Eğitim, Kültür, Spor, Turizm ve Tanıtma Hizmetleri (115)

Eğitim hizmetlerine ilişkin yapılan harcamalar, ilköğretim hizmetleri, orta öğretim hizmetleri, özürlü çocukların eğitim hizmetleri, öğrenci yurtları hizmetleridir. Kültür hizmetlerine yönelik harcamalar, halk eğitimi hizmetleri, mesleki eğitim kurs hizmetleri, kitaplık hizmetleri, anıt ve müze hizmetleridir. Spor hizmetlerine ilişkin yapılan harcamalar ilçelerde spor tesislerinin yapımı ve bakımından ibarettir. Turizm ve tanıtma hizmetleri harcamaları ise, turizm hizmetleri, sanat, kültür ve festival hizmetleri, uluslararası kuruluşlarla ilgili hizmetler, propaganda ve tanıtma hizmetlerinden oluşmaktadır.

Eğitim, Kültür, Spor, Turizm ve Tanıtma Hizmet grubuna yönelik 2001–2004 yıllarına ilişkin harcamalar, toplam harcamalar içinde yüzde 33–36 ile en fazla yeri tutmaktadır. Tablo 3.23’de de görüldüğü üzere bu grubun harcamalarının yüzde 95- 96’sının ise, eğitim hizmetlerine yönelik harcamalar olduğu görülmektedir.

1913 tarihli İl Özel İdareleri Yasasına göre özel idareler, okullaşmadan öğretimin sürdürülmesine kadar ilköğretim alanında ve “amele ve fukaraya gece okulları açılması” yoluyla halk eğitiminde yetkilere sahiptiler. Yine 1913 yılında çıkarılan “Tedrisatı İptidaiye Kanunu Muvakkatı”, ilköğretim öğretmenleri ile diğer memurların atanma ve görevden alınmalarını valilerin yetkisine vermiş, bunların maaş ödemelerini ve eğitim yatırımı harcamalarını özel idare bütçesine bağlamıştır. Tıpkı yol yapımında olduğu gibi eğitim işleri içinde ayrı kaynaklar oluşturulmuştur. Bu alandaki değişme 1926 ve 1948 yıllarındaki uygulamalarda somutlaşmaktadır. 1926 yılında ilkokul açılması Eğitim Bakanlığı iznine bağlanmış, 1948 yılından itibaren ilkokul müfettişleri ve öğretmen aylıkları ödemeleri Bakanlığa devredilmiştir. Günümüzde özel idarelerin eğitim görevleri ilk, orta ve ilköğretim okullarının bina ve tesislerinin yapım, bakım, onarım ve donatımını yapmak, okul için arsa temin etmek, yetiştirici ve tamamlayıcı kurslar açmak, özürlü çocukların eğitim hizmetleri, öğrenci yurtları hizmetleridir. Diğer bir deyişle özel idarelerin eğitim harcamaları yapım, bakım, onarımdan ibaret hale gelmiştir82.

MEB, 1739 ve 3797 sayılı Yasalarla eğitimin planlanması görev ve yetkileriyle donatılmışsa da 222 sayılı Yasa, ilköğretim açısından bu yetkiyi il özel

82 _{Güler, 1995: 15}

idareleri ile paylaştırmış, daha da ötesi ilköğretim okullarını il özel idarelerinin mülkiyetine vermiştir. Yasaya göre, ilköğretim yatırımları il özel idaleri eliyle gerçekleştirilmekte, gereken kaynak ise Genel Bütçeden aktarılan ödenekler ve il özel idarelerinin özgelirlerinden ayırmak zorunda oldukları paylardan karşılanmaktadır83.

Tablo 3.22. Eğitim, Kültür, Spor, Turizm Ve Tanıtma Hizmetleri Toplam Harcamaları, YTL 2001 2002 2003 2004 Toplam 370.490.376 547.262.971 581.882.404 837.416.821 115.01.Eğitim Hizmetleri 350.378.862 519.066.101 556.935.295 801.105.647 115.02.Kültür Hizmetleri 4.167.478 7.316.033 7.042.747 10.379.546 115.03.Spor Hizmetleri 12.668.082 17.129.007 16.295.223 24.288.317 115.04.Turizm ve Tanıtma Hizmetleri 3.275.954 3.751.830 1.609.139 1.643.311 Kaynak: DPT, İçişleri Bakanlığı

Tablo 3.22’de ve 3.23’de de görüldüğü üzere bu hizmet grubundaki harcamalarda en düşük harcama yapılan alanlar kültür ve turizm tanıtma hizmetlerine yöneliktir. Özel idarelerde bu hizmete ilişkin hiç harcama yapmayanlar da vardır.

Tablo 3.23. Eğitim, Kültür, Spor, Turizm ve Tanıtma Hizmetleri Harcamalarının Kendi İçindeki Dağılımı, Yüzde

2001 2002 2003 2004 101.İÖİ Toplam Harcamaları İçindeki Oranı 33,057 33,801 33,270 36,632

115.Eğitim, Kültür, Spor, Turizm Ve Tanıtma Hiz. 100 100 100 100 115.01.Eğitim Hizmetleri 94,57 94,85 95,71 95,66 115.02.Kültür Hizmetleri 1,12 1,34 1,21 1,24 115.03.Spor Hizmetleri 3,42 3,13 2,80 2,90 115.04.Turizm ve Tanıtma Hizmetleri 0,88 0,69 0,28 0,20

Kaynak: DPT, İçişleri Bakanlığı, TÜİK verileri

Bu grupta yer alan spor hizmetleri de aynı kültür hizmetleri ve biraz sonra değinilecek olan turizm ve tanıtma hizmetleri gibi harcamaların özel idarelerin harcamalarının en az olduğu alanlardandır. Bu hizmette de hiç harcama yapmayan özel idareler mevcuttur.

83_{Sev, 2004: 56}

Tablo 3.24. Eğitim, Kültür, Spor, Turizm ve Tanıtma Hizmetleri Cari-Yatırım Harcamaları, YTL 2001 2002 2003 2004 CARİ HARCAMALAR _{185.060.043 257.927.031 349.277.879 444.602.053} 115.01.Eğitim Hizmetleri _{181.745.567 252.275.496 344.819.865 437.631.484} 115.02.Kültür Hizmetleri _{1.868.672 2.918.296 2.410.162 3.797.355} 115.03.Spor Hizmetleri _{947.699 1.358.971 1.155.322 2.364.556} 115.04.Turizm ve Tanıtma Hizmetleri 498105 1374268 892530 808658 YATIRIM HARCAMALARI _{185.430.333 289.335.940 232.604.525 392.814.768} 115.01.Eğitim Hizmetleri _{168.633.295 266.790.605 212.115.430 363.474.163} 115.02.Kültür Hizmetleri _{2.298.806 4.397.737 4.632.585 6.582.191} 115.03.Spor Hizmetleri _{11.720.383 15.770.036 15.139.901 21.923.761} 115.04.Turizm ve Tanıtma Hizmetleri 2.777.849 2.377.562 716.609 834.653

Kaynak: DPT, İçişleri Bakanlığı

Tablo 3.24 ve Tablo 3.25’de de görüldüğü üzere “Eğitim, Kültür, Spor, Turizm ve Tanıtma Hizmetleri” grubuna yönelik cari ve yatırım harcamaları ve oranları incelendiğinde eğitim hizmetlerinin 2003 yılı hariç hemen hemen aynı oranda cari ve yatırım harcamalarına sahip olduğunu söyleyebiliriz. Eğitim hizmetlerine yönelik yatırım harcamaları okul inşaatlarından oluşurken cari harcamalar ise genelde okulların yakacak, demirbaş ve eğitim malzemesi ihtiyaçlarını kapsar.

Tablo 3.25. Eğitim, Kültür, Spor, Turizm ve Tanıtma Hizmetleri Cari-Yatırım Oranı, Yüzde

2001

Cari Yatırım 2001 2002 Cari Yatırım 2002 2003 Cari Yatırım 2003 2004 Cari Yatırım 2004 115.Eğitim, Kültür, Spor, Turizm Ve

Tanıtma Hiz. 49,95 50,05 47,13 52,87 60,03 39,97 53,09 46,91 115.01.Eğitim Hizmetleri 51,87 48,13 48,60 51,40 61,91 38,09 54,63 45,37 115.02.Kültür Hizmetleri 44,84 55,16 39,89 60,11 34,22 65,78 36,58 63,42 115.03.Spor Hizmetleri 7,48 92,52 7,93 92,07 7,09 92,91 9,74 90,26 115.04.Turizm ve Tanıtma Hizmetleri 15,20 84,80 36,63 63,37 55,47 44,53 49,21 50,79

Kaynak: DPT, İçişleri Bakanlığı

Yukarıdaki eğitim hizmetlerine ilişkin Tablolarda ülke genelinde İl Özel İdarelerinin bu hizmet grubu için yapmış olduğu toplam harcamalar verilmektedir. Bu rakamlar bize özel idarelerin bu alandaki büyüklüğünü verir. Ancak eğitim harcamalarını farklı bir bakış açısıyla irdelemekte fayda vardır. Çünkü özel idarelerin en önemli görev alanı ve bu bağlamda da en büyük harcaması eğitim hizmetlerine yöneliktir. Nitekim çalışma kapsamında sonraki bölümlerde özel idarelerin yapmakla yükümlü oldukları eğitim hizmetleri için yatırım ve finansman ihtiyacı ile bu

ihtiyacın özel idareler tarafından karşılanıp karşılanmayacağı irdelenecektir. Bu bölümde ise her bir özel idarenin eğitim harcamasının özel idarelerin toplam eğitim harcamaları içindeki oranı ile her ilin kişi başına ve öğrenci başına düşen eğitim harcamalarını incelemek yararlı olacaktır.

2001–2004 yıllarında genel olarak 81 özel idarenin toplam eğitim harcamaları içinde ilk sıraları İstanbul yüzde 9,08–13,68, Ankara yüzde 3,42–4,84 ve İzmir yüzde 2,85–6,31 ile alırken, Bayburt yüzde 0,16–0,21, Siirt yüzde 0,20–0,38 ve Iğdır yüzde 0,17–0,34 ile son sıraları almıştır84.

Özel idarelerin eğitim hizmetleri harcamalarının tamamını ilköğretim alanında yaptığı varsayıldığında harcamaların 2001–2004 yılları ilköğretim öğrenci sayılarına bölümü ile öğrenci başına düşen rakamları bulabiliriz. Burada da Tunceli 292–399 YTL ve Sinop 160–181 YTL ile ilk sıralarda yer alırken ilköğretim öğrenci sayısı olarak üst sıralarda yer alan Ankara, İstanbul ve İzmir’in son sıralarda yer aldığını görmekteyiz. Listenin en sonlarında ise Siirt, Batman, Mardin, Diyarbakır ve Hatay’ı görmekteyiz85.