SİYASİ PARTİLERİN FİNANSMAN
C- Partilerin Giderler
Siyasi partiler amaçları doğrultusunda faaliyetlerini yürütebilmek için parti hayatına ilişkin olarak harcama yaptıkları gibi, seçimler sırasında da harcamalar yaparlar. SPK’nın 70. maddesinde partilerin harcamalarını yaparken uymaları gereken kurallar ifade edilmiştir.
Öncelikle siyasi partilerin giderleri amaçlarına aykırı olamaz. (SPK md.70/1) Partinin bütün giderleri parti tüzel kişiliği adına yapılmaktadır. (SPK md.70/2)
SPK’nın 70. maddesi 3. fıkrasındaki ifadeden yola çıkarak, siyasi partiler beş milyon liradan fazla olarak yaptıkları her harcamayı belgeye dayandırmak ve giderleri niteliğine uygun belgelerle belgelendirmek zorunda oldukları sonucuna ulaşılabilir. Yasada belgelendirme zorunluluğu belirtilmiş olmasına karşın belge düzeninin nasıl olacağı hususu düzenlenmemiştir. Bu nedenle siyasi partiler harcamalarında fatura, makbuz, fiş, taşıma senedi vb. belgeleri ya da ispat edici, açıklayıcı nitelikte yazılı beyan usulünü kullanmalıdır187. Ancak belgelendirme zorunluluğu kuralının tek istisnası, SPK’nın 70. maddesi 3. fıkrasında belirtilmiştir; beşmilyon liraya kadar harcamaların makbuz ya da fatura gibi bir belge ile tevsik edilmesi zorunlu olmamakla birlikte, bütün harcamalar yetkili organ veya merciin kararına dayanmak zorundadır. Şöyle ki, yetkili organ tarafından onaylanan bütçede
186*Anayasa Mahkemesi, 22.10.2003 tarih ve E:2000/24, K:2003/15 sayılı kararı, RG. 15.11.2003
25290: Milliyetçi Hareket Partisi 1999 yılı kesinhesabının incelenmesi;
*Anayasa Mahkemesi, 27.01.2006 tarih ve E:2004/22, K:2006/7 sayılı kararı, RG. 17.03.2006 26111: Cumhuriyet Halk Partisi 2003 yılı kesinhesabının incelenmesi;
*Anayasa Mahkemesi, 01.12.2005 tarih ve E:2004/19, K:2005/24 sayılı kararı, RG. 02.02.2006 26068: Adalet ve Kalkınma Partisi 2003 yılı kesinhesabının incelenmesi;
*Anayasa Mahkemesi, 22.10.2003 tarih ve E:2002/10, K:2003/17 sayılı kararı, RG. 15.11.2003 25290: Milliyetçi Hareket Partisi 2001 yılı kesinhesabının incelenmesi kararları.
187Hamdi Mehter, “Siyasi Partilerin Mali Denetimi”,
öngörülmüş olmak kaydıyla beşmilyon lirayı aşmayan harcamalar ile genel tarifeye bağlı olan giderler için ayrıca karar alınması gerekmez. (SPK md.70/3)
Giderlere ait belgeleri saklama süresi, özel kanunlarda gösterilen daha uzun süreye ilişkin hükümler saklı kalmak üzere, kesinhesabın Anayasa Mahkemesinin ilk inceleme kararının ilgili partiye bildirilme tarihinden itibaren beş yıl olarak belirlenmiştir. (SPK md.70/4)
Parti teşkilatı, bağlı bulunduğu üst kademeye, gelir ve giderleri hakkında parti tüzüğünde gösterilen sürede hesap vermekle yükümlüdür. Bu süre ise altı aydan fazla olamaz. (SPK md.70/5)
Parti ihtiyaçları denildiği zaman ilk önce akla gelen, personel, bina, araç ve gereçlerdir. Diğer taraftan, günümüzde, modernleşme ile birlikte, siyasal partiler için birçok yeni masraf ortaya çıkmıştır. Basın giderleri, yayın giderleri, haberleşme giderleri, seyahat giderleri, temsil ve ağırlama giderleri bu giderler arasında sayılabilir. Seçime katılmak için belli bir örgütlenmenin de gerekli olması, partilerin giderlerinin büyümesi sonucunu doğurmuştur188. Siyasi partiler, çalışmalarını yürütebilmek ve mevcut teşkilatlarının ihtiyaçlarını karşılamak için harcamalar yaparlar. Kira bedelleri, teşkilat çalışanlarının maaşları, yollukları, kırtasiye giderleri bu harcamalar arasındadır. Ayrıca, mevcut teşkilatını geliştirmek ve yaygınlaştırmak için yapılan giderlere ise yeni bina satın alınması, kiralanması, yeni işe alınan personelle ilgili yapılan harcamaları örnek verebiliriz. Partilerin, seçim dönemlerinde propaganda çalışmaları için kaynaklarını sonuna kadar kullanarak yaptıkları harcamalar, en temel giderler arasında sayılır. Propaganda harcamaları siyasi partilerin güçlerini göstermeleri açısından da çok önemlidir. Partilerin adayları için yapılan bağışlar ve seçim giderlerinde kullanmaları için yapılan yardımlar, etkili propaganda yapabilmek amacıyla çıkarılan yayınlara yapılan harcamalar, yayın organlarına verilen reklamlar, bayrak, afiş, pankart, flama harcamaları, propaganda işlerini etkili şekilde yapabilecek komiteler ve reklam şirketlerine ödenen paralar,
düzenlenen toplantılar için yapılan harcamalar, seçim günü sandık başlarında bulundurdukları gözlemcilerin ihtiyaçları belli başlı propaganda giderleridir189.
2820 sayılı SPK’da partilerin giderleri bölümünde mali sorumluluk kenar başlığını taşıyan 71. maddesinde partilerin yapacakları giderler, sözleşmeler ve girişecekleri yükümlülüklerin kimler tarafından yapılacağı, esasları, sorumluluğun kimlere ait olacağı hususları düzenlenmiştir.
Buna göre, siyasi partilerin yapacakları giderler, sözleşmeler ve girişecekleri yükümlülükler; genel merkezde parti tüzel kişiliği adına, illerde il yönetim kurulu adına yetkili kılınan kişi veya kurul tarafından yapılır. (SPK. md.71/1) Parti genel saymanı, genel sekreteri, başkan vekili, genel başkanı ya da bunlar haricinde herhangi bir kişi ya da kurul da yetkili kılınmış olabilir. İl veya ilçe kurulu adına yetkili kılınan kişi ya da kurullar, il ve ilçelerde harcamaları yapacaklardır190. Partilerin il ve ilçelerdeki teşkilat kademeleri tarafından parti tüzel kişiliği adına sözleşme yapılmasına ve yükümlülük altına girilmesine ilişkin esaslar, merkez karar ve yönetim kurulunca tespit olunur. Bu esaslara aykırı olarak yahut siyasi partilerin tüzüklerine göre merkez karar ve yönetim kurulunca önceden yazılı yetki verilmediği veya sonradan bir kararla onaylanmadığı takdirde, partinin teşkilat kademelerinin yaptıkları sözleşme ve girişmiş oldukları yükümlülükler sebebiyle, parti tüzel kişiliği hiçbir şekilde sorumlu tutulamaz ve merkez karar ve yönetim kurulu ya da genel başkan ya da parti tüzel kişiliği aleyhine takipte bulunulamaz. Bu durumda sorumluluk; sözleşmeyi yapan veya yükümlülük altına giren kişi veya kişilere aittir. (SPK. md.71/2)
Ayrıca, borç verme yasağı kenar başlıklı SPK’nın 72. maddesinde, “siyasi partiler, üyelerine ve diğer gerçek ve tüzelkişilere hiçbir şekilde borç veremezler” düzenlemesi yer alır. Anayasa Mahkemesi bu konuda vermiş olduğu bir kararında siyasi partilerin üyelerine avans şeklinde yapılan bir ödemenin, üyelere borç verme olduğunu ifade etmiş ve yapılan ödemeyi kanuna aykırı bulmuştur. SPK’nın 116.
maddesine göre, bu kanun hükümlerine aykırı şekilde kredi veya borç veren veya alanlar ile bu krediyi veya borcu alan veya veren parti sorumlusu altı aydan bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır191.
Çağdaş demokrasilerde görülen parti ve adayların seçim harcamalarının sınırlandırılması ve denetlenmesi ölçütlerinin bulunmaması siyasi partiler hukuku mevzuatımızda önemli bir eksiklik olarak ifade edilebilir. Seçim harcamalarının sınırlandırılması ve denetlenmesi konularında yapılacak düzenlemeler sayesinde siyasi faaliyetler daha yasal bir zeminde devam ettirilebilecektir192. Ancak GÖZÜBÜYÜK’e göre, partilerin bazı harcamalarının kısıtlanması ile hem yasal olarak hem de kamuoyu tarafından partilerin denetlenmesinin sağlanması yöntemi ilginç bir yöntem olmakla birlikte sorunu çözmekten de uzaktır 193.
191 Kılınç, s. 72; Anayasa Mahkemesi, E: 1974/10, K: 1980/6 sayılı kararı, RG. 14.07.1980 17047
S:18 s. 442; Anayasa Mahkemesi, E:1994/17, K:1995/10 sayılı kararı, RG. 21.06.1995 22320 S:31 C:2, s. 945; Anayasa Mahkemesi, E:1993/18, K:1994/10 sayılı kararı, RG. 11.01.1995 22168 S:30 C:2, s. 834 www.anayasa.gov.tr/images/loaded/KDRG/1KararSayi.doc (19.05.2010).