Para Arzındaki Değişim

Para arzı, bir ülkede var olan her türlü paranın toplam miktarını ifade etmektedir. Bir ülkenin tedavül hacmi o ülkenin para arzını meydana getirmektedir. Para arzının yükselmesi ilk aşamada faiz oranlarının düşmesine neden olabilir. Bu düşüş doğal olarak pay senedi değerini de etkileyecektir (Savsar, 2012: 60).

Aşağıdaki tabloda en dar anlamda para arzı tanımından en geniş anlamda para arzının tanımı yapılmaktadır.

Tablo 1. Para Arzı Tanımları Para

Arzı

İçeriğinde bulunan parasal varlıklar M0 Dolaşımdaki Para + Banka Kasalarındaki Nakit para

M1 M0 + TL ve YP Vadesiz Mevduat

M2 M1 + TL ve YP Vadeli Mevduat

M3 M2 + Repo ve Para Piyasası Fonları

Kaynak: Para Borsa, Türkiye Açısından Para Arzı Kavramları. Erişim Tarihi: 01.05.2018, https://www.paraborsa.net/i/turkiye-acisindan-para-arzi-kavramlari/

Para arzında meydana gelen değişimler, ekonomi üzerinde dolaysız etkiye sahip olmakla birlikte finansal piyasaları etkilemektedirler. Para arzında yaşanan artış seviyesinin yüksek olması durumunda, kredi olarak borç verilebilecek para miktarındaki fazlalıktan ötürü piyasa faiz oranları düşecektir. Para arzında meydana gelen yüksek artış, firmaların

83

çalışmalarında artış ile birlikte ekonomik büyümeye sebep olacak ve böylelikle pay senedi fiyatlarını artırıcı etkide bulunacaktır. Para arzında yaşanan yüksek artış enflasyona sebep olarak faiz oranlarını yükseltecektir. Dolayısıyla, para arzındaki artış sebebi ile ortaya çıkan pay senedi fiyatlarındaki artış, enflasyonu kontrol etmek amacı ile uygulanan kısıtlamalar nedeniyle olumsuz etkilenecektir (Durukan, 1999: 17).

Para arzının, pay senedi fiyatlarını nasıl etkileyeceği konusunda karşıt görüşler mevcuttur. Bunlardan ilki, para arzındaki artışların kişilerde gelecekte sıkı para politikası beklentisine yol açması durumunda, faiz oranındaki artışa bağlı olarak iskonto oranlarının yükselmesine ve pay senedi fiyatlarının azalmasına neden olacağını ileri sürmektedir.

Dolayısıyla, faiz oranlarındaki artışın bir sonucu olarak ekonomik faaliyetlerdeki bir gerileme pay senedi fiyatlarını azaltacaktır. İkinci görüş ise; bir parasal genişlemenin ileride üretim beklentilerinin nedeni olan para talebi hakkında bilgi sağlaması ve halkın elinde tuttuğu nakit akımlarını artırması halinde pay senedi fiyatlarını artırabilecektir. Para arzının artması, para talebini yükselteceği şeklinde algılanırsa, bu durum ekonomik faaliyetlerde bir artış sinyali olarak görülecek ve pay senetleri fiyatlarının artışına neden olacaktır (Altıntaş ve Tombak, 2011: 17).

Pay senedi getirilerinin para arzına duyarlılık katsayıları pozitif yönde bir ilişki ortaya çıkarması ve para arzında yaşanan bir artışın toplam talebi olumlu yönde etkilemesi sebebiyle pay senedi fiyatlarını artırması beklenmektedir (Demir ve Yağcılar, 2009: 45).

84 PAY SENEDİNE ETKİ EDEN MAKROEKONOMİK GÖSTERGELER BANKALAR ÜZERİNE UYGULAMALAR

Para arzındaki değişimin reel ekonomik değişkenler üstünde etkili olması koşuluyla pay senedi getirisi üzerinde dolaylı bir etkiye sahiptir.

Şöyle ki: para arzındaki yüksek artış, kredi olarak kullandırılabilecek para miktarında artışa neden olmakta ve bunun sonucunda piyasa faiz oranlarının yani reel kesimin borçlanma maliyetlerinin düşmesine neden olmaktadır. Ayrıca para arzındaki yüksek artış oranı şirketlerin faaliyetlerinde artışa ve ekonomik büyümeye sebep olabilmekledir. Her iki mekanizma da para arzıyla pay senedi arasında pozitif bir ilişkinin varlığına işaret etmektedir (Öztürk, 2008: 8).

Aşağıda para arzı ile pay senedi fiyatları arasındaki ilişkiyi irdeleyen araştırmalara ve ulaşılan sonuçlara yer verilmiştir.

Para Arzından (M1) Hisse Senedi Fiyatlarına doğru tek yönlü bir nedensellik ilişkisi olduğunu, Türkyılmaz ve Özata (2006) çalışmalarında belirtmişlerdir. Mayıs- 2001 ve Aralık -2005 tarihleri aralığında para arzı (Mı), faiz oranları ve pay senedi fiyatları arasındaki dinamik ilişkileri incelemişlerdir (Türkyılmaz ve Özata, 2006: 49).

Pay senedi fiyatlarını etkileyen en önemli faktörlerden bir tanesi, dolaşımda bulunan para miktarıdır. Emisyon hacminde meydana gelen yükselme hem genel fiyatları hem de pay senedi fiyatlarını etkileyerek, doğal olarak borsa endeksini de yükseltmektedir. Bu açıdan para arzı (Mı) ile İMKB 100 endeksi arasında ortaya çıkan negatif yönlü ilişkinin beklentilere uymadığını, Zügül ve Şahin (2009), çalışmalarında belirtmişlerdir (Zügül ve Şahin, 2009: 14).

Ayaydın ve Dağlı (2012), çalışmalarında para arzı üst orta gelir düzeyi piyasalar örnekleminde ve yüksek gelir düzeyindeki piyasalar

85

örnekleminde pay senedi getirisi üzerinde pozitif ve istatistiki açıdan anlamlı bir etkisi olduğunu belirtmişlerdir. Para arzı ve pay senedi fiyatları paralel doğrultuda artış göstermektedir.

Kaya, vd. (2013), çalışmasında Ocak 2002 ile Haziran 2012 dönemlerine ait verilerin, İMKB 100 Endeksi ile bazı makroekonomik değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemektirler. Bu çalışmada bağımlı değişken olarak İMKB 100 Endeksini, bağımsız değişken olarak ise faiz oranı, para arzı, sanayi üretim endeksi ve döviz kurunu kullanmışlardır. Çalışmada çoklu regresyon modeli en küçük kareler tahmin yöntemi, kullanılmıştır. Çalışmadan çıkarılan sonuçlara göre, para arzı (M2) ile pay senedi getirileri arasında pozitif yönlü bir ilişki olduğu tespit edilmiştir.

2.3. Pay Senedi Getirilerini Etkileyen Makroekonomik Faktörler Üzerine Yapılan Araştırmalar

Gelişmiş ve gelişmekte olan piyasalarda pay senedi getirileri üzerinde etkili olan makroekonomik faktörlere ilişkin çok sayıda araştırma yapılmıştır. Bodie (1976), Fama (1981), Yahyazadehfar ve Babaie (2012), Chen (1989), Thorbecke (1997), Nelson (1976), Humpe ve Macmillan (2007), Fama ve Scwert (1977), Park ve Ratti (2000), Grossman ve Shiller (1980), Sevinç (2014), Omağ (2009), Geske ve Roll (1983), Gültekin (1983), Kaul (1987), Güngör ve Kaygın (2015), Kaul ve Seyhun (1990), Alper ve Kara (2017), Peiro (2015), Rjoub vd.

(2017), gibi araştırmacılar çeşitli ekonomik değişkenlerin pay senedi getirileri üzerinde etki sahibi olduğunu ortaya koymuşlardır. Aşağıda bazı ekonomik değişkenlere ilişkin çalışmalar yer almaktadır.

86 PAY SENEDİNE ETKİ EDEN MAKROEKONOMİK GÖSTERGELER BANKALAR ÜZERİNE UYGULAMALAR