkınma Planı DPT 2007-2013

Ankara İli Bilgi İletişim Teknolojileri Sektörü İnovasyon Kapasitesi Stratejik Analizi Projesi 69

Sonraki bölümde, Türkiye‟deki araştırma ve teknoloji geliştirme politikaları-nın tasarımından uygulama düzeyine kadar mevcut çerçevesini oluşturan bile-şenler daha ayrıntılı bir şekilde incelenecektir.

2.3.1 Türkiye’nin BĠT Alanındaki Mevcut Ulusal Politika