B. Yasal ve İdari Düzenlem eler

1991 yılında bankaları ilgilendiren çeşitli konularda yasal

düzenlem eler yapılmıştır. Bu düzenlemelerin başlıcalan aşağıda

özetlenmiştir.

a) Kambiyo Rejiminde Yapılan Değişiklikler

20 H a z ira n 1991 tarihli Resmi G a z e te ’de T ü rk Parasının Kıymetini K o ru m a H akkında 32 Sayılı K a r a r ’ın bazı m addelerinde değişiklik yapılmıştır. Bankaları ilgilendiren değişikliklerle getirilen yeniliklerin ana hatları aşağıda sıralanmıştır:

- Dışarıda yerleşik kişilere herhangi bir limit olmaksızın bankalardan, özel finans kurum larm dan ve yetkili m üesseselerden döviz satın alabilme ve transfer ettirebilme olanağı tanınarak bu kişilerin bankalar ve özel finans k u ru m la n aracılığıyla yurt dışına Türk lirası gönderm esi de serbest bırakılmıştır,

- Türk lirası ile ödemeyi sağlayan belgeler tanım ına kredi kartları ve seyahat çekleri dahil edilmiş, ayrıca diğer bazı tanım larda da uygulamada olabilecek tereddütleri önleyecek şekilde değişiklikler yapılmıştır.

- P T T ’ye, dövize ilişkin işlem yapabilme yetkisi verilmiştir.

- ihracat rejimi esasları çerçevesinde altın ihracı tümüyle serbest bırakılmış, işlenmemiş altın ithali dışında işlenmiş ve işlenmemiş kıymetli m aden ve taşların ithali ve ihracıyla ilgili usul ve esaslar belirlenmiştir. Bu çerçevede yetkili müesseselerin yanısıra diğer gerçek ve tüzel kişilerin de bu işlemleri yapmasına olanak tanınmış olup işlenmemiş

altın ihracatında, ihraç bedelinin yurda getirilmesi zorunluluğu

kaldırılmıştır.

- Mücbir sebep hallerinde verilecek ek süreler içinde getirilen ihracat bedellerinin alışında cari kur uygulaması getirilmiştir. Ayrıca mal mukabili ithalatta hesap kapatm a süresi bir yıla çıkarılmıştır.

- T ürkiye’de yerleşik kişilerin, yurt dışında m enkul kıymet ihraç etm eleri ve yurt dışında satmaları tümüyle serbest bırakılmıştır.

- Bankalar dışındaki T ürkiye’de yerleşik kişilerin de yurt dışına döviz üzerinden garanti ve kefalet v erm elerine olanak tanınmıştır.

- Yatırım m allan ithalatında döviz tevdiat hesabından ö d e m e serbest bırakılmış olup ayrıca, ihracatçıların, turizm işletmelerinin, uluslararası taşımacılık yapan firmaların ve yurt dışı m üteahhitlik firmalarının bu işlerinden kazandıkları dövizlerle açtırdıkları döviz tevdiat hesaplarından ithalatlarının karşılanabilmesi esası getirilmiştir.

- Yetkili müesseselerin sermayeleri bir milyar T ü rk lirasından iki milyar T ürk lirasına çıkarılmıştır.

- Serm aye hareketlerinin izlenmesi amacıyla, dış ticaret ve görünm eyen işlemler dışında 50 bin A B D doları veya karşılığı döviz ve T ürk lirasını aşan yurt dışına transferlere ilişkin işlemlerde, bankalar ve özel finans k u ru m la n tarafından H azine ve Dış ticaret M ü ste şa rlığ ın a bilgi verilmesi yükümlülüğü getirilmiştir.

- Finansal Kiralama (Leasing) işlemlerinde ihracat hesaplarının kapatılması konusundaki boşluğun giderilmesini tem inen uygulanacak usul ve mevzuat belirlenmiş, "Factoring" ve "Forfaiting" konularında Bakanlığa esasları belirleme konusunda yetki verilmiştir.

b) Mevduat Munzam Karşılıkları

1991 yılı içinde, Merkez Bankası Tebliğleri ve Genelgeleri ile bankaların kaynak maliyetini azaltma amacına yönelik olarak gerek T ürk lirası gerekse yabancı para mevduat m unzam karşılık oranlarında yeni düzenlem eler yapılmıştır. Yabancı para mevduat m unzam karşılıklarının döviz olarak tesis edilen bölümü azaltılırken, Türk lirası olarak tesis edilen bölüm ü yükseltilmiştir,

29 Aralık 1990 tarih ve 20740 sayılı Resmi G a z e te ’de yayımlanan 90/3

sayılı Tebliğ ile 4 Ocak 1991 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere m unzam karşılığa tabi mevduatın tanımı genişletilerek "Türk lirası ve

yabancı p ara mevduat toplam ından yurtiçi bankalar mevduatının

tenzilinden sonra kalan mevduat" şeklinde yeniden düzenlenmiştir. Bu Tebliğ ile mevduat m unzam karşılık oranları da değiştirilmiştir. Buna göre, m unzam karşılık oranı vadesiz ve 1 ay vadeli Türk lirası m evduat için yüzde 17,5, 3 aydan 1 yıla kadar vadeli mevduat için (3 ay ve 1 yıl dahil) yüzde 8,25, 2 ve 3 yıl vadeli değişken faizli mevdut için yüzde 6, 4 ve 5 yıl vadeli değişken faizli mevduat için ise yüzde 2 olarak belirlenmiştir.

Sözkonusu Tebliğde ayrıca, yabancı para m evduatın m unzam

karşılıklarının Türk lirası olarak tesis edilen bölümü için uygulanacak yeni oranlar, vadesiz ve 1 ay vadeli m evduatta yüzde 6,5, 1 aydan fazla vadeli m evduatta yüzde 1,5 olarak saptanmıştır.

Ancak Tebliğde yeralan geçici m ad d e uyarınca, T ürk lirası vadesiz ve 1 ay vadeli mevduata Ocak ayında yüzde 18,5, Şubat ayında yüzde 18, M art ayından itibaren yüzde 17,5 oranları; 3 aydan 1 yıla ka da r (3 ay ve 1 yıl dahil) m evduata Ocak ayında yüzde 8,75, Şubat ayında yüzde 8,50, M art ayından itibaren yüzde 8,25 o ran la n ; yabancı para m evduatın Türk lirası

olarak tesis edilen kısmı için ise vadesiz ve 1 ay vadeli m evduata O cak ayında yüzde 5,5, Şubat ayında yüzde 6 ve M art ayından itibaren yüzde 6,5 oranları; 1 aydan fazla vadeli mevduata ise Ocak ayında yüzde 0,5, Şubat ayında yüzde 1, M art ayından itibaren ise yüzde 1,5 o r a n la n uygulanmıştır.

Diğer taraftan, 29 Aralık 1990 tarih ve 20740 sayılı Resm i G a z e te ’de yayımlanan I-J sayılı M erkez Bankası Genelgesi ile Türk lirası m evduat m unzam karşılıklarında yapılan düzenlem elere paralel olarak döviz tevdiat hesapları m unzam karşılık oranları da yeniden düzenlenmiştir. Sözkonusu G enelge hükümleri çerçevesinde, döviz tevdiat hesaplarına uygulanan m unzam karşılık o ra n la n vadesiz ve 1 ay vadeli mevduat için O cak ayında yüzde 18,5, Şubat ayında yüzde 18,5 M art ayından itibaren yüzde 17,75; 1 aydan fazla vadeliler için Ocak ayında yüzde 17,5, Şubat ayında yüzde 16 ve M art ayından itibaren ise yüzde 15 olarak tesbit edilmiştir.

1991 yılı içinde mevduat m unzam karşılıklarına ilişkin bir başka değişiklik 13 T em m uz 1991 tarih ve 20928 sayılı Resmi G a z e te ’de yayımlanan 91/1 sayılı Tebliğ ile yapılmış ve uygulanacak oran la r vadesiz ve 1 ay vadeli mevduatta yüzde 16, 3 aydan 1 yıl kadar vadeli m evduatta (3 ay ve 1 yıl dahil) yüzde 7,5, yabancı para mevduatın Türk lirası olarak tesis edilen kısmı için vadesiz ve 1 ay vadeli mevduatta yüzde 8, 1 aydan fazla vadeli m evduatta yüzde 3 olarak tesbit edilmiştir.

Sözkonusu Tebliğin geçici maddesi uyarınca Türk lirası vadesiz ve 1 ay vadeli m evduatta Tem m uz ayında yüzde 17, Ağustos ayında yüzde 16,5 ve Eylül ayından itibaren ise yüzde 16 o ranla n; 3 aydan 1 yıla k a d a r vadeli m evduatta (3 ay ve 1 yıl dahil) T em m uz ayında yüzde 8, Ağustos ayında yüzde 7,75 ve Eylül ayından itibaren ise yüzde 7,5 o r a n la n uygulanmıştır.

13 Tem m uz 1991 Tarih ve 20928 sayılı Resmi G a z e te ’de yayımlanan 1/N sayılı M erkez Bankası Genelgesi ile yapılan düzenlem ede döviz tevdiat hesaplarına uygulanan m unzam karşılık oranları, vadesiz, ve 1 ay vadeli m evduatta yüzde 17,5. 1 aydan fazla vadeli m evduatta ise yüzde 14,5 olarak tesbit edilmiştir.

c) Umumi Disponibilité

1 M art 1991 tarih ve 20801 sayılı Resmi G a z e te ’de yayımlanan 16

sayılı M erkez Bankası Tebliği ile bankaların taa h h ü tle rin e karşı

bulunduracakları toplam disponibilité oranı yüzde 35’e yükseltilmiştir, Tebliğin geçici maddesi uyarınca 1 M art 1991 tarihli cetvele ka da r

bankalarca yüzde 30 olarak tesis edilen disponibilité oranı, 1 M art 1991 tarihli cetvelde yüzde 33, 8 M art 1991 tarihli cetvelde y üzde 34, daha sonra ise yüzde 35 olarak gerçekleştirilmiştir.

niJJZ-G. Bankacılık Kesimini İlgilendiren Diğer G elişm eler a) Yeni Bankalar ve Faaliyeti Sona Eren Bankalar

1990 Kasım ayında Bakanlar Kurulu Kararı ile merkezi İstanbul'da olmak üzere 35 milyar Türk lirası ödenm iş serm aye ile m evduat ve bankacılık işlemleri yapm ak üzere Türkiye'de kurulm uş banka statüsüne geçme izni verilen M anufacturers H anover Bank A.Ş., M anufacturers

H anover Trust Com pany Istanbul Türkiye M erkez Ş u b e sin in

bilançosunda yer alan bütün aktif ve pasifleri devir alarak 28 Şubat 1991 tarihinde faaliyete başlamıştır.

Türkiye'de yabancı banka şubesi olarak faaliyet gösteren Türk Bankası Limited İstanbul M erkez Şubesi, B anque Indosuez İstanbul Türkiye M erkez Şubesi ve Bank of Bahrain and Kuwait B.S.C. İstanbul Türkiye M erkez Şubesi 1991 Ekim ayında her birisi. 30 milyar T ürk lirası ödenm iş serm ave ile mevduat kabul ve bankacılık işlemleri yapm ak üzere T ürkiye’de kurulmuş banka statüsüne geçmek için izin almışlardır. 1991 Aralık ayı içinde Turkish Bank A Ş. ve Banque Indosuez T ürk A.Ş. yeni statüleri ile faaliyetlerine başlamışlardır. Bank of Bahrain and Kuwait Bankası A.Ş. ise yeni statüsü ile henüz faaliyete geçmemiştir.

1991 Ekim ayı içerisinde Bakanlar Kurulu Kararları ile merkezi İstanbul’da olmak üzere altı bankanın kuruluşuna izin verilmiştir. Bu bankalar; T o p ra k Bank A.Ş., Alternatif Bank A.Ş., Türkiye Konut Endüstri ve Ticaret Bankası A.Ş , Bank Ekspres A.Ş., Park Yatırım Bankası A.Ş., Tat Yatırım Bankası A.Ş.dir.

Park Yatırım Bankası A Ş. ile T at Yatırım Bankası A.Ş.’ne ödenm iş sermayeleri 50 milyar Türk lirası olmak, yatırım bankacılığı yapm ak ve mevduat kabul etmemek: Toprak Bank A.Ş., A lternatifbank A.Ş. ve Türkiye K onut Endüstri ve Ticaret Bankası A.Ş.'nin ödenm iş sermayeleri 75 e r milyar Türk lirası. Bank Ekspres A.Ş.'nin ödenm iş sermayesi ise 100 milyar Türk lirası olmak üzere kuruluş izni verilmiş olup, 1991 yılı sonu itibariyle hiçbiri faaliyete başlamamıştır.

Bank of Credit and C om m ere e İ n te n ıa tıo n a r m 20 T e m m u z 1991 tarih ve 20935 sayılı Resmi G a z e te ’d e yayımlanan 91/1992 sayılı Bakanlar K urulu Kararı ile bankacılık işlemleri yapm a ve m evduat kabul e tm e izni T ürkiye’deki şubelerini (İstanbul,- İzmir, İçel) kapsayacak şekilde kaldırılmıştır.

1991 yılı içinde iki banka İsim değişikliği yapmıştır. Bu bankalardan N etb a n k A.Ş. unvanım M a rm a ra Bankası A.Ş.’ye, T h e First National Bank

o f B o sto n A,Ş. de Türk Boston Bank A.Ş.’y e çevirmiştir.

1991 yılı sonu itibariyle T ürkiye’de faaliyet gösterm ekte olan banka sayısı 65 olup, bu bankalardan 8 tanesi kam u kesimine ait ticari banka, 26 tanesi özel kesime ait ticari banka, 21 tanesi yabancı banka ve 10 tanesi de

kalkınma ve yatırım bankasıdır. Bankacılık sektöründeki yabancı

bankaların 9 tanesi Türkiye’d e kurulm uş banka statüsünde, 12 tanesi de yabancı banka şubesi olarak faaliyet göstermektedir.

b) Özel Fiııans K urum lan

Özel Fiııans Kurum larım n (Ö F K ) Kurulması R akkındaki 83/7506 sayılı KararMa değişiklik yapılarak, kuruluş için ödenm iş serm aye toplamının 75 milyar T ürk lirasından az olamayacağı ve faaliyet halindeki

Ö F K 'm n da 31 Aralık 1993 t a r i h i n e kadar ödenm iş sermayelerini 75

milyar T ürk lirasına yükseltmeleri zorunluluğu getirilmiştir,

1991 yılı İçerisinde A nadolu Fiııans Kurumu A.Ş.’nin d e faaliyete geçmesi ile, mali sektördeki Ö F K ’öın sayısı d ö rd e yükselmiştir.

Ö F K ’m n konsolide bilanço büyüklüğü Kasım 1990’a göre reel olarak yüzde 30,6 oranında a rta ra k Kasım 1991 d önem inde 3,3 trilyon Türk lirasına ulaşmıştır.

Kasını 1991 donemi itibariyle O F K ’nın bilanço büyüklüğü, konsolide banka bilançosu büyüklüğünün yüzde 1,2’sî düzeyindedir. Sözkonusu oranın 1989 yıl sonunda yüzde 0,96, 1990 yıl sonunda ise yüzde 1,04 olduğu gözönüne alımrşâ, Ö F K işlem hacminin mâli sektör içindeki payının giderek a rtm ak ta olduğu söylenebilir.

Kasım 1991 tarihi itibariyle Ö F K ’m n özel cari hesaplar, katılma hesapları ve özel proje hesaplarında toplanan fonları konsolide banka mevduatının yüzde 1,6'sı , üretim desteği sağlanması, kâr / z a r a r a katılm a

ve kira akdi (leasing) yöntemi ile kullandırılan fonları ise konsolide kredilerin yüzde 2,2’si düzeyindedir. Ayrıca aynı dönem itibariyle Ö F K ’nın toplam özkaynakları konsolide banka özkaynaklarımn yüzde l . F i ve

bilanço dışı yükümlülükleri toplamı ise konsolide bilanço dışı

yükümlülüklerin yüzde 0,3’ü tutarındadır.

Kasım 1991 dönem inde konsolide aktif büyüklüğü 3,3 trilyon Türk lirasına ulaşan Ö F K 'nın getirili aktifleri içerisinde en önemli payı yüzde 56 iie cari ve katılma hesaplan ile özkaynaklardan kullandırılan fonlar alm aktadır. Aynı dönem itibariyle 3,1 trilyon Türk lirası tutarındaki Ö F K konsolide yabancı kaynakları içerisinde yüzde 61 pay ile özel cari ve

katüm a hesaplarından sağlanan fonlar temel fon kaynaklarını

oluşturmaktadır.

Kasım 1990 dönem inde 27 milyar Türk lirası olan Ö F K konsolide karları, Kasım 1991 dönem inde bir yü önceye oranla nominal olarak yaklaşık yüzde 51 artış göstererek 41 milyar Türk lirasına ulaşmıştır.

c) Elektronik Fon Transferi Sistem i

B ankalararası ödem elerin elektronik takas yöntemiyle yapılmasını sağlayacak olan Elektronik Fon Transferi (E F T ) sistemini T ürkiye’de gerçekleştirm ek üzere, M erkez Bankası’nın Ekim 1989 tarihinde Jap o n Nippon Telegraph & T elephone International (NTTI) şirketi iie birlikte çalışmalarını başlattığı projenin, "Temel Tasarım" ve "Detay Tasarım" aşam aları tam am lanm ış ve 1991 Aralık ayında, kodlama ve testlerin yapılacağı son aşamaya geçilmiştir.

M a rt 1992 sonunda tam am lanm ası planlanan E F T projesinin üçüncü aşam asında donanım kuruluşu, kodlama, birim ve entegrasyon testleri yapılmış ve yürütülm ekte olan "Ürün Testi" sürecinin yarı d öne m ine ulaşılmıştır. Hazırlanan donanım ve yazılımın, entegre bir biçimde tasarım a uygun olarak çalışıp çalışmadığının denendiği "Ürün Testi" aşam asından sonra, sistemin bankacılık açısından operasyonel yönlerinin ve işleyişinin test edileceği "İşletim Testi" çalışmaları, Şubat 1992 tarihinde başlatılacaktır.

M erkez Bankası’nm ilgili proje grubu, NTTI ve Logica tarafından hazırlanan yazılımların kodlanması, birim ve entegrasyon testleri 1991 yılı içinde tam amlanmıştır. Entegre sistem testi ise sürm ektedir. Ayrıca,

Türkiye Bankalar Birliği gözetimi altında sistemin iletişim ağı

gerçekleştirilmiş, M erkez Bankası bünyesinde oluşturulan, Hukuki, İdari ve Tatbiki İşler Komisyonu tarafından, E F T sisteminin işleyiş ve hukuksal kurallarına ilişkin taslak doküm an hazırlanmış ve bankaların görüşleri alınarak, doküm anda gerekli düzenlem eler yapılmıştır.

d) Diğer G elişm eler

T ürk Bankaları dış piyasalara yönelik faaliyetlerini 1991 yılında da artıra ra k devam ettirmişlerdir. Bu süreç içinde, Türk Bankalarının yurtdışı şube sayısı 1991 yılında 20’ye ulaşmıştır. Bu rakam 1990 yılı sonu itibariyle

18 idi.

Son yıllarda gelişme gösteren finansal kiralama (leasing) alanındaki işlem hacmi Eylül sonu itibariyle 1,2 trilyon Türk lirasına ulaşmıştır.