Orta Anadolu Volkanik Provensi

Şekil 2.7’de sunulduğu üzere çalışma alanı içerisinde Orta Anadolu volkanik provensine ait sekiz adet volkanik kompleks yer almaktadır. Bu volkanik merkezlerden püsküren lavlar çok geniş alanlara yayılmıştır. Bunların çoğu polijenetik volkanlardır ve diğer volkanik alanlar ya kalderalardan ya da domlardan oluşmaktadır. Bu volkanik kompleksler KD-GB yönlü olarak dizilmiş olup bu volkanitlerin karakteristik özellikleri Çizelge 2.2’de sunulmuştur. Çalışma alanı içerisindeki volkanitler;

2.5.1 Keçikalesi volkanitleri

Keçikalesi volkanik kompleksi Hasandağ volkanitlerinin GB’sında bulunmaktadır. Andezit ve bazaltlardan oluşan kompleks OAVK içerisindeki en eski volkanik merkezlerden biridir. K/Ar radyometrik yaş tayinine göre ortalama yaşı 13.7 my. olarak Orta Miyosen’e karşılık gelir (Basang vd., 1977).

2.5.2 Hasandağ volkanikleri

Hasandağ volkanik kompleksi Erciyes volkanik kompleksinden sonra en büyük ikinci stratovolkandır ve OAVK’nın son döneminde oluşmuştur. Elipsoidal bir yapıya sahiptir

ve KB-GD yönlü uzanır. Evrimi Aydar vd. (1994)’ne göre üç aşamada tanımlanmıştır. 1) Paleo-Hasandağ; bazaltik, andezit lav akıntıları ile tanımlanır, 2) Meso-Hasandağ; andezitik lavlar ve domlardan oluşur bu domlar ilk aşamadaki birimlerle dolmuş ve yeni bir koni oluşturmuştur ve 3) Neo-Hasandağ; felsik andezitik domların püskürmesi ile tanımlanır ve bu süreç Büyük Hasandağ ve Küçük Hasadağ olmak üzere iki andezitik koni oluşması ile sona ermiştir (Şekil 2.7).

Kompleksin batı tarafından alınan bazı örneklerin K/Ar radyometrik yaştayinine göre yaş aralığı 780.000±130.000’dan 277.000±19.000 yıl aralığındadır ve bu örneklerin

87

Sr/86Sr oranları 0.70548 ile 0.70541 aralığında değişmektedir (Ercan vd., 1992).

Şekil 2.7. OAVB (veya CAVP) Neojen-Kuvaterner yaşlı volkanitleri ve neotektonik yapıları gösteren basitleştirilmiş volkano-tektonik harita (Toprak, 1998)

2.5.3 Keçiboyduran volkanitleri

Keciboyduran volkanik kompleksi 18km2’lik geniş bir eksen ile eliptik bir tabana sahiptir ve KD-GB yönelimli olarak yaklaşık 120km2’lik bir alana yayılır. İyi tanımlanmış radyal lav akıntıları ile belirgin bir stratovolkan oluşumudur (Göncüoğlu ve Toprak, 1992). Merkez baca 5 km çapındadır. Merkez aşırı breşleşmiş ve hidrotermal alterasyona uğramış andezitik lav, aglomera ve tüflerden oluşmuştur (Beekman 1966). Baca, patlama dönemi piroklastikleri tarafından örtülmüş daha sonra bunu hornblend- biyotit andezit ve hornblend-ojit andezit lavlar izlemiştir (Foto. 2.1).

Fotoğraf 2.1. Çömlekçi köyünde gözlenen Keçiboyduran volkanitlerine ait bazaltikandezit andezit-dasit serisi ve biyotit içeren amfibollü andezit-dasit serisi

kayaçlar

Erken Pliyosen yaşlı Melendiz volkanitleriyle olan lav morfolojisi, bileşimi ve volkanik şekil benzerliklerini dikkate alarak Göncüoğlu ve Toprak (1992) Keçiboyduran volkanitlerinin Erken Pliyosen yaşlı olduğunu söylemişlerdir. Ancak Türkecan vd.’nin (2003) elde ettikleri K-Ar yaşları ile bu volkanizmanın 1.5±0.1 my. yaşlı olduğunu yani Erken Kuvaterner’de aktif olduğunu ortaya koymuşlardır.

2.5.4 Melendiz volkanitleri

Melendiz volkanik kompleksi Niğde’nin KB’sında 300 km2_{den fazla dairesel bir alanı}

kapsar. Kompleks 6 km çapında bir ana ve 1.5 km çapında ikincil merkezi bacadan oluşur (Göncüoğlu ve Toprak, 1992). Baca, bazaltik andezit bileşiminde aglomeralardan, breşleşmiş ve hidrotermal alterasyona uğramış kayaçlardan oluşur. Ayrıca piroklastikler volkan bombaları, bloklar ve tüflerden oluşur (Beekman, 1966). Radyometrik veriler Melendiz volkanizmasının 6.5±0.15 my. yaşlı yani Erken Pliyosen yaşlı olduğunu işaret eder (Besang vd., 1977) (Foto. 2.2).

Fotoğraf 2.2. Balcı köyünde gözlenen; a) melendizdağ volkanitlerine ait piroklastik akma çökelleri, pümis ve litik parçalarca zengin ignimbirit ve melendizdağ ignimbiritleri (alltan üste doğru), b)andezit içerikli ignimbiritler üzerinde meydana

gelen fay hareketleri, c) Melendizdağ ignimbiritleri içerisine yerleşmiş andezitik kayaçlar, d) piroklastik akma çökelleri üzerinde meydana gelen alterasyon

Ancak Türkecan vd.’nin (2003) elde ettikleri K-Ar yaşları, Melendiz volkanizmasının 7.2-1.1 my. yaşında olduğunu ve Geç Miyosen’de başlayıp, Erken Kuvaterner’e kadar aktif olduğunu ortaya koymuştur (Foto. 2.2). Melendiz volkanitlerinin baca yeri

Tuzgölü fay sistemine paralel olan KB-GD yönlü gömülü fay ile uyumludur ve Tuzgölü fayı, Melendiz ve Keçiboyduran volkanitlerinin gelişimini kontrol eden ana faylardan biridir (Göncüoğlu ve Toprak, 1992).

2.5.5 Tepeköy volkanitleri

Tepeköy volkanik kompleksi bölgede az bilinen volkaniklerden biridir. Melendiz volkanik kompleksinin doğusunda yer alır ve yaklaşık 80 km2_{’lik bir alanda yarım daire}

şeklinde yüzlek verir. Tepeköy volkanitleri K-KB ve G-GB yönlü fayın yükselen (doğu) bloğunda yer alır ve bu fay Tepeköy volkanitleriyle Melendiz volkanitlerini birbirinden ayırır. Kompleksin batı tarafının yarısı Melendiz volkanitlerinin altına gömülmüştür (Göncüoğlu ve Toprak, 1992). Kompleks, andezitik dasitik bilesimde lavlar, son derece altere olmuş breşlerden ve piroklastik daykların sokulumundan oluşmuştur (Foto. 2.3).

Fotoğraf 2.3. Tepeköy kuzeyi, Tepeköy volkanitlerine ait hidrotermal alterasyona uğramış breş ve andezitler

Tepeköy volkanitleri Kızılçın volkanitleriyle aynı stratigrafiye ve benzer bileşimlere sahip olduğu için Göncüoğlu ve Toprak (1992) tarafından Geç Miyosen olarak yaşlandırılmıştır. Türkecan vd.’nin (2003) K-Ar yaşlarına göre 4.2±0.4 my. dır ve Tepeköy volkanizması Erken Pliyosen zamanında aktifliğini sürdürmüştür.

2.5.6 Çınarlı volkanitleri

Çınarlı volkanik kompleksi Melendiz kompleksinin kuzeyinde yer alır ve 50 km2

lik bir alana yayılmıştır. Kompleks birçok baca ile beraber kompozit bir volkandan

oluşmuştur. Kompleks ana olarak Melendiz volkanitlerinin tabanını oluşturan dasitik andezitik piroklastikler ile kalın andezitik lav akmalarından oluşmuştur. Çınarlı volkanitlerinin Pliyosen yaşlı Melendiz lav akıntıları tarafından üzerlenmesi nedeniyle, bu volkanitlerin Geç Miyosen yaşlı olduğu belirtilmiştir (Göncüoğlu ve Toprak, 1992). Ancak Türkecan vd.’nin (2003) K-Ar yaşlarına göre Çınarlı volkanitleri 3.3±0.3 my. yani Geç Pliyosen yaşında olduğunu belirtmektedir.

Çizelge 2.2. Kapadokya volkanik kompleksi içersinde yer alan volkanik birimlerin karakteristik özellikleri (Innocenti vd., 1975; Besang vd., 1977; Batum, 1978a; Batum,

1978b; Ercan vd., 1992; Bigazzi vd., 1993; Ercan vd., 1994)

No İsim Radyometrik

Yaş (my.) Jeolojik Yaş Oluşum Alan (km) Litoloji

1 Keçikalesi 13.7 -12.4 Miyosen Kaldera 7*7 Bazaltikandezit

2 Hasandağ 0.78 -0.27 Pleyistosen Stratovolkan 21*12 Bazaltikandezit- Andezit

3 Keçiboyduran 1.5 Pleyistosen Stratovolkan 13*10 Bazaltikandezit-

Andezit

4 Melendiz 7.2-6.5 Miyosen Stratovolkan 23*21 Andezit-Dasit

5 Tepeköy 4.2 Pliyosen Stratovolkan 12*7 Andezit-Dasit

6 Çınarlı 3.3 Pliyosen Stratovolkan 9*8 Andezit

7 Göllüdağ 1.48 - 0.86 Pleyistosen Dom 9*8 Riyolit- Riyodasit

8 Acıgöl 0.17-0.02 Holosen-Pleyis. Kaldera 12*8 Riyolit

2.5.7 Göllüdağ volkanitleri

Göllüdağ volkanik kompleksi Çınarlı volkaniklerinin KB’sında yer alır ve yaklaşık 90 km2’ lik bir alanı kaplar. Kuvaterner yaşlı riyolitik domlardan oluşmuştur. Kompleksin merkezi riyolitik lavlarla ve çevresi tüfler, obsidiyenler ve perlitik kayaçlar ile çevrelenmiştir. Ayrıca merkezin kuzey kısmında riyolitik domlar bulunmaktadır (Göncüoğlu ve Toprak, 1992).

Kompleksden alınan obsidiyen örneklerinden fission track yöntemi ile yapılan yaş tayininde volkanizmanın yaşı 0.86±0.1 my. bulunmuştur (Wagner vd., 1976). Bigazzi vd. (1993) tarafından Göllüdağ ve Kömürcü bölgelerindeki obsidiyen örneklerinden fission track yöntemi ile yapılan yaş tayininde Göllüdağ örneğinden 0.98±0.06 my. ve Kömürcü bölgesinden alınan örneklerde ise ortalama 1.23±0.08 my. yaş bulunmuştur. Ayrıca Göllüdağ domlarında yapılan yaş tayinlerinde 0.9±0.2 ve 1.48±0.1 my. arasında değişen yaşlar bulunmuş olup Batum’a (1978) ve Bigazzi vd.’e (1993) göre bu yaşlar volkanizmanın Erken ve Orta Pleyistosen’de etkin olduğunu göstermektedir.

2.5.8 Acıgöl volkanikleri

Acıgöl volkanik kompleksi Nevşehir ilinin GB’sında yer alır. Elips şeklinde yaklaşık 80-90 km2’lik bir alanı kaplar. Sassano (1964) bölgenin ilk haritasını yapmış ve birimleri tanımlamıştır. Daha sonra Pasquare’de (1968) bu bölgenin şehrin diğer yerlerindeki volkaniklerden farklı kendine özgü bir yapısı olduğuna dikkat çekmiştir. Yıldırım ve Özgür’de (1981) kalderaları özetlemiş ve görülen bütün halka fayları tanımlamış ayrıca bu faylar boyunca doğuda 100 m güneyde 150 m ve kuzeyde 25 m düşey kaymalar tanımlamıştır (Foto. 2.4).

Fotoğraf 2.4. Acıgöl volkanitlerine ait altere olmuş andezitik lav akıntıları

Bigazzi vd. (1993) pre-kaldera riyolit örneklerinden fission track yöntemiyle yapmış olduğu yaş tayininde ortalama yaşı 0.170±0.022 my. ve Acıgöl domundan alınan örneklerden ortalama yaşı 0.020±0.007 my. olarak yani Kuvaterner olarak bulmuştur.

2.5.9 Orta Anadolu volkanik provensinin evrimi

Neojen-Kuvaterner yaşlı Orta Anadolu volkanik provensinin petrografik özellikleri ile ilgili çok sayıda araştırma yapılmıştır (Beekman, 1966; Pasquare, 1968; Innocenti vd., 1975; Keller, 1974; Keller vd., 1977; Batum, 1978a; Batum, 1978b; Tokel vd., 1988; Pasquare vd., 1988; Ercan vd., 1990; Ercan vd., 1992; Schumacher vd., 1990, Le Pennec vd., 1991;Pennec vd., 1994; Bigazzi vd., 1993; Aydar vd., 1994). Volkanik provens, Orta-Geç Miyosen-Geç Kuvaterner zaman aralığı boyunca karmaşık (ardışık) tektono-volkanik çökelim sistemi içerisinde oluşmuştur. Pasquare vd.’e (1998) göre Orta Anadolu volkanik provensinin gelişiminde üç ana dönem belirtilmiştir;

1. Birinci dönem ağırlıklı olarak andezitik bileşenlerin içsel domların yanı sıra taşkın merkezleri tarafından temsil edilmiştir. Innocenti vd. (1975) ve Beseng vd. (1977) radyometrik verilerine göre bu dönem 13.5 ile 8.5 my. aralığını kapsar.

2. İkinci dönem, 8.5-9 ile 2.7 my. aralığında Keçiboyduran-Melendiz volkanik kompleksinin oluşması ve Ürgüp baseni/Nevşehir platosunda yayılan ignimbiritik ürünlerin ortaya çıkması ile temsil edilmiştir. Bu dönemde ondan fazla ignimbiritik birim oluşmuş bunlardan bazıları 100 km den fazla uzaklığa kadar yayılmıştır (Toprak vd., 1994).

3. Üçüncü dönem büyük volkanik merkezlerin (Hasandağ ve Erciyes dağı kompozit volkanları) genişlemesi ve Kayseri’den Konya’ya çok seviyede monojenetik volkanik merkezlerin yayılması ile temsil edilmektedir (Toprak vd., 1994).