Ortalama Harcamaya Göre Bölgelerin Mukayesesi

Yukarıdaki bölümde bölgesel bazda ayrı ayrı irdelenen özel idare harcamalarının fonksiyonel dağılımı , bölgelerarası mukayese yapabilmek amacıyla Tablo 4.27’de verilmektedir. Ancak bu Tablodaki veriler harcamaların yıllar içindeki farklılaşmalarından ayrıştırılmak için 2001-2004 yılları ortalaması olarak incelenecektir. Tablo hazırlanırken cari yıl harcamaları ilgili yıllara ait ABD doları gerçekleşme rakamlarına112 çevrilerek sabit hale getirilmiştir. Bu nedenle harcama oranları diğer bölümlerden biraz farklılık arzetmektedir. Tablo 4.27 bölgelerin özel idare harcamaları toplamı içimde fonksiyonel harcama kaleminin oranlarını göstermekte, son satır ise Türkiye fonksiyonel harcama oranlarını vermektedir.

Tablo 4.27’de de görüldüğü üzere Türkiye genelinde özel idareler dönem ortalaması olarak toplam harcamalarının yüzde 11,93’ünü 101 kodlu genel yönetim ve destek hizmetleri için ayırmıştır. Bu harcama grubunda, bölgelerin yarısından fazlası Türkiye ortalamasının üzerinde harcama yapmış olup, ilk sırada yüzde 17,01 oranla Hatay bölgesi gelmekte onu sırayla, Gaziantep, Şanlıurfa, Erzurum, Kastamonu, Manisa, Ağrı, Mardin, Samsun, Trabzon, Konya, Adana, Kırıkkale ve Van Bölgeleri takip etmektedir. Türkiye ortalamasının altında harcama yapan bölgelerden Balıkesir ve İzmir bölgesi en alt sırada yer almaktadır. Genel yönetim ve destek harcaması daha ziyade kurumiçi harcama olup, yerel hizmet harcaması değildir. Ancak yerel hizmetlerin görülmesi için destek niteliğindedir. Bu nedenle bu harcama kaleminin yüksekliği kurumun etkinliği tartışmasını gündeme getirebilir.

Türkiye genelinde 111 kodlu bayındırlık hizmetleri harcamaları toplam özel idareler harcamasına oranı yüzde 12,84’dür. Bu harcama grubunda yüzde 26,64 gibi yüksek bir oranla Bursa bölgesi başta olmak üzere, sırasıyla Balıkesir, Adana, Kocaeli, Manisa, Tekirdağ, Konya, Kayseri, Samsun, Aydın, Malatya, Ankara ve Gaziantep bölgesi Türkiye ortalamasının üstünde bir harcama yapmışlardır. Türkiye

112 _{http://www.dpt.gov.tr/kamuyat/progkur.html}

ortalamasının altında harcama yapan bölgelerden Erzurum, Mardin, Ağrı ve Van bölgelerinin oranları dikkat çekici derecede azdır. İmar ve fenişleri hizmetlerinden oluşan ve büyük ölçüde yatırım harcaması olan bu kalem, gelişmiş yöre bölgelerinde Türkiye ortalamasının üstünde iken daha az gelişmiş bölgelerde ise ortalamanın altındadır. Bu da harcama ile ihtiyaç arasında yeterli bir bağlantı olmadığına işaret olabilir.

112 kodlu sağlık, çevreyi koruma ve sosyal yardım hizmetleri harcamalarının Türkiye genelinde toplam özel idareler harcamasına oranı yüzde 2,28’dir. Başta yüzde 8,63 ile İstanbul olmak üzere sırasıyla, Konya, İzmir, Adana ve Antalya bölgeleri Türkiye ortalamasının üstünde bir oranda bu alanda harcama yapmışlardır. Türkiye ortalamasının altında harcama yapan bölgeler ise, Ağrı, Mardin, Zonguldak, Kastamonu, Van ve Şanlıurfa bölgeleridir. Bu harcama kaleminde de bayındırlık hizmetine benzer bir dağılım vardır. Gelişmiş yöre bölgeleri özel idareleri bu alana daha fazla pay ayırmaktadırlar. Bu özelikle sağlık hizmetinde olduğu gibi kişi başına düşen ihtiyacın fazlalığından olabileceği gibi gelişmişlik seviyesiyle artan bilinçten kaynaklanan çevre harcamasından da kaynaklandığı düşünülmektedir.

113 kodlu ulaştırma hizmetleri kaleminde sadece 6 bölgenin harcama yaptığı görülmektedir. Bu nedenle bu alandaki Türkiye ortalaması pek anlam ifade etmeyeceğinden sadece harcama yapan bölgeleri harcama oranlarına göre sırasıyla vermek daha yerinde olacaktır. Ulaştırma hizmetlerinde harcama yapan bölgeler sırasıyla; Trabzon, Mardin, Kırıkkale, Zonguldak, Kocaeli ve Şanlıurfa bölgeleridir.

114 kodlu tarım, orman ve veteriner hizmetleri harcamalarının Türkiye genelinde toplam özel idareler harcamalarına oranı yüzde 1,36’dır. yüzde 4,73 ile Tekirdağ başta olmak üzere sırasıyla, Ankara, Adana, Konya, Kastamonu, Aydın, Hatay, Kayseri, Kocaeli, Mardin ve Balıkesir bölgeleri Türkiye ortalamasının üstünde harcama yapmışlardır. Türkiye ortalamasının altında harcama yapan bölgelerden en alt sırada olanlar ise İstanbul, Manisa ve Şanlıurfa bölgeleridir.

Tablo 4.27. Düzey 2 Bölge İl Özel İdarelerinin 2001-2004 Yılları Harcamalarının Ortalama Oranları, Yüzde

Düzey 2 Bölgeleri 101 111 112 113 114 115 116 117 910-960 Toplam

TR10 İstanbul 9,87 9,98 8,63 0,00 0,04 44,07 0,00 8,51 18,90 100 TR21 Tekirdağ 11,50 16,87 1,36 0,00 4,73 37,89 0,00 12,98 14,67 100 TR22 Balıkesir 8,00 19,77 1,72 0,00 1,42 40,24 0,00 14,19 14,66 100 TR31 İzmir 8,61 10,66 3,29 0,00 0,95 35,06 0,00 4,63 36,80 100 TR32 Aydın 10,31 13,52 1,37 0,00 1,90 38,83 0,00 17,24 16,82 100 TR33 Manisa 14,43 17,51 1,38 0,00 0,55 32,69 0,00 15,14 18,30 100 TR41 Bursa 9,60 26,64 1,73 0,00 0,81 32,36 0,00 12,84 16,02 100 TR42 Kocaeli 10,42 17,59 1,56 0,14 1,63 31,71 0,00 20,19 16,76 100 TR51 Ankara 10,73 13,24 1,65 0,00 2,44 27,23 0,00 28,98 15,73 100 TR52 Konya 12,26 15,04 3,44 0,00 2,24 40,08 0,00 12,31 14,64 100 TR61 Antalya 9,26 12,34 2,35 0,00 0,95 25,43 0,00 29,99 19,67 100 TR62 Adana 12,17 19,27 2,53 0,00 2,33 31,67 0,00 17,16 14,86 100 TR63 Hatay 17,01 9,74 2,13 0,00 1,88 31,40 0,00 21,40 16,45 100 TR71 Kırıkkale 12,12 7,73 1,75 0,73 1,28 29,83 0,00 32,78 13,78 100 TR72 Kayseri 11,07 14,02 1,67 0,00 1,83 34,29 0,00 13,61 23,51 100 TR81 Zonguldak 11,57 12,58 0,72 0,48 1,21 38,68 0,00 16,75 18,01 100 TR82 Kastamonu 14,53 9,95 0,77 0,00 1,91 33,01 0,01 23,25 16,57 100 TR83 Samsun 12,33 13,90 1,27 0,00 0,99 37,09 0,00 17,42 16,99 100 TR90 Trabzon 12,29 8,94 2,24 1,95 1,08 42,71 0,00 14,45 16,33 100 TRA1 Erzurum 14,58 6,78 1,18 0,00 0,80 27,31 0,00 29,00 20,35 100 TRA2 Ağrı 13,82 7,48 0,14 0,00 1,15 35,97 0,00 28,51 12,93 100 TRB1 Malatya 11,79 13,40 1,51 0,00 1,34 33,95 0,00 18,00 20,02 100 TRB2 Van 12,04 7,65 0,97 0,00 1,29 29,59 0,00 33,51 14,96 100 TRC1 Gaziantep 16,34 12,87 2,20 0,00 1,01 35,51 0,00 14,93 17,15 100 TRC2 Şanlıurfa 15,84 8,07 0,98 0,08 0,68 35,76 0,00 19,64 18,94 100 TRC3 Mardin 12,79 6,92 0,47 1,24 1,56 24,86 0,00 27,30 24,86 100 BÖLGELER ORTALAMASI 11,93 12,84 2,28 0,19 1,36 34,48 0,00 18,76 18,16 100

Kaynak: DPT, İçişleri Bakanlığı, TÜİK.

Özel idarelerin en çok harcama yaptığı alan olan 115 kodlu eğitim, kültür, spor, turizm ve tanıtma hizmetleri harcamalarının Türkiye geneli harcamalarına oranı yüzde 34,48’dir. İlk sırada yüzde 44,07 gibi bir oranla İstanbul olmak üzere sırasıyla, Trabzon, Balıkesir, Konya, Aydın, Zonguldak, Tekirdağ, Samsun, Ağrı, Şanlıurfa, Gaziantep ve İzmir bölgeleri Türkiye ortalamasının üstünde harcama yapmışlardır. Türkiye ortalamasının altında harcama yapan bölgelerden Mardin, Antalya, Ankara ve Erzurum bölgeleri oranları ise dikkat çekici derecede azdır. Eğitim harcamaları bolgelerin ihtiyaçları ile parelelik arzetmekle birlikte Ankara bölgesinde olduğu gibi ihtiyaç-harcama arasında dengesizlik de mevcuttur.

116 kodlu ekonomik hizmetler harcamalarında da aynı ulaştırma hizmetleri harcamalarında olduğu gibi sadece 6 bölgenin harcama yaptığı görülmektedir. Bu

nedenle bu alandaki Türkiye ortalaması pek anlam ifade etmeyeceğinden sadece harcama yapan bölgeleri harcama oranlarına göre sırasıyla vermek daha yerinde olacaktır. Ekonomi hizmetlerinde harcama yapan bölgeler sırasıyla; Kastamonu, Tekirdağ, Van, Erzurum, Bursa ve Kayseri bölgeleridir.

Özel idarelerin en çok harcama yaptığı bir diğer harcama gruplarından biri olan 117 kodlu genel idareye ilişkin hizmetler harcamalarının Türkiye geneli özel idareler toplam harcamalarına oranı yüzde 18,76’dır. Bu harcama grubunda yüzde 33,51 gibi bir oranla ilk sırada Van bölgesi olmak üzere sırasıyla, Kırıkkale, Antalya, Erzurum, Ankara, Ağrı, Mardin, Kastamonu, Hatay, Kocaeli, Şanlıurfa bölgeleri Türkiye ortalamasının üstünde harcama yapmışlardır. Türkiye ortalamasının altında harcama yapan bölgelerden İzmir ve İstanbul bölgeleri en altta yer almaktadır. Bu harcama kalemi Bakanlıkların gönderdiği ödenekler olup, az gelişmiş yöreler için daha fazladır. Bu kalemin büyük bölümü MEB’den eğitim için aktarılan kaynaktır. Bu nedenle bu kalem harcaması ile eğitim harcaması oranları arasında ters ilişki vardır. Örneğin, İstanbul özel idaresi eğitim harcamasında Türkiye ortalamasının üzerinde iken bu kalemde son sıralarda yer almaktadır. Bu durumda merkezden aktarılan kaynakların özel idare harcama disiplinine uymadığı tartışmalarına yol açabilmektedir.

910-960 kodlu transfer harcamalarının Türkiye geneli özel idareler harcamalarına oranı yüzde 18,16’dır. Başta yüzde 36,80 gibi bir oranla ile İzmir olmak üzere sırasıyla, Mardin, Kayseri, Erzurum, Malatya, Antalya, Şanlıurfa, İstanbul, Manisa bölgeleri Türkiye ortalamasının üstünde harcama yapmışlardır. Türkiye ortalamasının altında harcama yapan bölgelerden Ağrı ve Kırıkkale bölgeleri dikkat çekici derecede az harcama yapmışlardır.