KRİTER 4: ORMAN BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİĞİ
6.1 ORMANCILIK SEKTÖRÜNÜN GSYH’A KATKISI
Ormanların sağlamış oldukları odun, odun dışı ürünler ve hizmetler ile gayri safi yurt içi hasılaya yapmış olduğu değeri ifade eder.
Ormancılık sektörünün milli ekonomiye katkısı, sektörün odun, odun ürünleri, odun dışı orman ürünleri ve ekosistem hizmetleri üretimi ile makroekonomiye yaptığı katkıyı yansıtmaktadır. Ayrıca sektör üretiminin kırsal boyutunun ağırlıkta olması nedeniyle kırsal kalkınmanın sürdürülebilirliği hakkında da bilgi verebilmektedir.
Türkiye’de, ormancılık sektörü ülke kalkınmasında “itici ve teşvik edici” stratejik bir role sahiptir. Bir başka ifadeyle ormancılık sektörünün ekonomiye katkısı, dikimden satışa kadarki ekonomik zincir içinde kendisini göstermektedir.
Aşağıdaki grafik irdelendiğinde; 2008 yılında ormancılık sektörünün GSYİH içindeki payının % 0,98 olduğu görülmektedir. Bununla birlikte 2019 yılında bu oran % 1,87’ye ulaşmıştır. Bu artışta artan üretim yanısıra mobilya, MDF, lif-yonga, ahşap sektöründeki yatırımlar buna bağlı ihracat miktarındaki olumlu ivme ile orman ürünleri talebindeki artış, odun dışı ürün ve hizmetlerdeki olumlu gelişmeler önemli etkenler olarak sıralanabilir.
112
Grafik verileri; TÜİK verileri esas alınarak düzenlenmiş olup, Türkiye için yıllık toplam cari GSYİH miktarından (TL bazında) toplam cari orman ürünleri değerinden ithalat değerinin çıkarılmasıyla elde edilen değere oranlanması suretiyle hesaplanmıştır. Döviz bazlı değerlerin TL ye çevrilmesinde ki hesaplamalarda EK_3 de yer alan T.C. Merkez Bankası yıllık ortalama kur satış değerleri esas alınmıştır.
6.1.1 Odun Ürünleri Değeri
Ormancılık sektörünün Milli Ekonomiye katkısını gösteren önemli bileşenden biri OGM’nin orman ürünleri satış gelirleridir. Ülkemizde 2019 yılında 6,4 milyar TL değerinde odun üretilmiş olup, OGM tarafından üretilen odun değeri bunun yaklaşık % 83’ünü (5,27 milyar TL) oluşturmaktadır. Bu miktara OGM tarafından uygulanan sübvansiyonlar (136,13 milyon TL) da eklendiğinde bu oran % 85’i bulmaktadır. Aynı yılda özel sektör tarafından üretilen odun ürün değeri 858,8 milyon TL kadar olup bunun % 95’i kavak üretiminden gelmektedir. Yine 2019 yılı verileri esas alındığında 108,8 milyon TL değerinde kayıt dışı odun üretimi gerçekleştiği bu oranın ise ülke genelindeki üretim
değerinin % 2’si kadar olduğu görülmektedir. Özel ağaçlandırma çalışmalarından elde edilen ürünlerin değeri ise oldukça düşük kalmakta olup, bunun nedeni öncelikle gelir getirici türlerden yapılan ağaçlandırmalarda henüz ürün elde edilememiş olması bununla birlikte odun üretimine dayalı özel ağaçlandırmalarda ise ancak son yıllarda ara hasılat alınabilmiş olmasıdır.
Odun ürünleri satış gelirlerinin piyasa koşulları doğrultusunda istikrarlı ve sürdürülebilir bir eğilim gösterdiği görülmektedir. Söz konusu odun ürünleri gelirleri 2008 yılına göre 12 yıllık dönem sonunda 2019 yılında toplamda TL bazında 2,72 kat artış göstermiştir.
6.1.2 Odun Dışı Orman Ürünleri Değeri
Odun dışı orman ürünleri (ODOÜ) dünya genelinde olduğu gibi ülkemizde de gerek ekonomiye olan katkısı gerekse bölge halkının kalkınması açısından önemli yer tutmaktadır. Bu bakımdan ODOÜ’ye verilen önem her geçen gün artmakta ve elde edilen gelirlerde giderek katlanmaktadır. 2019 yılı verilerine göre ODOÜ ürünleri ve süs bitkisi ürünlerinin satışlarından OGM’ce elde edilen gelir 28.165.985 TL olarak gerçekleşmiştir. Bitkisel kökenli bazı odun dışı orman ürünlerinin değerinin verildiği yandaki grafik verilerine göre 2019 yılında elde edilen 28.165.985 TL gelirin % 55’inin süs bitkilerinden, % 15’inin defne yaprağından, % 11’ inin
fındık, nar gibi meyvelerden, % 4’ünün çıralı ve çırasız çam kökünden, % 1 inin fıstıkçamı kozalağından elde edildiği ve bu beş ürün toplamının diğer ürünlerin % 86’sına denk gelir sağlandığı görülmektedir. Bitkisel kökenli odun dışı orman ürünleri satış gelirleri 2012-2019 döneminde 8 yılda yaklaşık 8,2 kat artmıştır.
Hayvansal ürünler satış gelirleri ile özel ormanlar, özel ağaçlandırmalar ve özel fidanlıklardan odun dışı orman ürünü gelirleri ve odun dışı ürün toplayıcı belgesi gelirlerine dair değerlendirilebilir veri temin edilemediğinden bilgi verilememiştir.
Grafik 58: Odun Ürünleri Değeri (2008-2019)
113
6.1.3 Orman Turizm Değeri
2019 yılı orman amenajman verilerine göre toplam 44 adet planda 48.725 hektar orman alanı turizm ormanı olarak ayrılmıştır.
Doğa Turizmi Master Planları ve Doğa Turizmi Korunan Alanlar Uygulama Eylem Planları hazırlanmıştır. Korunan alanlarda doğa turizmi aktivitelerine rehber olacak şekilde 81 ilde doğa yürüyüşü, bisiklet, dağ bisikleti, dağcılık, jeep ve foto safari, tarih ve kültür rotaları belirlenerek sayısal Doğa Turizm Faaliyet Haritaları hazırlanmıştır. Doğa Turizmi Korunan Alanlar Uygulama Eylem Planlarında tanımlanan etkinlikler Tarım ve Orman Bakanlığı bölge müdürlükleri tarafından gerçekleştirilmiştir. 2019 yılı içerisinde toplamda 350 adet faaliyet gerçekleştirilmiştir.
Doğa turizmi kapsamında sunulan tüm faaliyetlerin son kullanıcıya erişimi gayesiyle, Doğa Turizmi Uygulaması Web Yazılımı Geliştirme Projesi çalışmaları tamamlanmıştır. Bu proje ile 81 ildeki tabiat yürüyüşü, bisiklet, dağ bisikleti, dağcılık, jeep ve foto safari, tarih ve kültür rotaları vb. belirlenerek illerimize gelecek ziyaretçilerin web, cep vb. uygulamalardan kolay ulaşabilmesi sağlanacaktır. Bu çalışmaların devamında CBS (Coğrafi Bilgi Sistemi) tabanlı bir yazılımla web, cep vb. uygulamaya geçilecektir. Bu planlarda 81 ildeki yapılacak olan ekoturizm ve alternatif turizm faaliyetlerinin uygulama kuralları, kriterleri ve maliyetleri belirlenmiştir. Bundan sonra sayısal ortamda hazırlanan bu turizm faaliyet haritalarıyla yapılacak çalışmalar, hem yurtiçi hem de yurtdışından ekoturizim ağına bağlanarak uluslararası platforma taşınacaktır.
Av turizmi faaliyetlerinden elde edilen gelirlerden yaban hayatı kaynaklarının korunması karşılığında köy tüzel kişiliklerine katılım payı verilmektedir.
Aşağıdaki tablo verilerine göre 2019 yılında toplam 34.050.451 TL gelir elde edildiği bunun % 79,03 ünün turizm sektörüne tahsislerden izin irtifak gelirinin teşkil ettiği, % 19,97’sini ise av turizm gelirleri teşkil ettiği görülmektedir. Kalan % 1’lik kısmı ise ekoturizm gelirlerinden oluşmaktadır. Ekoturizm gelirleri diğer gelir kalemlerine göre çok daha yeni uygulamaya konulmuştur. Bu bakımdan ilerleyen yıllarda orman turizm değeri içindeki payının artacağı değerlendirilmektedir. Orman turizm değerinde her yıl görülen artış eğilimi turizm sektöründen gelirlerin sürdürülebilirliğine işaret etmektedir.
6.1.4 Rekreasyon Hizmetleri Geliri
Yandaki grafik verileri incelendiğinde artan talebe bağlı olarak yeni alanların rekreasyon hizmetlerine açılmasıyla birlikte son yıllarda rekreasyon hizmetleri gelirlerinde önemli artışlar olduğu görülmektedir. 2019 yılı gelirleri esas alındığında; rekreasyon hizmetleri gelirlerinin % 10,42’si orman içi rekreasyon alanları kullanım bedelleri, % 56,79’u kiralama gelirleri, % 22,47’si ise yerli avcılık gelirleri ve % 10,32’lik kısmı
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019
Turizm sektörüne tahsislerden izin
irtifak geliri (OGM) 2.443.825 3.108.793 3.137.833 4.092.911 4.301.988 5.136.479 5.545.098 6.847.234 8.583.445 10.767.021 13.412.035 15.741.321
Turizm sektörüne tahsislerden izin
irtifak geliri (DKGM) 1.408.202 2.400.637 3.684.039 8.120.470 7.490.733 11.167.679
Ekoturizm işletmeleri/destekleyici
çalışmalardan gelirler 0 0 0 0 0 0 0 200.000 180.000 240.000 250.000 340.000
Av turizmi gelirleri 2.775.837 3.302.200 3.645.362 2.498.973 2.129.538 2.063.605 6.535.331 4.660.850 2.842.535 3.332.755 7.801.683 6.801.451
TOPLAM 5.219.662 6.410.993 6.783.195 6.591.884 6.431.526 7.200.084 13.488.630 14.108.721 15.290.020 22.460.246 28.954.451 34.050.451
Orman Turizm Değeri
Gelirin Adı
Gelir (TL) Tablo 43: Orman Turizm Değeri (2008-2019)
114
da diğer rekreasyon hizmetlerinden elde edilen gelirlerden oluşmaktadır. Rekreasyon hizmetlerinden sağlanan gelirlerin 2012-2019 döneminde 8 yılda yaklaşık 23 kat arttığı ve 183 milyon TL’yi geçtiği görülmektedir.
6.1.5 Su Faydalanma Geliri
Veri temin edilememiştir. Su faydalanma gelirlerinin raporlanabilmesi bakımından uygulamaya konulan SOY K&G Uygulama Kılavuzunda yer alan ilgili veri kaynağı sağlayıcı birimlerin söz konusu verilerin üretimi yönünde gerekli çalışmaları yapmaları önem arz etmektedir.
6.1.6 Diğer Tahsislerden İzin İrtifak Gelirleri
2008-2019 dönemi izin irtifak gelirleri değerlendirildiğinde son 12 yıllık dönemde önemli oranlarda gelir artışlarının olduğu görülmektedir. 2008 yılında toplam izin irtifak gelirleri yaklaşık 133 milyon TL iken bu rakam 11 kattan daha fazla artarak 2019 yılında 1 milyar 561 milyon TL ye yükselmiştir. 2019 yılı verileri esas alındığında izin irtifak gelirlerinin % 57,46’sı madenciliğe tahsislerden, % 19,06’sı enerji üretimine tahsislerinden ve % 23,47’si de diğer tahsislerden (eğitim, sağlık v.b.) elde edilmiştir.
6.1.7 Otlatma Gelirleri
Ülkemiz orman varlığı çeşitli tehditler altında bulunmakta ve bu tehditlerin kaynağını önemli oranda insanlar oluşturmaktadır. İnsanların ormanlara yönelik başlıca yasa dışı müdahalelerinden biri de kontrolsüz ve aşırı hayvan otlatmacılığıdır.
Otlatma planlarının, yangına hassas olan ve yanıcı maddenin yoğun olduğu bölgelerde öncelikli olarak tamamlanması yönünde başlatılan çalışmalar devam etmektedir. Ülkemiz ormanlarından otlatma planları çerçevesinde faydalananlardan herhangi bir ücret alınması söz konusu olmadığından otlatma geliri de söz konusu değildir.
Otlatma gelirleri değişkenleri arasında yer alan ot ve yaprak değeri bilgilerine değerlendirilebilir veri temin edilemediğinden yer verilememiştir. Veri temininden sorumlu birimce ot ve yaprak değeri verisinin birim kayıtlarında yer almadığı belirtilmiştir.
6.1.8 Biyolojik Çeşitliliği Koruma Değeri
Biyolojik çeşitliliğin sağladığı faydaların parasal karşılığı bugün hesaplanamıyor olabilir. Hesaplandığında veya tahmini için yöntemler geliştirilip sonuç alındığında bu değerin sağladığı parasal tutarın yerini alacağı değerlendirilmiştir. Bununla birlikte uygulama kılavuzunda da öngörüldüğü üzere hesaplamalardaki güçlükler dikkate alındığında biyolojik çeşitliliği, gen kaynaklarını korumak için
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019
Madenciliğe tahsislerden gelirler 76.226.830 88.438.281 103.975.339 149.498.581 172.464.440 221.631.275 315.162.490 366.332.865 414.660.017 585.228.528 704.206.888 897.114.078
Enerji üretimine tahsislerden gelirler 21.773.401 28.928.689 35.686.895 57.501.893 46.768.734 58.032.624 84.297.870 97.008.148 109.112.165 152.455.779 209.138.128 297.629.114
Diğer tahsislerden gelirler (eğitim
vb. tahsisler) 35.438.066 39.640.298 57.663.924 79.978.249 74.409.328 90.493.414 113.331.558 126.793.570 163.996.182 224.165.342 265.981.749 366.405.659
TOPLAM 133.438.296 157.007.268 197.326.157 286.978.722 293.642.502 370.157.313 512.791.918 590.134.583 687.768.363 961.849.649 1.179.326.764 1.561.148.851
Gelirin Adı
Gelir (TL)
Diğer Tahsislerden İzin İrtifak Gelirleri
Tablo 44. Diğer Tahsislerden İzin İrtifak Gelirleri (2008-2019)
115
dış/uluslararası fonlar kaynaklı projelerle sağlanan desteklerin toplam değeri biyolojik çeşitliliği koruma değeri olarak değerlendirilmiş olup, Yeni Bir Metodoloji Kapsamında “Türkiye'nin Nesli Tehlike Altında Türleri İçin Tür Eylem Planları Hazırlanması, Uygulanması ve İzlenmesi Projesi” 2 milyon 500 bin Euro AB fonlarından desteklenmektedir.
6.1.9 Orman Köylerinde Diğer Sektörel Üretimlerin Finansmanı
Ülkemizde halen 22.941 orman köyü/mahallesinde 6.970.077 kişi yaşamaktadır. Zorlu coğrafi şartlara ve arazi yetersizliğine bağlı olarak ve tarımsal faaliyetler kısıtlıdır. Bunun doğal sonucu olarak da köyden kente plansız ve hızlı göç yaşanmış çarpık kentleşmeye ve sosyal problemlere neden olmuştur. Köylerde, bir yandan nüfus sayıca azalırken bir yandan da yaşlı nüfus oranı giderek artmaktadır. Hızlı kentleşmeye bağlı yaşanmakta olan sosyal problemlerin azaltılması gayesiyle ormancılık faaliyetleri için gerekli olan, gelir düzeyi açısından dezavantajlı durumda olan ormanlarla iç içe yaşayan orman köylüsüne alternatif geçim kaynakları sağlayarak sosyal ve ekonomik kalkınmalarına katkıda bulunmak gerekmektedir.
Orman Genel Müdürlüğü; ormanların korunması, geliştirilmesi, işletilmesi ve genişletilmesi hedeflerine ulaşmak üzere orman köylülerinin kalkındırılmalarına katkıda bulunmak ve ormanlara olabilecek baskıyı azaltmak için orman köylülerine, kooperatiflere ve kooperatif üst kuruluşlarına kredi-hibe desteğinde bulunmaktadır.
Ayrıca, ağaçlandırma ve erozyon kontrolü hizmetleri kapsamında da gerçek ve tüzel kişiliklere destekler sağlanmaktadır. Destekler bu konuda uygulamaya konulan Yönetmelik kapsamında yapılmakta olup, ilgili yönetmelikte;
• Orman köyü nüfusuna kayıtlı, o köyde ikamet eden gerçek kişilerin köy sınırları dâhilindeki bozuk orman alanlarında, Hazine arazilerinde, devletin hüküm ve tasarrufu altındaki yerlerde ve sahipli arazilerde onaylı uygulama projesine göre odun dışı orman ürünü veren ağaç ve ağaççık türleri (gelir getirici türler-meyveli türler) ile 3 hektara kadar yapacakları özel ağaçlandırma ve özel imar-ihya çalışmaları için bir defaya mahsus olmak üzere hibeye esas yatırım giderleri cetveli tutarının % 65’ i kadar hibe verileceği, • Gerçek ve tüzel kişilerin bozuk orman alanlarında, Hazine arazilerinde, devletin hüküm ve tasarrufu altındaki yerlerde ve sahipli arazilerde onaylı uygulama projesine göre asli tür ve / veya odun dışı orman ürünü veren ağaç ve ağaççık türleri ile yapacakları özel ağaçlandırma, özel imar-ihya ve özel orman fidanlık çalışmaları için hibeye esas yatırım giderleri cetveli tutarının %25 ‘i kadar hibe verileceği, hüküm altına alınmıştır.
Tablodaki veriler, Köy Tüzel kişiliği ve Orman Köylüsüne verilen destekleri kapsamaktadır. Gelir getirici tür ağaçlandırmalarına 2015 yılında başlanmış olup henüz bir gelir elde edilmemiştir.