ORMANCILIK SEKTÖRÜNDEN ORMAN KÖYLÜSÜNE GELİR TRANSFERİ

Ormancılık sektöründen orman köylüsüne sağlanan gelir, destek ve sübvansiyonların miktarını ifade eder.

Kırsal alanda dezavantajlı olarak tanımlanabilecek gruplardan biri orman köylüleridir. Özellikle orman köylerinde yaşayanların desteklenmesi amacı ile Orman Genel Müdürlüğü bünyesindeki Orman ve Köy İlişkileri Dairesi Başkanlığının (ORKÖY) çalışmaları kırsal kalkınma destekleri açısından önem taşımaktadır. ORKÖY; ormanların korunması, geliştirilmesi ve işletilmesi amacıyla orman köylüsünü sosyo-ekonomik projelerle desteklemek suretiyle yaşam kalitesini iyileştirmeyi ve gelir seviyelerini artırmayı, böylece ormanlar üzerindeki olumsuz baskıyı azaltmayı, orman-halk ilişkilerini düzenlemeyi ve ormanların sürdürülebilir yönetimini sağlamayı hedeflemektedir.

Orman köylüsü, kişi başına düşen geliri ülke ortalamasının altında olan, büyük oranda sosyal güvenceden yoksun, yeterli büyüklükte tarım arazisi olmayan dezavantajlı kesimlerin başında gelmektedir. Orman köylüsü geçimini küçük ölçekli tarım, hayvancılık ve ormancılık faaliyetlerinden karşılamaktadır.

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

Orman kaynaklarının fırsat sağladığı yerli

avcı sayısı (kayıtlı ve kaçak avlanan) ^{349 251 227 235 308 250 280 464 530 540 458 691}

Av turizmi ile orman kaynaklarında

avlanan yabancı sayısı ^{1.446 1.205 1.040 1.058 1.057 933 1.100 1.201 999 856 1.026 1.539}

TOPLAM 1.795 1.456 1.267 1.293 1.365 1.183 1.380 1.665 1.529 1.396 1.484 2.230

Orman Kaynaklarında Avlananlar

(Adet) Tablo 62: Orman Kaynaklarında Avlananlar (2008-2019)

129

Ülkemizde uygulanan destekleme politikaları içerisinde orman köylüleri için farklı programlar olsa da, orman köylülerinin en ciddi dezavantajı gelir çeşitliliğini sağlayacak imkanlara erişimdeki kısıtlardır. Bu tür alanlarda katma değeri yüksek odun dışı ürün elde edilebilecek çalışmaların desteklenmesi elzemdir. Özellikle bazı ormanların endemik bitki türleri açısından zenginliği, tıbbi aromatik bitkiler için büyük potansiyele sahip olması, organik tarım faaliyetleri için uygun ortam barındırmaları önemli fırsatlar sunmaktadır. Bu tür alanlarda kırsallığın baskın olması, geleneksel hayatın ve üretim kültürünün daha fazla muhafaza edilmesine imkan sunmaktadır. Buralardaki yerel ürünler ile el zanaatına dayalı ürünler katma değeri yüksek ürünler olarak (organik ürün, yerel ürün, tıbbi ürün, geleneksel ürün, coğrafi işaretli ürün gibi) talep görmektedir.

Orman köylüsüne OGM tarafından sağlanan destekler; ORKÖY destekleri, istihdam, zati yapacak-yakacak sağlama ve indirimli satışlar olarak sıralanabilir. OGM’nin orman köylülerinin refahına katkısını değerlendirirken sürekliliği ve orman köylülerinin farkındalığı açısından 1974 yılında başlayan ORKÖY destekleri özel bir yere sahiptir. Bu bağlamda 2019 yılında orman köylerinde ikamet eden 9.341 haneye sosyal ve ekonomik maksatlı yapılan ferdi kredi destekleri 201.541.449 TL ye ulaşmıştır.

6.8.1 Orman Köylüsüne Ormancılık Faaliyetlerinden Aktarılan Gelir

Orman köylüsüne OGM tarafından sağlanan kırsal kalkınma destekleri; ORKÖY destekleri, orman üretim ve ağaçlandırma işçiliği gelirleri, reel gelir transferi, istihdam, zati yapacak-yakacak sağlama ve indirimli satışlar, odun dışı orman ürün gelirleri gibi ormancılık sektörünün sosyoekonomik fonksiyonlarının bütün bileşenlerinin bileşkesinden oluşmaktadır.

Orman köylüsüne ormancılık faaliyetlerinden aktarılan gelir durumunu gösteren aşağıdaki tablo irdelendiğinde; 2008 yılında orman köylüsüne aktarılan gelirin 4,3 kat artarak 2019 yılında 2 milyar 600 milyon TL ye yaklaştığı görülmektedir. 2019 verilerine göre söz konusu gelirin % 70’i üretim işlerinden, % 27’si odun dışı orman ürünleri toplayıcılarına aktarılan gelir, % 3’ü ise ağaçlandırma, toprak muhafaza ve erozyon kontrolü çalışmaları kapsamında aktarılan gelirlerden oluştuğu görülmektedir.

Gelir getirici tür ağaçlandırmalarına 2015 yılında başlanmış olup henüz bir gelir elde edilememiştir.

*Orman köylüsü tarafından ormanlardan toplanan odun dışı orman ürünlerinin aracılara, kurutma tesislerine, ihracatçılara sattıkları bedelin; ürün bazında ortalama satış fiyatları ile ülke genelindeki satış miktarının çarpımı sonucu elde edilen değerdir. 2008-2011 yılları arasındaki veriler temin edilemediğinden tabloda yer verilememiştir.

6.8.2 Orman Genel Müdürlüğü Sübvansiyonları

OGM, 6831 sayılı Orman Kanunu’nun 31., 32., 33. ve 34. maddelerinde açıklanan haklar nedeniyle piyasa kurallarından istisna ve ayrıcalıklı olarak orman köylülerine odun hammaddesi sağlamaktadır. Orman köylülerine bu kapsamda sağlanan sübvansiyon değeri 2008 yılında 118 milyon 755 bin TL iken 2019 yılında bu değer 260 milyon 306 bin TL ye ulaşmıştır.

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Orman köylüsüne üretim işlerinden aktarılan gelir 556.556.757 553.958.086 590.800.359 638.544.194 744.932.928 771.339.815 836.442.141 997.091.174 1.064.316.068 1.089.835.394 1.284.774.523 1.796.937.020

Orman köylüsüne ağaçlandırmamera-toprak ıslahı-erozyon

kontrolü işlerinden aktarılan gelir ^{40.350.000 44.206.000 60.379.000 71.855.000 83.219.000 107.369.000 105.099.000 111.627.000 135.349.000 165.066.000 162.056.000 87.600.000} Orman köylüsüne ODOÜ toplayıcılığından aktarılan gelir * 112.000.000 122.000.000 159.000.000 197.000.000 220.000.000 250.000.000 600.000.000 701.000.000

TOPLAM 596.906.757 598.164.086 651.179.359 710.399.194 940.151.928 1.000.708.815 1.100.541.141 1.305.718.174 1.419.665.068 1.504.901.394 2.046.830.523 2.585.537.020

Orman Köylüsüne Ormancılık Faaliyetlerinden Aktarılan Gelir

(TL)

130

Kültür ve tabiat varlıklarının restorasyonu için sübvansiyonlar verileri temin edilememiştir.

6.8.3 Orman Genel Müdürlüğünün ORKÖY Destekleri

ORKÖY’ün destekleri, ferdi destekler ve kooperatif destekleri olmak üzere iki başlık altında incelenebilir.

ORKÖY tarafından, kredi tespit tarihi itibariyle son bir yıldır orman köyünde ikamet edip, kamuda memur ve daimi işçi olamayan, icralık durumda bulunmayan gerçek kişilere ve orman köyünde kurulu bulunan tarımsal kalkınma kooperatiflerine kredi ve hibe desteği sunulmaktadır. Orman köylüsüne verilen desteğin yüzde 20’si hibedir. ORKÖY’ce, sosyal ve ekonomik nitelikli projeler uygulanmaktadır.

Ferdi destekler;

Ferdi desteklemeler: Orman köylüsünün refah seviyesini iyileştirmek, odunun yakacak olarak kullanımı azaltmak ve istihdama yönelik gelir getirici olarak uygulanan ferdi bazda desteklemelerdir.

Sosyal amaçlı desteklemeler: Orman köylüsünün hayat kalitesini yükseltmek, odunun yakacak olarak kullanımı azaltmak aynı zamanda ormanların korunmasının sağlanması için uygulanan destekleme türüdür. Bunlar; dam örtülüğü (galvanizli saç), kat kaloriferi sistemi, güneş enerjisi ile su ısıtma sistemi, dış cephe mantolama vb dir. Bu desteklemeler faizsizdir.

Ekonomik amaçlı desteklemeler: Orman köylüsüne yönelik istihdam sağlayan ve gelir getirici olarak uygulanan destek türüdür. Hayvancılık desteklemeleri, seracılık, bağcılık, bodur meyvecilik, kültür mantarcılığı, tıbbi aromatik bitki yetiştiriciliği, halıcık, orman üretim mekanizasyonuna yönelik (motorlu testere, tomruk çekme vinci vb) ev kadınlarına mikro kredi vb şeklindedir. Bu destek türünden hayvancılık desteklemeleri faizsizdir. Bu husus 22/02/2017 tarihli ve 29987 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan değişiklik ile gerçekleşmiştir. Diğer desteklemelerde (seracılık, bağcılık, bodur meyvecilik, kültür mantarcılığı, tıbbi aromatik bitki yetiştiriciliği, halıcık, orman üretim mekanizasyonuna yönelik alet- ekipmanlarda). Ziraat Bankasının tarımsal kredi faizinin yedide biri oranında yıllık faiz uygulanmaktadır. Bu faiz %1,2857 dir.

Kooperatif desteklemeleri;

Orman köyünde bulunan tarımsal kalkınma kooperatifleri proje bazında desteklenmektedir. Böylelikle kooperatif ortaklarının gelir seviyesinin yükseltilmesi hedeflenmektedir. Bu desteklemelerde faiz oranlarının belirtildiği şekilde T.C. Ziraat Bankasının tarımsal kredi faizinin 1/7 oranında yıllık faiz uygulanmaktadır. Bu faiz % 1,2857 dir. Kooperatif projeleri; Yeni yatırım projeleri, modernizasyon projeleri, genişletme projeleri, işletme sermayesi projeleri, şeklindedir. süt toplama tesisi, mandıra zeytin salamura tesisi, zeytin işleme tesisi, ormancılık çalışmalarına yönelik iş makinaları, odun dışı orman ürünlerinin değerlendirilmesine yönelik çam fıstığı işleme tesisi, kereste fabrikası, soğuk hava deposu vb. dir.

ORKÖY destekleri, talebe göre değişiklik göstermektedir. Son yıllarda yukarıda bahsedilen kooperatif desteklemeleri daha az uygulanmış bütçe ferdi bazda kullandırılmıştır.2016 yılında hiçbir kooperatif projesi desteklenmemiş 2017 yılında 7 adet, 2018 yılında 4 adet, 2019 yılında ise 5 adet kooperatif projesi desteklenmiştir.

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

Odun hammaddesi satışlarında

indirim ve sübvansiyonlar ^{188.755.000 175.190.000 190.775.000 205.945.000 225.156.000 200.192.000 178.443.000 183.058.000 199.521.000 188.793.000 202.046.000 260.306.000}

Kültür ve tabiat varlıklarının restorasyonu için sübvansiyonlar

TOPLAM 188.755.000 175.190.000 190.775.000 205.945.000 225.156.000 200.192.000 178.443.000 183.058.000 199.521.000 188.793.000 202.046.000 260.306.000

Orman Genel Müdürlüğü Sübvansiyonları

(TL)

131

Ferdi olarak verilen desteklerden hangisinden yararlanmak istediklerini orman köylüleri kendileri belirlemektedir. Bunun sonucunda bazı uygulamalar artarken bazıları azalmaktadır. Örneğin 2004 yıllarda güneş enerjisi su ısıtma sisteminin yayınlaştırılmasına yönelik çalışmalar sonucunda 2004 yılında sadece 31 aileye verilen destek, 2008 yılında 20.684 aileye, 2009 yılında 20.735 aileye, 2010 yılında 25.413 aileye ulaşmış belli bir doygunluğa erişmesi sonucu talep giderek azalmış ve 2019 yılında 212 aileye destek verilmiştir. 2008-2019 yıllılarında toplam 124.454 aileye güneş enerjisi ile su ısıtma sistemi desteği verilmiştir.

2017 yılında yapılan yönetmelik değişikliği sonucu hayvancılık desteklemelerinde faizin kaldırılmasıyla faizli olarak gerçekleştirilen uygulamaların, toplam desteklemeler içindeki oranı 2017 yılında % 4, 2018 yılında % 2, 2019 yılında ise % 14 olmuştur. (Diğer yıllara göre 2019 yılındaki artışın sebebi üretim mekanizasyonu projelerinin ORKÖY desteklerine dahil edilmesidir.)

2008-2019 yıllılarında toplam 46.237 aileye hayvancılık desteği (süt sığırcılığı, süt koyunculuğu, besi sığırcılığı, besi koyunculuğu, manda yetiştiriciliği vb) verilmiştir. 2008-2019 yıllılarında toplam 5.447 aileye fenni arıcılık desteği verilmiştir. 2019 yılının ikinci yarısında OGM’nin üretim politikalarında yaptığı değişiklik ve üretim miktarındaki artış nedeniyle bu politikaları gerçekleştirmek üzere üretim mekanizasyonu projelerinin desteklenmesine başlanılmıştır.

Sosyal maksatlı destek olan dam örtülüğüne, 2008-2019 yılları arasında 10.863 aileye yılı fiyatlarıyla 22.551.996 TL, 2020 deflatör katsayısına göre 43.534.256 TL destek verilmiştir. Sosyal maksatlı destek olan güneş enerjisi su ısıtma sistemlerine, 2008-2019 yılları arasında 124.454 aileye yılı fiyatlarıyla 178.183.000 TL, 2020 deflatör katsayısına göre 491.237.863 TL destek verilmiştir. Sosyal maksatlı destek olan mantolama, kat kaloriferi, elektrik tesisatı ve diğer benzeri, 2008-2019 yılları arasında 6.208 aileye yılı fiyatlarıyla 57.809.956 TL, 2020 deflatör katsayısına göre 99.238.016 TL destek verilmiştir. Sosyal maksatlı desteklerle 2008-2019 yılları arasında toplam 141.525 aileye yılı fiyatlarıyla 258.544.952 TL, 2020 deflatör katsayısına göre 634.010.135 TL destek verilmiştir.

Ekonomik maksatlı destek olan fenni arıcılığa, 2008-2019 yılları arasında 5.457 aileye yılı fiyatlarıyla 63.556.489 TL,2020 deflatör katsayısına göre 127.925.177 TL destek verilmiştir. Ekonomik maksatlı destek olan hayvancılığa (süt sığırcılığı, süt koyunculuğu, besi sığırcılığı, besi koyunculuğu, manda yetiştiriciliği vb), 2008-2019 yılları arasında 46.237 aileye yılı fiyatlarıyla 860.826.599 TL, 2020 deflatör katsayısına göre 1.642.781.590 TL destek verilmiştir. Ekonomik maksatlı destek olan üretim mekanizasyonu projelerinin desteklenmesine 2019 yılında başlanılmıştır. 2019 yılında 130 aileye traktör, 530 aileye motorlu testere ve ekipmanları, (iş güvenliği ekipmanlarıyla birlikte) 105 aileye tambur (iş güvenliği ekipmanlarıyla birlikte) olmak üzere toplam 765 aileye destek verilmiştir. 2019 yılı fiyatlarıyla 19.669.791TL, 2020 deflatör katsayısına göre 22.172.912 TL destek verilmiştir. Ekonomik maksatlı olarak ev kadınlarına yönelik uygulanan mikro kredi uygulamasına 2012 yılında başlanılmıştır. 2008-2019 yılları arasında 926 ev kadınına yılı fiyatlarıyla 3.197.025 TL, 2020 deflatör katsayısına göre 6.307.604 TL destek verilmiştir. Ekonomik maksatlı desteklerle 2008-2019 yılları arasında toplam 55.264 aileye yılı fiyatlarıyla 1.013.416.671 TL, 2020 deflatör katsayısına göre 1.870.781.568 TL destek verilmiştir. Ferdi desteklemelerin sonucu olarak 2008-2019 yılları arasında toplam 196.789 aileye yılı fiyatlarıyla 1.271.961.622 TL, 2020 deflatör katsayısına göre 2.504.791.703 TL destek verilmiştir. Kooperatif desteklemelerin sonucu olarak 2008-2019 yılları arasında toplam 121 kooperatif projesine yılı fiyatlarıyla 28.901.663 TL, 2020 deflatör katsayısına göre 106.071.729 TL destek verilmiştir. Orman köylümüze olarak 2008-2019 yılları arasında hibe olarak toplam yılı fiyatlarıyla 195.269.345 TL, 2020 deflatör katsayısına göre 337.554.868 TL destek verilmiştir. Kredi geri dönüşüm oranları ise 2017 yılında % 91, 2018 yılında % 96, 2019 yılında % 96 olarak gerçekleşmiştir.

OGM Toprak Muhafaza ve Havza Islahı Dairesi Başkanlığı koordinasyonunda yürütülen, Çoruh Nehri Havzasında entegre rehabilitasyon ve bitki örtüsü, toprak ve su kaynaklarının sürdürülebilir kullanımı ve muhtelif gelir getirici faaliyetlerle geçimin iyileştirilmesi sayesinde çevresel muhafaza ve fakirliğin azaltılmasına katkıda bulunmayı amaçlamakta olup, 2014-2019 yılları arasında toplam 38.577.000 TL ödenek harcanmıştır. Ayrıca, Ağaçlandırma Dairesi Başkanlığı koordinasyonunda yürütülen, Murat

132

Nehri Su havzasında yer alan Elazığ, Muş ve Bingöl illerinde doğal kaynak bozunumun önüne geçerek, üst kodlarında yaşayanların yoksulluklarını azaltmayı amaçlamakta olup 2014-2019 yılları arasında toplam 63.497.000 TL ödenek harcanmıştır.

ORKÖY tarafından uygulanan ferdi ve kooperatif desteklerinin yıllara göre hane bazlı uygulama verileri aşağıdaki tabloda verilmiştir.