Harput Ağa Camii (1589)

Harput’un girişinde solda bulunan ve bugün orijinalliğinden büyük ölçüde uzaklaşmış tarihi bir yapıdır. ilk hali kaynaklardan edinilen bilgiye göre kubbeli ve tonozlu olan yapının kubbesi çökmüş olup harabe bir haldeyken 1999 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü Tarafından yaptırılan restorasyon çalışmaları sonucu düz dam şeklinde ve çatılı olarak tekrar ibadete açılmıştır. Ağa Camisi’nin Elazığ Müzesi’nde bulunan kitabesine göre; Pervane Ağa tarafından 1589 yılında yaptırılmıştır.

Ağa camii, Harput’un Ağa mahallesinde Hükümet ve Saraçhane caddelerinin birleştiği köşe başındadır. Önceleri Pervane Camii adıyla ahşap bir mescit halindeyken

109

edildiğinden Ağa Camii adıyla anılmaya başlamıştır. Hicri; 1306, Miladi 1889 tarihinde Sarahatun Camii’nin banisi Müftü Hacı Ahmet Efendi’nin torunu Hacı Abdülhamit Efendi’nin himmet ve yardımıyla harabeye yüz tutan cami yıktırılmış ve yerine kagir, kubbeli ve minareli olarak yeniden yaptırtmıştır (Sunguroğlu Đ., 1958).

Ağa Camii 18 ada, 1900 parselde kayıtlı, 30.05.1985/1089 sayılı Kurul Kararı ile “Korunması Gerekli Taşınmaz Kültür Varlığı” olarak tescil edilmiştir. Camiden sorumlu kuruluş Ömer Ağa vakfıdır. Sorumlu olması gereken kuruluş Vakıflar Genel Müdürlüğüdür(Elazığ Kültür Envanteri, 2009).

Đshak Sunguroğlu Harput Yollarında adlı eserinin birinci cildinde, caminin 1950’lerdeki yapısı hakkında şu bilgileri vermektedir; “Caminin mimari yapısı bakımından bir fevkaladeliği yoktur. 80 santim genişliğinde dört taş duvarla yükseltilmiş ve bu duvarların ortasında dört yuvarlak sütun üzerine bir kubbe oturtulmuştur. Etrafı ise tonoz şeklinde yapılmıştır. Yarım asır önce caminin damı toprakla örtülüyken halkın yardımıyla çatı kaplanmıştır.

Caminin cadde tarafında ve üçlü çeşme tarafında taş kemerli iki kapısı vardır. Birinci kapıdan girilince sol tarafı mezarlık, sağ tarafı ise caminin duvarlarını teşkil eder. Bu koridorun ortasında iki üç basamakla taşlık bir merhale çıkılırdı ki, üç büyük kemerle ve ön tarafı yüksek ağaç parmaklıklarla bu koridordan ayrılmıştı (son cemaat mahfili). Bu methalin sağ tarafında ufak bir mihrap vardı. Zeminde büyük ve geniş hasırlar seriliydi, yaz günleri, çok defa bu eyvanda namaz kılınırdı.

Metalden büyük ve kemerli bir kapı ile de iç camiye girilirdi (harim). Kapının her iki tarafında ağaç parmaklıklı maksureler ve bu maksurelerin birisinden yine ağaç merdivenle iki saflık tahtabende çıkılırdı. Caminin tavana yakın yedi küçük ve aşağılarda ise dokuz büyük penceresi vardı. Tavan ve kubbenin yüksek olması, pencerelerinin çok olması ve iç genişliğinin takribi 20x20 metre olması dolayısıyla ziyadar, ferah ve oldukça büyük bir camiydi” (Sunguroğlu, 1958).

Ağa Camii’nin bugün 1999 yılında yapılan restorasyon sonucunda ise; etrafı kaba yonu taşlarla örülmüş bahçe içerisinde caddeden iki metre kadar yüksek düz bir alanda bulunur. Cami son cemaat mahfili, içeride iki sahndan oluşan harim kısmı, ahşap kadınlar mahfili ve minare bölümlerinden oluşur (Şekil 42).

Şekil 42. Ağa camii planı

Dış duvarlar orijinale sadık kalınarak kaba yonu taşla örülmüş olup, son cemaat mahfili siyah kesme taşlarla yapılmıştır. Kapı girişi, mihrap, harimi ikiye bölen merdiven taşları ve minaresi orijinal beyaz düzgün kesme taşlardan yapılmıştır. Harimde bulunan yüksek dikdörtgen sütunları (kolonlar) ve tavanı betonarmedir. Kadınlar mahfili olarak girişin hemen üzerinde yapılan bölüm yine yeni yapılmış ve ahşaptır. Üst kaplaması metal levhalardan yapılmıştır.

Son cemaat mahfili restorasyonla birlikte eklenmiş, iki kesme taş üzerine kuzey güney yönlü iki kemerle üç bölüme ayrılmıştır. Yan sahnlar namaz için ayrılırken, daha geniş olan orta sahn giriş bölümünü oluşturur. Harimle bağlantı birer pencereyle sağlanmıştır. Taç kapı oldukça sade dikdörtgen şekilli beyaz kesme taşlardan yapılmıştır. Tek süslemesi kenarlarda bulunan ve düz çizgilerden oluşan kabartmalardır. Tek kanatlı kapının üstü basık kemerli olarak yapılmıştır.

Harim kısmı doğu batı ekseninde boylu boyunca uzanan iki basamakla iki sahna bölünmüştür. Girişte bulunan sahnın üstü ahşap kadınlar mahfilini oluşturur. Đkinci kata sağda bulunan ahşap merdivenle çıkılır. Orta kısım oldukça yüksek tutulmuş tavanla ferah bir alan oluşturmuştur (Resim 38,39).

111

Resim 38. Ağa camii harim bölümü. Resim 39. Ahşap kadınlar mahfili

Mihrap duvarı iki kolon arasında ve beyaz kesme taştan, duvardan çıkıntılı olarak yapılmıştır. Sade bir süslemesi olan duvarda, en dışta düz çizgilerden oluşan kabartmalar çerçeveyi oluştururken, nişin etrafı kırık çizgilerin simetrik dizilişiyle ve hemen üstünde yarım dairelerin simetrik dizilişiyle bordür oluşturulmuştur. Mihrap nişi düz süslemesiz olarak yapılmıştır. Minber yeni ve ahşap malzemeden yapılmıştır.

Caminin aydınlatılmasında; kuzey duvarında sadece altta dikdörtgen iki, güney duvarında atlat dikdörtgen ve büyük iki, üstte daha küçük ve dikdörtgen şekilli iki, doğu ve batı duvarlarında altta dikdörtgen ve büyük üç üstte daha küçük üç pencere kullanılmıştır. Orijinal yapıda on altı pencere kullanılırken, restorasyondan sonra pencere sayısı on sekize çıkmıştır. Pencere kenarları beyaz kesme taş ile yapılmıştır.

Caminin orijinalinden bozulmadan kalan tek yapısı minaresidir. Kuzey doğu köşede bulunan minarenin kaidesi beden duvarlarının üstüne kadar yükselir. Giriş kısmı kuzeyden, dikdörtgen şekilli tek kanatlı bir kapı ile verilmiştir. Kare bir tabana oturan kürsü, üstte söveli bir geçişle pabuçluğa uzanır. Pabuçluk derin köşeli pahlarla minarenin gövde şeklini alır. Altta bir bilezikle gövdeye geçilir. Çatı hizasında güney yönünde bir kapı daha bırakılmıştır. Şerefenin altında yer alan bilezik yarım daire halkalarla işlenmiştir. Şerefenin alt kısmı kademeli pahlanan mukarnasla işlenmiştir. Korkulukları taş kafesle süslenmiştir. Şerefeden sonra yer alan gövde daha incedir. Külah kısmı yine kesme taşla örülmüştür. Külahla gövde arsında yarım daire oymalı bilezikle söve yapılmıştır. Minarenin ilginç bir görüntüsü de aşağıdan yukarı doğru incelen huni görüntüsüdür (Resim 40-41).

Resim 40. Ağa camii minaresi. Resim 41. Minare şerefesi.