Para Cezaları ÇeĢitleri

Türk Ceza Hukukunda para cezaları asli ceza olarak ya tek baĢına ya hürriyeti bağlayıcı ceza ile seçimlik olarak ya da hürriyeti bağlayıcı cezanın yanında ve birlikte olarak bulunmaktadır.

5237 sayılı Türk Ceza Kanununun Cezalar baĢlıklı 45. maddesinde, suç karĢılığında uygulanan ceza yaptırımlarının hapis ve adlî para cezasından ibaret olduğu belirtilmiĢtir.

Yine aynı kanunun Adlî Para Cezası baĢlıklı 52. maddesinde;

1) Adlî para cezasının, beş günden az ve kanunda aksine hüküm bulunmayan hallerde yedi yüz otuz günden fazla olmamak üzere belirlenen tam gün sayısının, bir gün karşılığı olarak takdir edilen miktar ile çarpılması suretiyle hesaplanan meblağın hükümlü tarafından devlet hazinesine ödenmesinden ibaret olduğu,

2) En az yirmi ve en fazla yüz Türk Lirası olan bir gün karşılığı adlî para cezasının miktarı, kişinin ekonomik ve diğer şahsi halleri göz önünde bulundurularak takdir edileceği,

3) Kararda, adlî para cezasının belirlenmesinde esas alınan tam gün sayısı ile

bir gün karşılığı olarak takdir edilen miktarın ayrı ayrı gösterileceği,

4) Hakim, ekonomik ve şahsi hallerini göz önünde bulundurarak, kişiye adlî para cezasını ödemesi için hükmün kesinleşme tarihinden itibaren bir yıldan fazla olmamak üzere mehil verebileceği gibi, bu cezanın belirli taksitler halinde ödenmesine de karar verebileceği, taksit süresinin iki yılı geçemeyeceği ve taksit miktarının dörtten az olamayacağı, kararda, taksitlerden birinin zamanında ödenmemesi halinde geri kalan kısmın tamamının tahsil edileceği ve ödenmeyen adlî para cezasının hapse çevrileceği,

hususlarına yer verilerek para cezaları hakkında bilgi verilmiĢtir. Kanun maddesinden de anlaĢılacağı üzere bireyin Türk Ceza Kanununa aykırı olarak sergilemiĢ olduğu davranıĢın, hakimin uygun görmesi halinde hapis cezası yerine para cezası ile cezalandırılabileceği görülmektedir. Mahkeme tarafından uygulanan adli para cezası tutarı hesaplanırken, kiĢinin ödeme gücü de dikkate alınmaktadır.

Para cezaları cezayı veren makama, niteliklerine, cinslerine ve alt-üst sınır hadlerin göre sıralanabilmektedir.143

2.2.3.1 Cezayı Veren Makama Göre Para Cezaları

Cezayı veren makama göre, adli para cezaları, idari para cezaları, vergi ve resim cezaları ile disiplin para cezaları olmak üzere dörde ayrılmaktadır.144

Adli Para Cezaları: Mahkemelerin, yargılama sonucu suç karĢılığı olarak

verdikleri adli para cezaları ile misli ya da tazmin nitelikteki para cezalarıdır.

Ġdari Para Cezaları: Cezai organların müdahalesi olmadan, doğrudan

doğruya idari mercilerce hükmedilen cezalardır. Ġdari para cezaları, idari mercilerin düzeni bozucu davranıĢları önlemek ve idari faaliyetlerin yerine getirilmesini sağlamak, belirli nizamlara aykırılığı önlemek amacıyla yargı organına baĢvurmadan uyguladıkları para cezalarıdır.145 _{Belediye cezaları, trafik cezaları bunlara örnek}

verilebilir.

Suç karĢılığında öngörülen ve mahkeme tarafından hükmedilen para cezası ile idari yaptırım olarak uygulanan para cezası arasındaki kavram karıĢıklığını önlemek amacıyla, suç karĢılığı öngörülen yaptırım olan para cezası için, adli para cezası, yönetsel bir yaptırım niteliğindeki para cezası için de idari para cezası kavramı kullanılmıĢtır. Doktrinde adli para cezası kavramı yerine kamu para cezası kavramı kullanıla gelmiĢtir. Kamu para cezası kavramı, suç karıĢlığı olan para cezasını yeterince ifade edemediği gibi, diğer para cezalarıyla olan ayrımı da ifade etmekten yoksundur. Zira kamu para cezası kavramı, idari para cezası kavramını da kapsar niteliktedir.146

Vergi ve Resim Cezaları: Vergi ve resimlerin belli süreleri içinde

ödenmemesinden dolayı tahsili lazım gelen cezalardır. Resmi muayyen denilen bu cezaların, klasik anlamda bir ceza müeyyidesi olmadığı da ileri sürülmektedir.

Disiplin Para Cezaları: Belirli meslekleri icra edenlerin haiz oldukları zabıta

yetkisi gereği, bir meslek veya hizmetin yapılmasındaki kusur dolayısıyla konulmuĢ disiplin cezası niteliğindeki para cezalarıdır. Grup içi disiplini gerçekleĢtiren kurallara aykırı davranıĢlara uygulanan müeyyidelerdir.

144 _{Keskin, a.g.e., s. 18.} 145

Murteza Demir, ĠĢ ve Sosyal Sigorta Hukukunda Ġdari Para Cezaları, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2002, s. 30.

146 _{T.Polat ĠĢoğlu, Mukayeseli Hukukta ve Türk Hukukunda Adli Para Cezası, Turhan Kitapevi,} Ankara 2008, s 28.

2.2.3.2 Niteliklerine Göre Para Cezaları

2.2.3.2.1 Kamu Para Cezaları

2.2.3.2.1.1 Maktu Para Cezaları

Kanunlarda yer alan kabahatlerle ilgili hükümlerde, kabahat karĢılığı öngörülen idari para cezalarının maktu yani sabit miktar Ģeklinde belirlenmesidir. Yasal düzenlemelerde en çok baĢvurulan yol da idari para cezalarının maktu olarak belirlenmesidir.147

2.2.3.2.1.2 Nispi Para Cezaları

Nispi para cezalarında ceza miktarı değiĢebilmekle birlikte bu değiĢikliğin sebebi, cezayı uygulayan merciin takdiri değerlendirmesi değil, nispet edildiği Ģeyin değeridir. Nispi para cezalarında genellikle ceza; failin edindiği haksız kazanç, meydana getirdiği zarar ve benzeri gibi ölçülebilen Ģeylere nispet edilir.148

Türkiye‟deki sosyal güvenlik sisteminde uygulanan idari para cezalarının yürürlükte bulunan asgari ücretin brüt tutarının katları Ģeklinde uygulanması buna örnek teĢkil etmektedir.

2.2.3.2.2 Tazminat Kabilinde Olan Para Cezaları

Tazminat kabilinde olan para cezaları, cezadan ziyade tazminat mahiyetini arz eden, genellikle mali suçlar kaĢlığı olarak konulmuĢ müeyyidelerdir. Bu tarz cezalarda hazineye verilen zararın karĢılanması amaçlanmaktadır.149

Bu tür cezalara, 6831 sayılı Orman Kanununun150

114. maddesinin: “Her türlü orman suçları ile tahrip olunan veya yakılan sahalar için, bu Kanunda yazılı tazminattan başka ayrıca, ağaç cinsine göre cari yıl içindeki mahalli birim saha ağaçlandırma gideri esas tutularak ağaçlandırma masrafına da hükmolunur.” hükmü örnek olarak gösterilebilir.

147

Güçlü, a.g.e., s.85. 148 _{Güçlü, a.g.e., s. 87.} 149 _{Keskin, a.g.e., s. 24.}

2.2.3.4 Cinsleri Ġtibari ile Para Cezaları

Para cezaları cinsleri itibari ile ağır para cezaları ve hafif para cezaları olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Mülga 765 sayılı Türk Ceza Kanununun151

11. maddesinde; kabahat olarak değerlendirilen bazı suçlar için hafif para cezası, kabahat olarak değerlendirilmeyen bir takım suçlar için ise (cürüm) ağır para cezasının uygulanacağı belirtilmekteydi. Ancak yürürlükte bulunan 5237 sayılı Türk Ceza Kanununda idari para cezalarındaki bu ayrıma son verilmiĢtir.

2.2.3.5 Alt ve Üst Sınırı Beli Olan Ġdari Para Cezaları

Kabahatler Kanununun 17. maddesinin 2 numaralı fıkrası gereğince idari para cezaları kanunda alt ve üst sınırı gösterilmek suretiyle belirlenebilmektedir. Yaptırım uygulayacak merci, bu gibi alt ve üst sınırları kanunla belirlenmiĢ idari para cezasının uygulanmasında idari para cezasının miktarını belirlerken iĢlenen kabahatin haksızlık içeriği ile failin kusurunu ve ekonomik durumunu birlikte göz önünde bulundurup değerlendirerek cezayı belirlemektedir.152