Osmanlı Devleti Dönemi

Osmanlı Devleti‟nde, uzun dönemler boyunca üretim erkeklerin elinde olmuĢtur. Ev içinde oluĢturulan üretim saf dıĢı bırakıldığında, emek veya iĢgücü piyasasındaki emek faktörünün belli dönemler içerisinde yalnızca erkekler tarafından oluĢturulduğu ifade edilmektedir. Sonuç böyle olunca, Osmanlı döneminde toplumda kadınlar erkeklere maddi anlamda bağımlı olmuĢlardır. Bunun yanı sıra kadınların belli dönemlerde ülkenin ekonomik etkinliğine katılamadığı belirtilmektedir (YaĢar, 2007: 13).

Osmanlı Devleti‟nde kadınların üretime katılması, yalnızca kırsal alanlarda ücretsiz bir Ģekilde çalıĢmaları Ģeklinde gerçekleĢmiĢ ve bunun haricinde kadınlar çalıĢma yaĢamına dahil edilmemiĢtir. Kadınların çalıĢma hayatına katılımı ancak Tanzimat Dönemi ile birlikte gerçekleĢmiĢtir (Önder, 2013: 38).

Osmanlı Devleti‟nde kadınların iĢgücüne katılımı ve gerçek sanayi iĢletmelerinin doğuĢu 19. yüzyılın ikinci yarısında gerçekleĢmiĢtir. Bu dönemde büyük kentlerde sanayi iĢletmeleri açılmıĢtır. Bu açılan sanayi iĢletmelerinde kadınların çalıĢtırılması da bu dönemde gerçekleĢmiĢtir (YaĢar, 2007: 13).

Osmanlı döneminde kadınların çalıĢma hayatına giriĢleriyle ilgili olarak devrim niteliğinde sayılabilecek dönem Tanzimat‟tır. Bunun yanı sıra I. MeĢrutiyet ve II. MeĢrutiyet Dönemleri, Osmanlı Devleti‟nde kadınlar açısından oldukça önemlidir. Çünkü bu dönemlerde kadınların, önemli haklar edindiği ve bunun yanı sıra çalıĢma hayatına da adım attıkları belirtilmiĢtir. Özellikle söz konusu dönemlerde yaĢanan savaĢların bir neticesi olarak kadınlar iĢ hayatına atılmaya baĢlamıĢlardır. Böylece iktisadi hayata katkıda bulunmuĢlar ve çalıĢma hayatında istedikleri iĢi bulmuĢlardır. I. ve II. MeĢrutiyet dönemlerinde, kadınların çalıĢma alanları farklı boyutlara ulaĢmıĢtır. Yani kadınlar sadece tek bir sektörde değil, farklı sektörlerde de çalıĢmaya baĢlamıĢlardır (Dulum, 2006: 55).

Osmanlı Devleti‟nde, bu dönemlerde yapılan savaĢlar nedeni ile özellikle fabrikalarda erkek çalıĢan oranlarının azaldığı görülmüĢtür. Tarihi kaynaklara göre, 1913 yılında dokuma sanayisinde el emeğinin yaklaĢık %50‟sini kadınlar ve çocuklar

94

karĢılamıĢlardır. Ġpek sanayisinde bu oran %95‟lere kadar ulaĢmıĢtır. Osmanlı Devleti‟nde kadınlar genellikle tarımsal alanlarda çalıĢmıĢlardır. Bunun yanı sıra; bugünkü Karadeniz Bölgesi, Marmara Bölgesi ve Ege Bölgesi‟nde kadınlar tütün iĢletmelerinde çalıĢmıĢlardır. Adana ve Ġzmir yörelerinde pamuk iĢletmelerinde, MenteĢe, Aydın, Ġzmir yörelerinde kuru yemiĢ ve üzüm üretiminde çalıĢmıĢlardır. AraĢtırmalara göre, kadınlar Osmanlı Devleti‟nde en fazla tarıma dayalı sanayi iĢletmelerinde istihdam edilmiĢlerdir. (YaĢar, 2007: 13). Dolayısıyla Osmanlı Devleti‟nde kadınların tarımsal alanlarda daha fazla çalıĢtığı söylenebilir. Bununla birlikte kadınların sadece bu sektörde var olmadığı bunun yanı sıra halıcılık ve dokumacılık gibi ücretli faaliyetlerde de istihdam edildiği gözlenmiĢtir (Durmaz, 2016: 39).

Osmanlı Devleti‟nde kadınların sanayi sektöründe çalıĢtırılmalarının sebebi, erkeklerden daha düĢük ücret almaları olarak yorumlanmaktadır. Ayrıca kadınların dokumacılık gibi alanlarda çalıĢtırılmaları, cinsiyet ayrımcılığının iĢ kollarında da yaĢandığını göstermiĢtir (Önder, 2013: 38). 19. yüzyılın ikinci yarısında, kadınlar sağlık ve eğitim alanlarında çalıĢmaya baĢlamıĢlarıdır. Yani kadınlar söz konusu dönemlerde kamu sektöründe de yer almaya baĢlamıĢlardır (a.g.e. 39).

Tablo 15. 1913-1915 Osmanlı Sanayi Ġstatistiklerine Göre Kadın ĠĢçiler

1913 1915 ĠġKOLU KADIN (SAYI) KADIN (%) TOPLAM ÇALIġAN SAYI KADIN (SAYI) KADIN (%) TOPLAM ÇALIġAN SAYI GIDA SANAYĠ - - - - Değirmencilik - - - - Makarna Ġmalatı - - - -

ġekercilik, Tahin ve Bisküvi Ġmalatı 77 %19 291 15 %19 79 Konserve Ġmalatı 194 %71 274 43 %66 65 Bira Ġmalatı - - - - Buz Ġmalatı - - - - Tütün Ġmalatı 923 %44 2109 1086 %49 2237 TOPRAK SANAYĠ - - - - DERĠ SANAYĠ - - - - AĞAÇ SANAYĠ - - - -

Sair Ağaç Ġmalatı - - - 20 %31 64

95

Kaynak: Aslan, E. Onur (2006), Cumhuriyet ve Kadın Memurlar, Amme Ġdaresi Dergisi, Cilt 39, Sayı 4, s: 117-149.

Tablo 15‟de Osmanlı Devleti‟nde 1913 ve 1915 yıllarında, kadınların sanayi sektöründeki iĢgücüne katılım oranları verilmiĢtir. 1913 yılında kadınların iĢgücüne katılım oranları %32 oranında bir seyir izlemiĢtir. 1915 yılında ise, bu oran %29 seviyesine düĢmüĢtür. Kadınların bu dönemler içerisinde iĢgücüne katılım oranlarının artması, o dönemde yaĢanan savaĢlar olarak düĢünülmüĢtür. Özellikle kadınların dokumacılık sektörlerinde ve tütün imalatında iĢgücüne katılım oranları yüksek bir orana ulaĢmıĢtır. Ancak kadınlar kimya sanayi, deri sanayi ve ağaç sanayi gibi alanlarda iĢgücüne katılmamıĢlardır.

Sonuç olarak Osmanlı Devleti istatistiklerine bakıldığında, kadınların 1913 ve 1915 yıllarında iĢ hayatında fazlasıyla yer aldığı gözlemlenmektedir. Tablo 15‟e bakıldığında, kadınların çalıĢma oranları bazı alanlarda %90 gibi büyük oranlara ulaĢırken, bazı alanlarda %19 gibi düĢük oranlarda kalmıĢtır. Kol gücü gerektiren sanayi sektörlerinde ise, kadınların istihdam edilmediği görülmektedir. Osmanlı Devleti‟nde sanayi sektöründe kız çocuklarının ve kadınların çalıĢtırılmasının en temel özelliği, erkeklere göre daha düĢük ücretlerle çalıĢtırılması olarak düĢünülmüĢtür. O dönemde iĢverenlerin kadınları her alanda çalıĢtırmak istemelerinin sebebi, kadın çalıĢanların maliyetinin düĢük olması Ģeklinde görülmüĢtür. Dolayısıyla sadece kar amacı güden kapitalist sistem, kapitalist sistemin yayılımı açısından Osmanlı Devleti‟nde de süreç farklı iĢlemez (Aslan, 2006: 123).

Pamuk Ġpliği Ġmalatı ve Pamuk Dokumacılığı

302 %50 604 675 %55 1227

Ham Ġpek Ġmalatı 3466 %95 3648 2200 %95 2316 Ġpek Dokumacılığı 481 %63 765 43 %13 333 Sair Dokuma Ġmalatı - - - - KIRTASĠYE ĠMALATI - - - -

KĠMYA SANAYĠ - - - -

Yağ Üretimi - - - -

Sabun Ġmalatı - - - -

Palamut Özü Üretimi - - - - Sair Kimya Üretimi 26 %84 31 - - -

KADINLARIN ĠSTĠHDAM EDĠLDĠĞĠ

SEKTÖRLERDEKĠ TOPLAM

5469 7722 4082 6321

96