Palu Cemşit Bey (Cimşit Bey) Camii (XVI Yüzyıl)

Palu Đlçesinin eski yerleşim yeri Zeve Mahallesi’nde bulunan tarihi bir yapıdır. Tam kesin tarihi bilinmemekle birlikte XVI. yüzyılın sonlarında zamanın Palu Beyi Cemşit Bey tarafından külliye şeklinde yaptırılmıştır. Bugün külliyeden cami, Cemşit Beye ait türbe ve hazirenin (mezarlık) bir kısmı kalmıştır.

Küçük Camii,323 ada, 19 parselde kayıtlı,13.02.1986/1838 sayılı Kurul Kararı ile “Korunması Gerekli Taşınmaz Kültür Varlığı” olarak tescil edilmiştir. Elazığ Đl Kültür Müdürlüğü, yaptığı envanter çalışmasında acilen onarılması gerekli kültür varlığı olarak belirtmiştir (Elazığ Kültür Envanteri, 2009).

Klasik Osmanlı mimarisini yansıtan cami, Cumhuriyet Dönemi içerisinde uzunca bir süre kullanılmamış, 1997 yılında yapılan yenileme çalışması sonucu tekrar ibadete açılmıştır.

Beş bölümden oluşan Cemşit Bey Camii büyük bir bahçeden oluşan dış avlu içerisinde bulunur.. Yüksek duvarlarla çevrili iç avlu içerisinde cami ve türbe birbirine bitişik olarak yapılmıştır. Caminin şu anki yapısı içerisinde minare bulunmamakla birlikte kuzey batı köşede çıkış yeri ve üstünde gövde açıklığı bulunmaktadır. Pertek Salih Bey Camii gibi burada da kuzey cephede minare girişinden girilen kadınlar mahfili bulunmaktadır (Şekil 51). Türbe caminin doğu duvarına bitişik olarak yapılmış, biri iç avluda, diğeri dış avluda iki girişi bulunmaktadır.

157

Caminin yapımında çeşitli taş malzemeler kullanılmıştır. Beden duvarlarının dış kaplamasının büyük bir kısmı siyah kesme taşlardan oluşurken iç örgüsü kaba yonu taşla yapılmış ve üstü sıvanmıştır. Kubbe kasnağı, türbe, kapı kemerleri ve pencere yanları beyaz düzgün kesme taşla yapılmıştır. Kubbe ve geçiş elemanları tuğla ile örülmüş, üstten metal levhalarla kaplanmıştır. Mihrabı mermer malzemeden oluşmaktadır.

Caminin işlemeli taş kapısını iç avlu kapısı oluşturmaktadır. Son cemaat mahfili olmayan caminin, harim girişi oldukça sade ve sıradandır. Avlu kapısı; ilk hali tek parça olan düz kesme taştan yapılmış basık bir kemer, yanlarda sütun üstlerinde kullanılan iki başlık ve taş kabartmalar kullanılmıştır. Kapı demir profil ve çubuklarla sonradan yapılmış ve uyumsuzdur (Resim 90).

Resim 90. Đç avlu giriş kapısı

Harim kısmına siyah kesme taşlardan yapılan, dikdörtgen sade bir iki kanatlı bir kapıdan girilir. Harim tek sahndan oluşan 12x12 metre abatlarında kare bir alana sahiptir. Duvarlar dıştan kesme taşla kaplanırken, içten kaba yonu taşla örülmüş arada moloz dolgu kullanılmış ve iç kısım sıvanarak kapatılmıştır. Duvarlarda yer yer çatlaklar görülmektedir. Dört cephede kesme taşlardan yapılmış kör kemer bulunmaktadır. Kemer aralarında duvardan kasnağa geçişi sağlayan tuğla ile örülmüş pandantif geçiş elemanları yer almaktadır. Üstte kesme taşlardan yapılmış dairesel kasnak yaklaşık bir metre yüksekliktedir. Kubbe içten tuğla ile örülmüş olup dıştan metal levhalarla kaplanmıştır. Ancak eski fotoğrafında kubbe kaplamasının da beyaz kesme taş olduğu görülmektedir (Resim 91-92).

Resim 91. Cemşit Bey Camii (2011) Resim 92. Cemşit Bey Camii (1970), (URL-15).

Giriş kısmında bulunan kemerin altında yer alan 2x7 metre ebatlarında ve yaklaşık 3 metre yükseklikte ahşap kadınlar mahfili yer alır. Şimdi kullanılan mahfil oldukça yenidir. Mahfile çıkış caminin kuzey batı köşesinde beden duvarı içinden verilmiştir. Merdivenlerin yukarı doğru devam etmesi burada daha önceden minarenin var olduğunu göstermektedir.

Mihrap mermerden yapılmış olup, duvardan 10 cm. kadar çıkıntılı iki mermer kare sütun içerisinde yer alır. Üstte üçgen şeklinde mermer çerçeve içerisinde siyah zemin üzerine ayet yazılarak süslenmiştir. Sütun başlıkları kademeli kare yapıdadır. Üçgen çerçevenin altı iki sütun arası karelerin yan yana dizilmesiyle oluşan mermer kabartma figürüyle süslenmiştir. Değişik süslemesiyle Roma saray kapılarını anımsatmaktadır. Niş oldukça sadedir. Alt gövde düz yapılırken, kubbesi burgulu kemerli yapılmış ve burgular arasına düz çizgi kabartmaları yapılmıştır (Resim 93).

159

Güney duvarının her iki köşesine içeri doğru birer balkon yapılmıştır. Balkonlara çıkış köşelerde bulunan pencere içerisinden verilmiştir. Yaklaşık iki metre kadar yüksek olan balkonların ön kısmına ahşap korkuluklar yapılmıştır. Ancak bu korkuluklar oldukça yenidir. Bugün sağdaki balkon minber olarak kullanılmaktadır.

Caminin aydınlatılmasında; her bir beden duvarında kemer nişi içerinde altta ikişer tane dikdörtgen ve üstte ortada birer tane kemerli olmak üzere 12 adet, kubbe kasnağının her cephesinde birer adet ve toplam on altı pencere kullanılmıştır.

Camiye bitişik olan türbe yaklaşık 4-5 metre çapında sekizgen tabanlıdır. Dış kaplaması beyaz kesme taşla yapılırken iç duvarlar kaba yonu taşla örülmüştür. Eski fotoğraflarında kare şekilli olarak görülen ve kaba yonu taşla örülen caminin, yine o dönem fotoğraflarında üstü düz dam şeklindedir. Restorasyon sırasında buraya da bir kubbe yapılmıştır. Orijinal olarak sadece türbe girişi bulunmaktadır (Resim 94-95).

Resim 94. Cemşit Bey Camii (2011) Resim 95. Cemşit Bey Camii (1970),(URL–15)

Đki girişi olan bulunan türbenin, orijinal kapısı dış avluya açılmaktadır. Üstü sivri kemerli bir niş içerisinde yer alan kapının sağında ve solunda taş kabartmadan iki sütun bulunur. Üç basamakla çıkılan dikdörtgen iki kanatlı büyük bir kapısı vardır. Biri giriş kemeri üzerinde kemerli, diğeri cami duvarında bulunan iki pencereyle aydınlatılmıştır. Diğer girişi iç avluya açılan tek kanatlı bir kapıdır. Đç kısımda biri Cemşit Bey’in diğerleri akrabalarının mezarları olan sandukalar bulunmaktadır.