Oyuncu

Çocuk oyunlarında oyuncu oyunu tasarlayan, kurallarını koyan, oynayan kişidir. Niğde geleneksel çocuk oyunlarında oyuncu çeşitli yönleriyle ele alınacaktır. Oyuncu açısından üzerinde durulacak konular oyuncu sayısı, oyuncunun cinsiyeti, oyuncunun yaşı ve oyuncunun oyundaki rolüdür. Bu kriterleri belirlerken Faruk Çolak’ın “Geleneksel Kayseri Çocuk Oyunları ve Halk Bilimsel İncelemesi” adlı kitabındaki kısım ölçüt olarak alınmıştır.

a. Oyuncu Sayısı

Niğde çocuk oyunlarında oyuncu sayısı en az iki olmak üzere oyuna göre farklı sayılarda olabileceği gibi grup olarak da oynanmaktadır.

b. Oyuncunun Cinsiyeti

Geleneksel çocuk oyunları sadece kız çocuklarının oynadığı oyunlar, sadece erkek çocuklarının oynadığı oyunlar, hem kız hem erkek çocukların oynadığı oyunlar olarak karşımıza çıkar. Niğde yöresine ait oyunlarda ise, sadece kız çocuklarının oynadığı oyunlara bazen erkek çocuklarda katılmaktadır. İngecilik ve Dikiş Nakış oyunlarında iğne ipliğin kullanılması ve dikme işine kızların daha yatkın olması sebebiyle bu oyunları sadece kız çocukları oynamaktadır. Sadece kız çocuklarının oynadığı oyunlar: İp Atlama, Tek Ayak, Kız Kız Çık, Top Top Kadife, Eşeğe Ters Binme, İngecilik, Dikiş Nakış, Eşşeği Nerden Suvardın, Aç Kapıyı, Aliler Aliler, Mel Mereşe Melki Tutan, Tombiş Nine, Alaylar, Ağdaylar, Buğdaylar, Tura, Kaynak, Taş, Yirmi Beş Taş, Kapmal, Mıcı, Sekelleme, Dikmecik, Dikiş Nakış, Kelebek, Kabakçı Bacı.

Oyunların bazıları sadece erkek çocukları tarafından oynanmaktadır.

Sadece erkek çocukların oynadığı oyunların güce dayanması, oyunların şiddet içermesi, bazı oyunlarda kullanılan malzemelerin yaralanmalara yol açabileceği gibi

olarak kızların kullanılması bazı oyunların erkekler tarafından oynanmasını zorunlu hale getirmektedir.

Büyük, yuvarlak bir taşı en uzağa atmanın önemli olduğu Kuvvet Taşı oyununda fiziksel güç ön plana çıktığı için oyun erkek çocukları tarafından oynamaktadır. Değnek ile oynanan oyunları erkek çocuklar oynamaktadır.

Bu oyunlar; Aşık, Gazoz Kapağı, Kaynana, Cimbiz, Enek, Dağ, Misket, Enek Cımbızı, Çıtlık, Uzun Eşek, Eşşekleme, Emmeeşeğisanatine, Sekkerge, Zambur Zumbur Dayı, Emmeşşe, Ambarcık, Kınnav, Oyuklu Met, Hacı, Değnek Dikme, Buldu Bindi, hacı Yatmaz, Büllü Değnek, Pes, Kayanak, Kağnı, Sim Sim, Simit, Eşdere Bağ, Kara Camız, Alay Turası, Harar Göründü, Kayış Kızdı, Tıngırtılı Saklambaç, Eşleraba, Kuvvet Taşı, Alamuç-Çinkola, Kılağaç- Kırküç, Mucuk, Saha, Çanak-Çömlek, Malik, Eşek, Limon, İnci Minare, Eşekli Top, Horoz, Kim Vurdu, Heğbe, Eşek Başı, Para Oynama, Dayakçı’dır.

Niğde geleneksel çocuk oyunlarının birçoğu kız ve erkek karışık oynanan oyunlardandır. Bunlar; Ayakkabı Topuğu ile Erik Çekirdeği Vurma, Andız, Topaç, Birlim Birlik, Çuval Yarışması, Ayakkabı Saklamaca, İflas, Tıngır Tank, Sicim, Pös, Dünya, Açıl Kilit Açıl, El Üstünde Kimin Eli Var, Ebem Sana Kim Dürttü, Eşim Seni Kim Sürüyor, Tilki Saatin Kaç, Mini Mini, Yumruk Yumruk Üstüne, Haftalar, Kimin Dili Daha Hassas, Öt Kuşum Öt, Deve Cüce, Çevrim Çiçek, Güldürme, Büyük Fener, Sessiz Film, Kondum Kondum, Eşin Kim, Çürük Elma, Yer Tabanı, Dikkat, Açıl Susam Açıl, Sen Söyle, Yumurtacılık, Yağ Satarım Bal Satarım, Elele Pamuk, Sarı Yılan, Kırmızı Balık, Çingele Halile, Bezirgan Başı, Şarkı Söyleme Yarışması, Yerden Yüksek, Tutsak Almaca, Tutsak Bulmaca, Kovalamaca, Esir Almaca, El Sık Selam Ver, Kör Ebe, Mavi, Yarasa Yağlı Basar Kim Kimi Aşar, İstanbul Köprüsü, Rinko, On Bir Elli, Mendil Kapmaca, Yakalanbaç, Gölgeye Basma, Menekşe, Eski Minder, Ateş Köşe Kapmaca, Çiçek Köprü Altından Geçme, İskemle, Sandalye Kapmaca, Kartal, Don Ateş, Dondum, Davul Zurna Buz Gibi Dondurma, Kaç Kurtul, Yüzük, Fincan, Sinemeç, Sinme, Gaz Lambası, Eşli Sime, Çimçimenlik, İşaret, Kim Vurdu Kim Gördü, Sürmeci, Geldi Harar, Gitti Harar, Yummalı Göz, Saklambaç, Planlı Saklambaç, Kim Yok, Haritacılık, Arabistan Buğdayları, Cırtçak, Sırçan, Yedirtmece, Cıgıg, Çoban Höbeği, Gelik, Horoz, Zegkirdek, Ceben Taşı, Ecco

Copbaş, Üç Taş, Yirmi Taş, Kav mı Güzel mi Peynir mi, Mangala, Cız, Kiremit, Kaylak, Taş Yuvarlama, Demirci Kömürcü, Hedefleri Devirelim, Vur Kaç, Civrik Topu, Acımasız, Çalmalı Top, On İki Can, Top Saklanbacı, Renkli İstop, Beşte Çakma, Bu Gelen Bu Gelen, Ortada Sıçan, Tren, Alfabe, Dedektif, Hırsız Polis, İl Adı Yazma, Teyzem Çarşıya Gitti, Tura, Peşkir, Binnik, Tığ, Adam Asmaca, İsim Bulmaca, Cicoz, Eşya Türetmece, İsim Ebesi, Yumurta Tokuşturma, Fasulyeleri Yakalama, Kımpıl Kıp, Hortlak, İsim Şehir, Telgraf kız çocukları tarafından oynanmaktadır.

c. Oyuncunun Yaşı

Niğde geleneksel çocuk oyunlarında oyuncunun yaşı 3-15 arasında değişmektedir.

Eşeğe Ters Binme ve Mantufan oyununda genç kız diyebileceğimiz oyuncular oyunu oynamakta çocuklar da seyirci olarak ortamda bulunmaktadırlar. Eşek Arap oyunu düğünlerde yaşça büyük erkekler tarafından oynanır. Çocuklar seyircidir ve en az oyuncular kadar eğlenirler.

Kuvvet Taşı oyununda büyük yuvarlak bir taşın en uzağa fırlatılması söz konusu olduğu için, oyunun tehlikeli olmasından dolayı yaşça büyük erkeklerin oynadığını görüyoruz.

d. Oyun Rolü

Çocuk oyunlarının temel karakteri belirli rollerin oyuncular tarafından üstlenilmesi ilkesidir. Bu karakterlerin çocuklar tarafından üstlenilmesi çocuğu hem kişilik hem de sosyal açıdan bir gelişime tabi tutmaktadır. Türk çocuk oyunlarında oyun rolü; ebe, hakem, oyunu idare eden ve oyunun yapısından kaynaklanan roller olarak sınıflandırılabilir (Çolak, 2009:64).

Niğde geleneksel çocuk oyunlarında en çok kullanılan rol ebe rolüdür. Ebe aynı zamanda oyunu organize eden, daha düzenli oynanmasını sağlayan kişidir. Ebe belirlenirken oyuncular sayışma yapar veya kendi aralarında ebenin kim olması gerektiği konusunda anlaşırlar veya kura çekerler. Hacı oyununda ve Malik oyununda oyuncular anlaşarak aralarından bir kişiyi ebe seçerler.

Ebenin olduğu oyunlarda ebe her ne kadar cezalandırılmış gibi görünse de aslında oyunun icra edilmesinde etkin bir role sahiptir.

Niğde geleneksel çocuk oyunlarının hemen hemen hepsinde ebe tek kişidir. Ancak Haritacılık, Harar Göründü, İşaret, Planlı Saklambaç, Eşlereba ve Sası Kaymak oyununda dikkat çeken nokta oyuncular iki gruba ayrılır, ebe aslında gruptaki üyelerin tamamıdır.

Sürmeci oyununda oyunculardan herhangi biri çöpü parmaklarının arasına saklayarak oyuncudan çöpü bulmasını ister oyuncu çöpün hangi elin parmaklarında olduğunu (sağ veya sol) bilirse ebe olmaktan kurtulur. Bilemezse ebe olur.

İsim Ebesi oyununda ebe koşu yarışması yapılarak seçilir. Uzun Eşek oyununda ebe kura ile belirlenir. Kurtarmacı oyununda oyun oynayacak çocuklar toplanıp sayışırlar ve ebeyi belirlerler. Ebe oyuncuların sayısına bağlı olmakla birlikte bu oyunda genellikle iki kişidir. Ebenin iki kişi olduğu oyunlar Kurtarmacı ve Sekkerge oyunudur. Bu oyunlarda ebelerden biri yakalanan çocukların başında bekçilik yapar.

“Koşma, Kovalama, Kapma” oyunları neredeyse ebe olmadan oynanamaz. Bu tür oyunlarda ebenin olması zorunludur. Ebem Sana Kim Dürttü ve Kör Ebe oyunlarının adlandırılmasında ebe rolü etkili olmuştur. Eşim Seni Kim Sürüyor oyununda; ebenin seçilmesi farklı bir yöntemle oluyor şöyle ki oyuncular arka arkaya veya yan yana dizilir. En öndeki üç oyuncudan ortada olanı ebe seçilir.

Mavi, Sinemeç, Eşekli Top, Yummalı, Göz, Saha, Tribom, Kurtarmacı, Değnek Dikme oyununda ebe sayışma yapılarak belirlenir. Top Top Kadife oyununda ebe, baş olarak adlandırılır.

Bazı oyunlarda oyunu yönetmek için hakem ya da başkan seçilir. Mendil Kapmaca oyununda oyunu yönetmek için hakem ya da başkan seçilir. Menekşe oyununda iki grup oluşturulur bu gruplar kendi oyuncularından birini başkan seçer. Niğde geleneksel çocuk oyunlarında hakem rolü bazı oyunlarda yer almaktadır. Bunlar Mendil Kapmaca, Lak Lak, Tura oyunlarıdır.

bekçi, dedektif, katil hırsız, polis, cellat hâkim, avukat gibi roller vardır.

Emmeşşe oyununda oyunculardan biri yastık ikisi eşek rolündedir. Dedektif oyununda dedektif ve katil rolleri kullanılmıştır.

Hırsız Polis oyununda hırsız, polis, cellat, hâkim, avukat rolleri kullanılır. Bostancılık oyununda bekçiye karga adı verilir. İnsan ve insana ait özelliklerin taklitlerine bağlı roller, Sekkerge, Zambur Zumbur Dayı, Tek Ayak, Kız Kız Çık, Ambarcık, Tıngır Tank, Dayakçı, Ebem Sana Kim Dürttü, Eşim Seni Kim Sürüyor, Kimin Dili Daha Hassas, Güldürme, Eşin Kim, Eşşeğe Ters Binme; çoban rolü ise Kurt ve Çoban oyununda karşımıza çıkar.

Yumurtacılık rolü Ayşe Teyze oyununda; gelin görümce rolü Şimşek de Şimşek Kara Şimşek oyununda; satıcı rolü Yağ Satarım Bal Satarım oyununda, çingene rolü Çingene Halile oyununda; sanatçı rolü Şarkı Söyleme Yarışması oyununda; esir olma rolü Tutsak Almaca, Tutsak Bulmaca ve Esir Almaca oyununda; sebze yetiştiriciliği Bostancılık oyununda; kör taklidi Kör Ebe oyununda; güzellik ve çirkinlik taklitleri Eski Minder oyununda; sinme, saklanma Sinemeç, Sinme oyununda; makyaj apan kişiyi taklit etme Sürmeci oyununda; harita çizme işi Haritacılık oyununda; dedektif rolü Dedektif oyununda; hırsız ve polis rolü Hırsız Polis oyununda; cellat rolü Adam Asmaca oyununda; hortlak rolü Hortlak oyununda; terzi rolü Dikmecik, Dikiş Nakış, İğnecilik, Dikiş Nakış oyununda; kurtarma Kurtarmacı oyununda; doktor rolü Deli Doktor oyununda görülmektedir.

Hayvan, hayvana ait özelliklerin taklitlerine bağlı roller, eşek rolü Uzun Eşek, Eşekleme, Emmeeşeğisanatine, Emmeşe, Eşşeği Nerden Suvardın, Buldu Bindi oyununda; tilki rolü Tilki Saatin Kaç oyununda; kuş rolü Öt Kuşum Öt, Kondum Kondum oyununda; deve rolü Deve Cüce oyununda; kurt rolü Kurt ve Çoban oyununda; yılan rolü Sarı Yılan oyununda; balık rolü Kırmızı Balık oyununda; manda rolü Kara Camız oyununda; kartal rolü Kartal oyununda; fare rolü Sıçan Yedirtmece ve Ortada Sıçan oyununda; kelebek rolü Kelebek ve Tombiş Nine oyununda görülmektedir.

Bitki isimlerinden kabak Boş Çuval Yattı Kalktı Kabak ve Kabakçı Bacı oyununda; fasulye Fasulyeleri Yakala oyununda; andız Andız oyununda; kaynana otu

Kaynana oyununda; elma ise Çürük Elma oyununda geçmektedir. Çevrim Çiçek ve Çiçek oyununda ise oyuncular papatya çiçeğinin şeklinden faydalanmak suretiyle dizilmektedirler.

Nesne ve nesneye ait özelliklerin taklitlerine dayalı roller, İp gibi sıralanma Sicim oyununda; hacı yatmaz adlı oyuncağa benzetme Hacı Yatmaz oyununda; kilit Açıl Kilit Açıl oyununda; top Top Top Kadife oyununda; fenere benzeme Büyük Fener oyununda; kağnıya benzeme Kağnı oyununda; kapı Aç Kapıyı ve Bezirgan Başı oyununda; davul Davul Zurna Buz Gibi Dondurma oyununda; kemer Kayış Kızdı oyununda; sapan adlı nesne Sapatla Taş Atma oyununda; cam parçasının kullanılması Cıncık oyununda; kibrit Kibrit Kabı ve Binnik oyununda; trene benzetme Tren oyununda; boncuk Boncuk Gömmesi oyununda; havlu Peşkir oyununda; balon Sulu Balon oyununda; yumurta Yumurta Tokuşturma oyununda; kese Kese oyununda; heybe Heğbe oyununda; çuval Çuval Yarışması oyununda geçmektedir.

Mekân ve yere bağlı işlerin taklitlerine dayalı roller, köprü İstanbul Köprüsü ve Köprü Altından Geçme oyununda; saha Saha oyununda geçmektedir.