PARAYA ÇEVİRME USULÜ

İİK'nın 121. maddesinde, mahiyetleri ve paraya çevrilmeleri itibariyle özellik arz eden ve İİK açısından diğer haklar²¹⁸ olarak nitelendirebileceğimiz malvarlığı haklarının

215 Üstündağ, s. 251.

216 Bkz. Erturgut, s. 196.

217 Pekcanıtez/Atalay/Özkan/Özekes, s. 155; M. K. Yıldırım/N. D. Yıldırım, s. 51.

218 İİK'nın 121. maddesindeki "gibi" sözcüğünden anlaşılacağı üzere, bu maddedeki sayım tahdidi değildir. “Taşınır, taşınmaz ve alacak dışında kalan diğer hakların”

60 cebri icra ile paraya çevrilmesi düzenlenmektedir. Adi ortaklık payı "bir şirket hissesi"

olması nedeniyle bu madde kapsamındadır. Yani haczedilmiş adi ortaklık payının paraya çevrilmesi, İİK'nın 121. maddesine göre yapılır²¹⁹.

İİK'nın 121. maddesi, genel nitelikte ve açık olmayan bir hükümdür²²⁰. Bu maddeye göre icra müdürü, paraya çevirmeyi nasıl yapacağını icra mahkemesine soracaktır²²¹. İcra müdürünün paraya çevirmenin nasıl yapılacağını sorması üzerine mahkeme, “yerleşim yerleri malum olan alakadarları” davet eder ve gelenleri dinler.

Söz konusu ilgililer adi ortaklık payı açısından takip alacaklısı, takip borçlusu ve diğer ortaklardır. Bu kişilerin davet edilmesi ve davete iştirak etmeleri önemlidir. Zira bu kişiler aralarında anlaşabilirler. Ayrıca davete iştirak eden diğer ortaklar, takip alacağını ödeyebilirler²²².

Adi ortaklık payının paraya çevrilmesi gerekirse, İİK'nın 121. maddesi uyarınca icra mahkemesi adi ortaklık payının cebri icra ile satışına karar verebilir yahut icra mahkemesi iktiza eden diğer bir tedbiri de alabilir. İcra mahkemesi, paraya çevirme usulünü belirlerken serbesttir. İcra mahkemesinin paraya çevirme usulüne ilişkin vereceği karar ise icra müdürü ve icra takibinin tarafları açısından bağlayıcıdır²²³. İcra

tamamı bu maddeye göre paraya çevrilecektir (Arslan/Yılmaz/Ayvaz/Hanağası, s.

318; Pekcanıtez/Atalay/Özkan/Özekes, s. 378).

219 Topuz, s. 119; M. K. Yıldırım/N. D. Yıldırım, s. 234.

220 Üstündağ, s. 246.

221 Yargıtay'a göre icra müdürünün, icra mahkemesine sormadan paraya çevirme işlemi yapması ihalenin feshi sebebidir (12. HD, T. 12.03.2015, 2004/5722: EUYAR).

222 Erturgut, s. 197-198.

223 Erturgut, s. 199; Üstündağ, s. 247; M. K. Yıldırım/N. D. Yıldırım, s. 235-236.

61 mahkemesinin bu kararına karşı kanun yoluna da başvurulamaz²²⁴. Buna karşın icra mahkemesi, borçlunun hukuki durumuna zarar verme ihtimali olan paraya çevirme işleminin, nasıl yapacağını belirlerken ölçülülük ilkesine uygun davranmalıdır. Her şeyden önce paraya çevirmede kullanılacak araç amaca uygun olmalıdır. Bu nedenle adi ortaklık payı paraya çevrilirken icra mahkemesi, alacaklının tatmin edilmesi için en kolay; borçlu ve ilgililer için en uygun yolu seçmelidir²²⁵.

İİK'nın 121. maddesinin ikinci fıkrası uyarınca, icra mahkemesinin "paraya çevirme için bir memur tayin edebileceği²²⁶" haller Kanun'da belirtilmediği gibi doktrinde de bu konu üzerinde yeterince durulmamıştır. Ayrıca icra mahkemesinin, paraya çevirme usulünü belirleme konusunda serbest olması nedeniyle ve "memur tayini" ihtiyacı somut duruma göre şekilleneceği için, mahkemenin memur tayin edebileceği durumları tek tek saymak mümkün görülmemektedir. Yine de adi ortaklık örnek olarak icra mahkemesi, TMK'nın 648. maddesine benzer bir şekilde, açılmış mirasta mirası paylaşmaya katılmak üzere icra müdürü dışındaki bir memuru (kayyım) görevlendirebilir²²⁷. Yine icra mahkemesi, terekedeki malların gelirlerinden borçluya

224 Erturgut s. 199; Kuru -El Kitabı, s. 72.

225 Topuz, s. 119-120.

226 Bu fıkrada belirtilen "memur" hükmün lafzından anlaşılacağı üzere haczi gerçekleştiren icra müdürü dışındaki "bir memur"dur.

227 TMK'nın 648. maddesine göre “açılmış mirasta bir mirasçının payını haczettirmiş olan ... alacaklı, sulh hâkiminden bu mirasçının yerine paylaşmaya katılmak üzere bir kayyım atanmasını” isteyebilecektir. Buna ilaveten alacaklı, kayyım atanması yoluna başvurmadan önce de haczedilen miras payının paraya çevrilmesini icra dairesinden talep edebilecektir (Kuru -El Kitabı, s. 637). "Ortaklığın giderilmesi davasının kayyım

62 düşecek parayla borcun belli bir zamanda ödeneceği kanısındaysa, haczedilmiş miras hissesinin cebri idaresine karar verip bunun için kayyım da görevlendirebilir²²⁸. Ayrıca intifa hakkının paraya çevrilmesi açısından icra mahkemesi, diğer bir tedbir olarak, borç ödeninceye kadar, intifa hakkının görevlendireceği bir memur tarafından kullanılmasına karar verebilir. Bunun üzerine elde edilen gelirlerin bir kısmı (İİK m. 83) ile de alacaklının alacağı ödenecektir²²⁹. İcra müdürünün iş yükünün azaltılması açısından bu tip durumlarda, diğer bir memurun görevlendirilmesi yararlı olacaktır. Buna karşın İİK'nın icra işlerinde birinci derecede görevli kıldığı kişi icra müdürüdür. Alacaklının, alacağına kavuşması için gerekli icra takip işlerini kural olarak icra müdür yapmaktadır.

Dolayısıyla mahcuzun paraya çevrilmesi işlemini de esasen icra müdürü yapmalıdır²³⁰.

I. Payın Açık Artırma veya Pazarlık İle Satışı

İcra mahkemesi, adi ortaklık payının açık artırma yoluyla satılmasına karar verebilir. Adi ortaklık payının açık artırma yoluyla satılmasında, taşınırlara ilişkin usul mü yoksa taşınmazlara ilişkin usul mü uygulanacaktır, sorusunun cevabı yasa koyucu tarafından belirtilmemiştir. Bu durumda icra mahkemesinin açık artırmanın usulünü de belirlemesi gerekecektir. Yine de taşınırlarda veya alacaklarda (İİK m. 106/2) olduğu gibi bu payın, taşınırlara ilişkin usul ile açık artırma yoluyla satılması daha doğru

tarafından açılmasına gerek olmadığı gibi, borçlu ortağa kayyım tayinine de gerek yoktur" (6. HD, T. 07.01.2011, 2011/57: Kuru -El Kitabı, s. 637).

228 Kuru -El Kitabı, s. 638.

229 Kuru -El Kitabı, s. 635; M. K. Yıldırım/N. D. Yıldırım, s. 236.

230 Bkz. Kuru-El Kitabı, s. 82-83.

63 olacaktır²³¹. Bu yorum İİK'nın sistematiği açısından da yerindedir. Zira "paraya çevirmenin diğer tarzı iştirak halinde mülkiyet hisseleri" başlıklı İİK'nın 120. maddesi,

"taşınırların satışı" üst başlığı altında yer almaktır.

İcra mahkemesi kanımızca, bütün ilgililer isterse veya adi ortaklık payının tahmin edilen değeri, 4.560 TL'yi (2019 yılı için) geçmiyorsa, adi ortaklık payının pazarlık suretiyle satışına da karar verebilir²³².

II. İktiza Eden Diğer Tedbirler

İİK'nın 121. maddesinin ikinci fıkrasında belirtilen "iktiza eden diğer tedbirler"in ne olduğu Kanun'da açık değildir. Doktrinde Arslan/Yılmaz/Ayvaz/Hanağası²³³, Kuru²³⁴ ve Üstündağ²³⁵, intifa hakkının paraya çevrilmesine ilişkin yaptığı belirlemede; icra mahkemesinin, intifa hakkının paraya çevrilmesinde başka bir tedbir alınmasına da karar verebileceğini, bunun da özellikle intifa hakkının getirdiği gelirlerin, intifa hakkı sahibi borçluya verilmemesi, bundan alacaklının alacağının ödenmesi için tedbir alınması şeklinde olabileceğini ifade

231 İİK'nın 94. maddesi kapsamında olan anonim ortaklıktaki çıplak payların paraya çevrilme usulü bu maddeyle taşınırların paraya çevrilme usulüne tabi kılınmıştır (Arslan/Yılmaz/Ayvaz/Hanağası, s. 319; Kuru-El Kitabı, s.636).

232 İsviçre hukukunda aynı yönde bkz. Topuz, s. 118-119; pazarlık suretiyle satış için bkz. Arslan/Yılmaz/Ayvaz/Hanağası, s. 315; Atalı/Ermenek, s. 154; Karslı, s. 338;

Muşul -İcra ve İflas, s. 468; Ulukapı, s. 189-190; M. K. Yıldırım/N. D. Yıldırım, s.

230-231; Yılmaz, s. 648-649.

233 Arslan/Yılmaz/Ayvaz/Hanağası, s. 318-319.

234 Kuru -El Kitabı, s. 635.

235 Üstündağ, s. 247-248.

64 etmektedir²³⁶. Arslan/Yılmaz/Ayvaz/Hanağası²³⁷ ve Kuru'ya²³⁸ göre, miras hissesinin paraya çevrilmesi konusundaki en etkili tedbir (karar) miras ortaklığına dâhil olan belli mallar üzerindeki elbirliği mülkiyetine son verilmesi için, haciz koyduran alacaklıya ya da icra müdürüne icra mahkemesince yetki verilmesidir²³⁹. Ayrıca Arslan/Yılmaz/Ayvaz/Hanağası'na göre, icra mahkemesinin, bu yetkiyi vermeden önce, daha önce paya haciz koydurmuş alacaklıları, borçluyu ve diğer mirasçıları çağırarak, onlara aralarında anlaşma imkânı sağlaması, İİK'nın 121. maddesinin ikinci fıkrası anlamında diğer bir tedbir olacaktır²⁴⁰. Bu örneklerden yola çıkarak doktrinde, İİK'nın 121. maddesinde belirtilen "iktiza eden diğer tedbirler" ibaresinden; söz konusu maddede sayılan malvarlığı haklarının devri sonucunu doğurmayan, fakat bu malvarlığı hakları üzerinden alacaklının tatmin edilmesini sağlayan tedbirlerin anlaşıldığı söylenebilir. Kanımızca da İİK'nın 121. maddesinin ikinci fıkrasında belirtilen "iktiza eden tedbirler", bu maddedeki malvarlığı haklarının satışı yani devri sonucunu doğurmayan tedbirlerdir²⁴¹. Nitekim bu maddede “icra mahkemesinin satış yaptırabileceği gibi, iktiza eden diğer bir tedbiri" de alabileceği belirtilmektedir.

"İktiza eden diğer bir tedbir" olarak icra mahkemesi, adi ortaklık payının gelirleri ile borcun belirli bir süre içinde ödenebileceğine kanaat getirirse, paraya

236 Bkz. M. K. Yıldırım/N. D. Yıldırım, s. 236.

237 Arslan/Yılmaz/Ayvaz/Hanağası, s. 320-321

238 Bkz. Kuru -El Kitabı, s. 638.

239 M. K. Yıldırım/N. D. Yıldırım, s. 236.

240 Arslan/Yılmaz/Ayvaz/Hanağası, s. 320.

241 Doktrinde Şener ise, "diğer tedbirler ibaresinden kasıt, her halde paraya çevrilmenin en elverişli tarzda nasıl yapılabileceği hususundaki tedbirlerdir"

demektedir (Şener -Adi Ortaklık, s. 452).

65 çevrilme yerine borcun bu gelirler ile ödenmesine de karar verebilir. Bu gelirler ile borcun ödenmesi durumunda takip sona ereceği için, adi ortaklık payı üzerindeki haciz kalkacaktır²⁴².

Doktrinde T. Uyar/A. Uyar/C. Uyar, alacaklının, “adi ortaklık payını haczettirdikten sonra mahkemeye başvurup taksim davası açmak için yetki belgesi alabileceğini” belirtmektedir²⁴³. Fakat ortaklık devam ettiği sürece ortakların, adi ortaklık malları üzerinde herhangi bir hakkı yani payı söz konusu değildir. Adi ortaklığın sona ermesi ve tasfiyesinde adi ortaklığın malvarlığıyla öncelikle borçlar ödenecektir. Ayrıca ortaklar, ortaklardan birinin payının cebri icrayla paraya çevrilmesine rağmen ortaklığın devam edeceğini kararlaştırmış olabilirler (TBK m.

639/1-b.1). Bu nedenle icra mahkemesi, "iktiza eden diğer bir tedbir olarak" adi ortaklık payını haczeden alacaklıya veya icra müdürüne ya da diğer bir memura, elbirliği mülkiyeti ilişkisinin kaldırılması ve malların satılması için ortaklığın giderilmesi (izale-i şüyu) davası açma yetkisi veremez²⁴⁴.