MALİ DENETİMİN SAYIŞTAY TARAFINDAN YAPILMASI YÖNÜNDEKİ GÖRÜŞLER

Ülkemizde siyasi partilerin, gerek anayasaya uygunluk denetimi, gerekse mali denetimleri Anayasa Mahkemesi tarafından yapılmaktadır. Siyasi partilerin anayasaya uygunluk denetimi görevinin Anayasa Mahkemesine verilmiş olması, rejim ve siyasi partiler açısından büyük bir güvence teşkil eder. Fakat partilerin mali denetiminin de Yüksek Mahkemeye verilmiş olması konusunda birçok çekince mevcuttur215. Mali denetim görevinin Anayasa Mahkemesinin asli görevlerini aksatacak şekilde iş yükünü artırması ve Yüksek Mahkemenin uzmanlık alanı içinde bulunmaması nedenleriyle mali denetimin makul sürede tamamlanamadığı eleştirileri yapılmaktadır216. 1982 Anayasası 69. maddesine göre de, siyasi partilerin mali denetimi Anayasa Mahkemesi tarafından yapılır. Anayasa Mahkemesinin Kuruluş

214 _{Tikveş, Yargı, ss. 174, 175; Tikveş, Anayasa, ss. 401, 402; Uzun, ss. 225-227.}

215 _{Hasan Tunç, Karşılaştırmalı Anayasa Yargısı (Denetim Kapsamı ve Organları), Yetkin}

Kanunu, siyasi partilerin mali denetiminin bu Kanunda ve 2820 sayılı SPK’da gösterilen usule göre yapılacağını düzenlemiştir. Ancak Anayasa Mahkemesi emekli üyesi Yılmaz ALİEFENDİOĞLU, siyasi partilerin mali denetiminin Anayasa Mahkemesinin iş yükünü fazla arttırmamakla birlikte, siyasi partilerin merkez, il ve ilçe düzeyinde denetiminin doğru olarak yapılabilmesinde güçlük olduğunu ve mahkemenin bu denetimi sağlıklı bir şekilde yapamadığını düşünmektedir. Anayasa Mahkemesi pek çok durumda kendisine sunulan kesinhesap çizelgelerini defterleri ve belgeleri inceleyerek sonuç almaya çalışmaktadır217.

1982 Anayasası 69. maddesi gereği partilerin mali denetiminin Anayasa Mahkemesi tarafından yapılacağı, fakat Sayıştay'dan yardım alınacağı hükmü yer almaktadır. Ancak bu denetimin Sayıştay tarafından yapılması hususu uzun süreden beri tartışılmaktadır. Bu konuda, Ahmet İYİMAYA: “Siyasetin finansmanı konusunda yeniden düzenlemeye gidilmeli, şeffaflık esas alınmalıdır. Etkili ve yaptırımlı mali denetim, Sayıştay’ın görevleri arasına alınmalıdır” demek suretiyle mali denetimin Sayıştay tarafından yapılması gerektiğini vurgulamıştır218. AYSAN’a göre, Anayasa Mahkemesine, mali denetim amacıyla siyasi partilerin sunduğu bilgilerin çoğu finansal özellikte olan ve partinin muhasebe sisteminden çıkan bilgilerdir. Siyasi partiler tarafından her yıl Anayasa Mahkemesine sunulan finansal bilgilerin, muhasebe kurallarına uygunluğu ve siyasi partilerle ilgili finansal gerçekleri olduğu gibi yansıttığı denetlenmeli ve onaylanmalıdır. Yüksek Mahkeme üyeleri, muhasebe ilke ve kuralları konusunda uzman olmadıkları için, muhasebe alanında uzmanlık isteyen bu denetim ve onaylama işini de yapmaya zorlanmamalıdır219. Ayrıca bu konuda, yapılan bir çalışmaya göre, siyasi partilerin gelir ve giderlerinin düzenlenmesinde yasal olarak bir eksiklik bulunmamakla birlikte, sorunların, denetim eksikliği ya da yetersizliğinden kaynaklandığı görüşü üzerinde durulmaktadır. Anayasa Mahkemesinin yapısal oluşumu itibarıyla bu denetimi sağlıklı ve etkin olarak yapabilecek şekilde teşkilatlandırılmadığı ifade

217 _{Yılmaz Aliefendioğlu, Anayasa Yargısı ve Türk Anayasa Mahkemesi, Yetkin Yayınları,}

Ankara, 1996, ss. 274, 275.

218 _{Ahmet İyimaya, Siyaset Hukuku Sorunları, 1. B, Turhan Kitabevi, Ankara, 2007, s. 501.} 219 _{Mustafa Aysan, “Siyasal Partilerin Mali Denetimi”,}

edilmektedir220. Bununla beraber, Anayasa Mahkemesi tarafından yapılan mali denetimin etkili olabilmesi için, siyasi partilerin gelir ve giderleri, mal edinimleri ve harcamalarının daha şeffaf şekilde olabilmesini sağlayacak kurallar getirilmelidir. Bazı yazarlar ve Anayasa Mahkemesi üyeleri; mali denetimin bir uzmanlık işi olduğunu ve bu denetimin uzmanlar tarafından yapılması gerektiğini ve bu nedenle de denetimi Sayıştay’ın yapmasının daha yerinde olabileceğini ifade etmektedirler221. Aynı yöndeki görüşü benimseyen bazı yazarların da benzer gerekçeleri vardır. Şöyle ki, partilerin mali denetiminin içeriğinde belge ve muhasebe işlemleri ağırlıklı bir şekilde yer almaktadır. Denetimin sağlıklı olabilmesi için hesap ve işlemlerin teknik bilgi süzgecinden geçirilmesi gereklidir. Siyasi partilerin mali denetiminin teknik bir konu olması sebebiyle, denetimin Sayıştay tarafından yapılması daha faydalı olacaktır. Çünkü siyasi partilerin mali denetiminin Anayasa Mahkemesi tarafından yapılması bir tercih sorunu olmayıp, Anayasal bir zorunluluktur. Bu sebeple Anayasamızın 69. maddesi değiştirilmeden, siyasi parti hesaplarının Sayıştay tarafından denetlenmesi mümkün olamayacaktır. Eğer partilerin mali denetiminin Anayasa Mahkemesi tarafından yapılacağı şeklindeki Anayasamızın 69. madde hükmü olmasaydı; Anayasamızın 160. maddesinde yer alan, “Sayıştay, ……… kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve hükme bağlama işlerini yapmakla görevlidir.……..” hükmü gereği siyasi parti hesaplarının denetimi görevinin Sayıştay’a verilmesinin mümkün olabilileceği ifade edilimiştir222. Siyasi partilerin mali denetiminin Sayıştay tarafından yapılmasını destekleyen TAN’a göre, Meclis adına denetim yapan Sayıştay'a böyle bir görevin verilmesi son derece yerinde olur. Çünkü, Anayasal bir kurum olan Sayıştay, merkezi yönetim bütçesi kapsamındaki kamu idareleri ile sosyal güvenlik kurumlarının bütün gelir ve giderleri ile mallarını Türkiye Büyük Millet Meclisi adına denetlemek ve sorumluların hesap ve işlemlerini kesin hükme bağlamak ve kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve hükme bağlama işlerini yapmakla görevlidir ve bu nedenle de denetim konusunda ciddi birikimi ve tecrübesi olan, partiler üstü olan bu kurumdan faydalanılması gerekmektedir223.

220 _{Yüce, s. 24.}

221 _{Sağlam, s. 188; Özcan / Yanık, ss. 105, 106.}

222 _{Hasan Baş / Hüseyin Özer , “Siyasi Partilerin Mali Denetiminin Sayıştay’ca Yapılıp}

Bize göre, Anayasanın 69. maddesinde kaleme alınmış olan, “Anayasa Mahkemesi bu denetim görevini yerine getirirken Sayıştay’dan yardım sağlar” ifadesinden hareketle ve ayrıca siyasi partilerin mali denetiminin, özü itibarıyla teknik bir konu olması sebebiyle, muhasebe alanında uzmanlık isteyen siyasi partilerin mali denetiminin sadece kesinhesap incelemesi bölümünün, bu konuda uzman olan Sayıştay tarafından yapılması gerekir. Anayasanın 69. maddesindeki, Anayasa Mahkemesinin denetim görevini yerine getirirken Sayıştay’dan yardım sağlayacağı şeklindeki düzenleme yerine, kesin hesap incelemelerinin Sayıştay tarafından yapılıp, ancak yaptırım gücünün yine Anayasa Mahkemesinde kalacağı şeklinde düzenlenmesi daha uygun olacaktır. Bu şekilde, yaptırım gücü yine Anayasa Mahkemesinde olacak ve Anayasa Mahkemesi işin teknik bölümü olan kesinhesabın incelenmesi ile uğraşmadan Sayıştay’ın yapacağı inceleme üzerine karar verebilecektir. Zaten şu anda mali denetimin yapılma usulü ile ilgili ayrıntılı düzenleme olan 6216 sayılı Kanunun 55. maddesinde, Anayasa Mahkemesinin partilerin kesinhesaba ilişkin kendisine gönderdiği belgeleri incelenmek üzere Sayıştay Başkanlığı’na göndereceği ve Sayıştay tarafından düzenlenen incelemeye ilişkin raporların, karara bağlanmak üzere Anayasa Mahkemesine gönderileceği şeklinde hüküm bulunmaktadır. Bizce, 6216 sayılı Kanunun 55. maddesi ifadesi aynı şekilde Anayasada yer almalı ve partilerin kesihesap ile ilgili belgeleri Sayıştay tarafından inceledikten sonra, Anayasa Mahkemesi nihai kararı vermelidir. Kısaca, siyasi partiler, karara bağlanarak birleştirilmiş bulunan kesin hesap ile parti merkez ve bağlı ilçeleri de kapsayan iller teşkilatının kesin hesaplarının onaylı birer örneğini, Haziran ayı sonuna kadar 2820 sayılı SPK’ya uygun olarak, Anayasa Mahkemesi Başkanlığı yerine doğrudan Sayıştay Başkanlığı’na teslim edip, Sayıştay tarafından düzenlenen incelemeye ilişkin raporların karara bağlanmak üzere Anayasa Mahkemesine gönderilmesi ve Yüksek Mahkemenin konu ile ilgili nihai kararı vermesi daha uygundur.