PARA PİYASALARI

IIL2.1. Devlet İç Borçlanma Senetleri Satışları

1991 yılında 58 trilyon Türk liralık bölümü ihale yolu ile, 7,6 trilyon Türk liralık bölümü ihale dışı olmak üzere, nominal olarak, toplam 65,6 trilyon Türk liralık Devlet İç Borçlanm a Senedi satılmıştır. İhale yolu ile yapılan satışların 14,4 trilyon Türk liralık bölümü (yaklaşık yüzde 25’i) iskontolu tahvillerden, 43,6 trilyon Türk liralık bölümü de (yaklaşık yüzde 75’i) iskontolu bonolardan oluşmaktadır. İhale dışı satışların 1,5 trilyon T ürk liralık bölümü 2 yıl vadeli, 1,1 trilyon Türk Iı'rahk bölümü 3 yıl vadeli, 38 milyar Türk liralık bölümü de 5 yü vadeli senetlerden oluşm aktadır. Bu grupta, ayrıca, tahkim den dolayı açık piyasa işlemlerine verilen 3,4 trilyon T ürk liralık iskontolu senetler ile 481 milyar Türk liralık m üteahhit bonoları ve 1 trilyon Türk liralık özel tertip tahviller bulunm aktadır.

İhale faizleri incelendiğinde, faizlerin Mayıs ayına kadar yükseldiği görülmektedir. Mayıs ayında ihale yönteminin değişmesi ve ihalelerdeki faiz üst sınırının H azine tarafından belirlenmesine başlanm asından sonra, H aziran ayından itibaren ihale faizleri ile birlikte ihalede satılan m iktarlar da düşmeye başlamıştır. Bunun üzerine, Ağustos ayında ihale sistemi te k ra r değiştirilmiş, gelen teklif ve verilen faizlere göre, satılacak m iktarın H azine tarafından belirleneceği bildirilmiştir. Bu değişiklikten itibaren, Ağustos ayı sonrasında ihale faizlerinde tek ra r bir yükselme izlenmiştir. Bu arada, belirsizlik ortam ı nedeniyle, daha çok kısa vadeli senetlere talep artmış, satılan m iktar açısından bakıldığında en çok artışın kısa vadelilerde

olduğu gözlenmiştir. Kasım ayı ortalarından itibaren ise, H a z in e ’nin gelen tekliflere oranla daha düşük miktarda borçlanmaya gitmesi, faizlerde Aralık aynıda tekrar bir düşüşe yol açmıştır,

TABLO 1112.1

ORTALAM A İHALE FAİZ ORANLARI

3 Aylık 6 Aylık 9 Aylık 12 Aylık

Ocak 54,36 57,48 61,44 60,08 Şubat 59,60 63,04 67,93 _65,44 M art 64,56 67,86 69 i* 69.71 Nisaıı 67.34 68,48 72,83 72,89 Mayıs 71,44 69.05 76,37 75,05 H aziran 67.72 66,60 62,99 60,99 Tem m uz 67,70 65,99 63.00 61,00 A ğustos 66,84 63,38 - -Eylül 68,24 66,62 66,00 70,56 Ekim 72,36 73,32 72,29 74,90 Kasım 75,04 77,00 76,64 76,99 Aralık 68,44 71,82 73,73 72,99

Kaynak: M erkez Bankası

111.2.2. Açık P h asa İşlemleri

M erkez Bankası piyasanın likiditesini düzenlem ek amacıyla doğrudan alım, doğrudan satım, geri alım vadiyle satım ve geri satım vadiyle alım işlemleri yapmaktadır, 1 Eylül 1991 tarihinden once, bu işlemlerden doğrudan alım ve doğıudan satımın alım satım fiyatları, reverse repo ve

repo işlemlerinde ise faiz oranlan, M erkez Bankası tarafından

belirlenmekte idi. 1 Eylül 1991 tarihinden itibaren M erkez Bankası

doğrudan alım ve doğrudan satım işlemlerini ihale yöntemiyle

gerçekleştirmeye başlamıştır. Bu yöntem le fiyatlar piyasa koşullarınca belirleneceği için fiyatlarda istikrar sağlanacağı düşünülmüştür. 1991 yılı boyunca 13,1 trilyon Türk liralık doğrudan alış, 7 trilyon Turk liralık doğrudan satış, 80 trilyon Türk liralık reverse repo, 77,3 trilyon Türk liralık reverse repo dönüşü, 834 milyar Türk liralık repo ve 1,4 trilyon Türk liralık repo dönüşü gerçekleşmiş, ve bu işlemler sonucu piyasaya net 2,4 trilyon T ürk lirası verilmiştir. 1991 ydı toplam işlem hacmi, reverse repo ve repo dönüşleri dahil, 180 trilyon Türk lirası olarak gerçekleşmiştir. Ocak ve M art aylarında doğrudan alım yapılarak piyasaya para verilmiş,

Şubat sonunda 2,9 trilyon Türk liralık Devlet İç Borçlanma Senetleri itfası ve M art ayından itibaren disponibilité oranının kademeli olarak yüzde 30’dan yüzde 35’e yükseltilmesi ile artan Devlet İç Borç Senetleri talebini karşüam ak için doğrudan satış yapümış, Nisan ayından yıl sonuna kadar ise, özellikle Mayıs-Ağustos ayları arasında ağırlıklı olmak üzere, daha çok bir gecelik reverse repo yapılmıştır.

T A B L O İH 2.2 A Ç IK PİY A SA İŞ L E M L E R İ (M ilyar T ürk lirası) R everse Alış Satış Reverse Repo R epo D önüşü R epo R epo D önüşü O cak 2042,7 521,7 0 0 326,8 865,8 Şubaı 594,3 712,7 315,4 0 507,0 513,9 M art 1633,6 550,0 647,5 659,8 0 0 N isan 321,1 118,2 1020,9 1085,8 0 0 M ajıs 521,1 631,6 18373,0 17756,4 0 0 H aziran 701,0 356,8 22,162,5 22435,3 0 0 T em m uz 482,0 778,6 21883,7 21211,5 0 0 A ğustos 1239,0 482,8 7558,9 7103,4 0 0 Eylül 1522,8 289,5 1930,9 1483,7 0 0 Ekim 1708,8 1023,5 2094,3 878,6 0 ü Kasım 1242,0 723,1 2537,2 2929,7 0 0 A ralık 1091,6 786,1 1919,0 1723,1 0 0 T oplam 13099,9 6974,6 80443,3 772.67,4 833,8 1379,7

Kaynak: M erkez Bankası

111.23, Bankalararası Para Piyasası

1991 yılında bankalararası para piyasasında tek taraflı işlem hacmi 349,8 trilyon Türk lirası olarak gerçekleşmiştir. Bu rakam , tahm ini G S M H ’nın yüzde 77’sidir. İşlemlerin yüzde 98,9’u bir gecelik işlemlerdir. Körfez Krizi zam anında özellikle ilk iki ay piyasaya pa ra veren M erkez

Bankası, daha sonraki aylarda piyasaya gerektiğinde p a ra verip

gerektiğinde almıştır. Körfez Krizi sırasında yaşanan Türk lirası sıkışıklığı nedeniyle ikincil piyasa ile M erkez Bankası kotasyonu arasındaki farkın oldukça açüması sonucu M art ayında kotasyon kaldırılmış, kotasyonun kalkmasıyla da faizler yüzde IClO’ün üzerine çıkmış, ancak Mayıs ayında

kotasyonun tek ra r konmasıyla faizler yüzde 80’e ve daha sonraki aylarda ise yüzde 60-70 düzeyine inmiştir. Faizlerin bu seviyeye inmesinde, yüın ikinci yarısından itibaren Devlet İç Borçlanma Senetleri itfalarındaki artış nedeniyle piyasadaki likiditenin artm ası önemli rol oynamıştır. Bu itfaların özellikle yüın son çeyreğinde büyük rakam lara ulaşması nedeniyle M erkez Bankası bankalararası para piyasasında hem alıcı hem satıcı olarak piyasayı d üzenlem ek zorunda kalmıştır.

T A B L O II 1.2.3

B A N K A L A R A R A SI PA R A PİY ASA SI (B ir G ünlük)

O rtalam a

A ylar işlem H acm i(*) O rtalam a Faiz

Ocak 1875,5 63,48 Şubat 1588,8 67,48 M a rt 1337,0 104,27 N isan 1509,0 108,10 M ayıs 1170,0 80,82 H aziran 1339,3 72,05 T em m uz 1181,7 66,16 A ğustos 1695,5 64,48 Eylül 1445,8 62,76 E kim 1353,3 61,82 Kasım 977,0 61,69 A ralık 1289,7 59,87 1991 Yılı 1393,5 72,24

Kaynak: M erkez Bankası

(*) İşlem hacm i rakam ları tek taraflıd ır ve m ilyar T ürk lirası cinsindendir.

III3. DÖVİZ, EFEKTİF VE ALTIN PİYASALARI

III3 .1 . Döviz ve EFektif Piyasaları

1991 yılı, döviz kurları açısından dış piyasalarda Körfez Krizi, yurt içinde de seçimler nedeniyle geçen seneye oranla daha istikrarsız bir yıl olmuş, M erkez Bankası piyasanın likidite ihtiyacını sağlayabilmek için T ürk lirası-Döviz Piyasasında genel olarak satıcı olmuştur.

2 Ocak 1991 tarihinde M erkez Bankası tarafından uygulanan efektif döviz satış kuru A B D doları için 2941,80 Türk lirası iken bu rakam 31 Aralık 1991 itibariyle 5100,26 T ürk lirası olarak gerçekleşmiştir. Alm an M arkı için uygulanan efektif satış kuru aynı d ö n e m d e 1962,51 T ürk lirasından 3356,54 T ürk lirasına çıkmıştır. Diğer bir deyişle, T ürk lirasına karşı A B D doları yüzde 73,4, A lm an M arkı ise yüzde 71 değer kazanmıştır. Aynı dönem de, toptan eşya fiyatları ile ölçülen enflasyon oranının yüzde 60 olarak gerçekleştiği gözönüne alınırsa. Türk lirasının bu p ara birimleri karşısında reel olarak değer kaybettiği ortaya çıkmaktadır. Aynı dönem deki serbest piyasa kurları incelendiğinde Ocak-Nisan ayları içinde kur marjının zam an zam an oldukça açıldığı, ancak daha sonraki aylarda normale döndüğü ve 31 Aralık itibariyle serbest piyasada A B D doları kurunun 5105 Türk lirası, A lm an M arkı kurunun ise 3263 T ürk lirası olarak gerçekleştiği görülmektedir.

5 5 0 ü 5 0 0 0 4 5 0 0 4 0 0 0 3 5 0 0 3 0 0 0

Döviz ve efektif piyasalarında 1991 yılında 24,7 milyar A B D doları tutarında 83044 adet işlem yapılmıştır. Bu piyasalar içinde birinci sıra 12,2 milyar A B D doları ve yüzde 49,3 ile döviz/efektif piyasasının, ikinci sıra 6,4 milyar A B D doları ve yüzde 25,9 ile T ürk lirası/döviz piyasasının, üçüncü sıra ise 3,7 milyar A B D doları ve yüzde 15 ile döviz depoları piyasasının olmuştur.