Soğuk SavaĢ süresince rıza, tarafsızlık, meĢru müdafaa ve barıĢı koruma prensiplerinin hakim olduğu birinci nesil barıĢ gücü operasyonları, Soğuk SavaĢın bitmesi, Sovyetleri Birliğinin dağılması ve uluslararası sistemin yeniden inĢasıyla ikinci nesil barıĢ gücü operasyonlarına evrilmiĢtir. Yeniden Ģekillenmekte olan dünya düzeninde çok sayıda bölgede yaĢanan Ģiddet vakaları ve iç savaĢların artıĢı BM BarıĢ Gücü Operasyonlarının da değiĢerek mevcut konjonktüre uyum sağlamasını gerektirmiĢtir. Dağılan baĢarısız devlet (failed state) örneklerinde olduğu gibi BM‟nin iç savaĢlara müdahalesi, insani yardım faaliyetleri ve yeniden yapılanmalara destek vermesi savaĢa hazır teçhizatlı gruplarla birlikte, geleneksel barıĢ gücü operasyonları prensiplerinden ayrılarak daha sert tedbirler almayı zorunlu kılmıĢtır. Ġkinci nesil operasyonlar ise politik fonksiyonların yanında insani yardım ve destek faaliyetlerini de içeren çok boyutlu ve fonksiyonlu bir hal almıĢtır.71Bu çerçevede, barıĢ gücü
harekatlarının birinci, ikinci ve üçüncü nesillerini ve birbirleri arasındaki geçiĢ ve dönüĢümlerini tartıĢmanın anlaĢılmaları yolunda faydalı olacağı değerlendirilmektedir.
70
Alexandra Novosseloff, “BirleĢmiĢ Milletler‟e Yeniden Canlılık Kazandırılması, BaĢlıca Amaçlar, Bir Durumun Önceden Kestirilip Ona Göre Davranılması ve Önleyici Rol Oynanması”, Avrasya Dosyası. Cilt.8, No.1, Ġlkbahar, 2002, s. 24.
43
2.3.1. Birinci Nesil Operasyonlar
Soğuk SavaĢ süresince icra edilen barıĢ gücü operasyonları birinci nesil barıĢ gücü operasyonları olarak adlandırılmaktadır. Bu süre zarfında 13 BM BarıĢ Gücü Operasyonu tesis edilmiĢtir. Soğuk SavaĢın doğası gereği bu dönemdeki operasyonlar genellikle devletlerarası ihtilaflardan doğan çatıĢmalarda barıĢı teminine dönük fomksiyonlar icra etmiĢtir. Bahsekonu iĢlemlerin baĢında askerden arındırılmıĢ sınır bölgelerindeki ateĢkesin devamını sağlamak, tampon bölgeler oluĢturmak, silahsızlandırma ve sınırlar denetimleri gelmektedir. Soğuk SavaĢta hayata geçirilen BM harekatlarının ihdası ontolojik olarak iki kutuplu dünyada ABD ve Sovyetler Birliği‟nin üçüncü taraflar üzerinden meydana gelen ihtilaflarda doğrudan karĢılaĢmalarının önüne geçmektir. Bu çerçevede, hem ABD‟nin hem de Sovyetlerin temel amacı anılan ihtilafların yaĢandığı coğrafyalarda rakibinin nüfuzunu kırarak etkisini minimize etmektir. BM BarıĢ Güçlerinin Soğuk SavaĢ boyunca amacı bu tür anlaĢmazlıklarda ABD ve Sovyetler Birliğinin karĢı karĢıya gelmelerini engelleyerek sıcak savaĢın baĢlamasına engel olmaktır. Bu dönemdeki operasyonlardan sadece Kongo harekatı hukukun ve nizamın ülkede tesisi bakımından ihtiyaç halinde silah kullanılabilmesine imkan sağlamasıyla diğer operasyonlardan farklılaĢmaktadır.72
Askeri güce sahip operasyonlar ve gözlemci gruplarının faaliyetleri Soğuk SavaĢ dönemindeki birinci neslin baĢlıca unsurlarıdır. Askeri güce sahip harekatlar hayata geçene kadar gözlemci grupların faaliyetleri önemli vazifeler icra etmiĢtir. Sözkonusu gruplar bir kısım sivil personelden oluĢmuĢ ve BM Güvenlik Kurulu kararları doğrultusunda dünyadaki ihtilaflı bölgelere intikal ederek raporlar yazmıĢtır. Bahsekonu barıĢ gücünün ilk örneği ise BM AteĢkes Denetim TeĢkilatıdır (UNTSO). 1949 yılında Ortadoğu‟da görevlendirilen sivil gözlemciler heyetinin görevi Ġsrail Devleti ile Arap komĢuları arasındaki ateĢkesin devamını sağlamaktır.73
29 Mayıs 1948‟deki 50 sayılı kararında BMGK, Filistin‟deki düĢmanlıkların durdurulmasını istemiĢ ve ateĢkesin bir grup askeri gözlemcinin yardımıyla BM Arabulucusu tarafından denetlenmesi gerektiğine karar vermiĢtir. UNTSO olarak bilinen ilk askeri gözlemci grubu, bölgeye Haziran 1948‟de gelmiĢtir. UNTSO faaliyetleri, uzun yıllar bölgede sürmekte olan
72Demirtürk Demirdöğen, A.g.m. s. 241. 73 Keskin, Yeni…,s. 69.
44 huzursuz bir ateĢkesin devamını sağlamaktır. TeĢkilatın görev sahası ise, ateĢkes anlaĢmaları taraflarını oluĢturan Mısır, Ġsrail, Ürdün, Lübnan ve Suriye Arap Cumhuriyeti olmak üzere beĢ devlete yayılmıĢtır.74
Diğer yandan, hem Soğuk SavaĢ dönemi hem de sonrasında en çok uygulanan klasik barıĢ güçleri ise askeri güç içeren operasyonlardır. Mısır, Temmuz 1956‟da Fransa ve Ġngiltere‟yi protesto etmek için SüveyĢ Kanalı ġirketini millileĢtirmiĢ, BMGK 3 Ekim 1956 tarihinde SüveyĢ Kanalının iĢleyiĢi için belirli ilkeleri belirleyen bir karar almıĢtır. Ancak, bu ilkelerin uygulanmasına yönelik istiĢareler sürerken, bölgede yeni düĢmanlıklar ortaya çıkmıĢtır. 29 Ekim 1956‟da Ġsrail, Mısır‟a yönelik bir saldırı baĢlatmıĢ, Sina Yarımadasını ve Gazze ġeridini iĢgal etmiĢtir. Birkaç gün sonra Ġngiliz ve Fransız birlikleri SüveyĢ Kanalı bölgesine inmiĢtir. Güvenlik Konseyi konuyu 31 Ekim‟de tartıĢmıĢ, ancak Fransa ve Ġngiltere‟nin vetolarından dolayı hiçbir karar alamamıĢtır. “BarıĢ için Birlik” kararı uyarınca, mesele daha sonra 1-10 Kasım 1956 tarihleri arasında acil özel oturumda bir araya gelen Genel Kurula yönlendirilmiĢtir. BM Genel Kurulu ateĢkes ve tüm yabancı güçlerin iĢgal altındaki bölgelerden çekilmesi çağrısında bulunmuĢ, ayrıca düĢmanlıkların sona ermesini güvence altına almak ve denetlemek için ilk BM Acil Durum Gücünü (UNEF) ihdas etmiĢtir. UNEF‟in bölgeye gönderilmesinin ardından, Fransız ve Ġngiliz kuvvetleri 22 Aralık 1956‟ya kadar SüveyĢ Kanalı bölgesini terketmiĢtir. Ġsrail kuvvetlerinin geri çekilmesi ise 8 Mart 1957‟de tamamlanmıĢtır.75
BM‟nin ilk barıĢı koruma gücü olan UNEF‟in kurulması, BM içinde önemli bir yeniliği temsil etmekteydi. UNEF, BM AntlaĢmasının 42. maddesinde öngörüldüğü gibi bir barıĢı koruma operasyonu olmamasına rağmen, çatıĢmaya taraf devletlerin rızası ve iĢbirliğiyle icra edilmiĢtir. UNEF unsurları silahlıydı, ancak birlikler silahlarını sadece meĢru müdafaa halinde o dönem için geçerli olan azami kısıtlamayla kullanacaktır. UNEF‟in baĢlıca iĢlevi, iĢgalci üç kuvvetin çekilmesini denetlemek ve çekilme tamamlandıktan sonra Mısır ve Ġsrail kuvvetleri arasında bir tampon görevi görmek suretiyle ateĢkesin tarafsız denetimini sağlamaktır. Mısır topraklarında Mısır Hükümeti‟nin rızasıyla görev yapan UNEF, Mısır-Ġsrail ateĢkes üssü hattını
74 https://untso.unmissions.org/background (23.01.2019)
45 gözlemlemiĢtir. Gazze ġeridinin güneyindeki uluslararası sınırda devriye görevi ifa ederek, bu sorunlu bölgeye göreceli bir sukünet getirmiĢtir. ÇatıĢma sonucu kapatılan SüveyĢ Kanalı, BM tarafından temizlenmiĢtir. Operasyon, Mısır topraklarında ve Gazze‟de UNEF unsurlarının yerleĢtirilmesine artık rıza göstermeyeceğini bildiren Mısır Hükümetinin isteği üzerine Mayıs-Haziran 1967‟de sona ermiĢtir.76
Birinci nesil barıĢ güçlerinin esas özelliği, barıĢ güçlerinin ihdasındaki temel prensip olan ev sahibi ülkenin rızasının alınmasıdır. BarıĢ güçleri zorlama tedbirler olmadığı için tarafların rızasının alınması kati ve zorunludur. Ayrıca, sözkonusu rıza tüm operasyon döneminde geçerli olmalıdır.77
Taraflar rızalarını, BM Genel Sekreterine iletmelidir.78
BarıĢ gücü operasyonlarının ilki olan birinci nesil harekatlardaki bir diğer prensip tarafsızlıktır. BarıĢ gücü unsurları ihtilafın taraflarına eĢit mesafede olmalı, herhangi bir tarafın lehine olabilecek hareketlerden Ģiddetle kaçınmalıdır. Bu nedenle, barıĢ güçleri saldırgan ve saldırıya maruz kalan ayrımına gitmeden çatıĢmanın taraflarına eĢit ve objektif uygulamalarda bulunmalıdır.79
MeĢru müdafaa ilkesi ise bir BarıĢ Gücü Operasyonun olmazsa olmazıdır. BarıĢ güçleri yalnızca kendilerine yönelik bir saldırı olması halinde silahlı güce baĢvurmalıdır. Bu nedenle, barıĢ güçleri kural itibariyle hafif silahlar taĢırlar ve hiçbir zaman kuvvete ilk baĢvuran taraf olmazlar. Soğuk SavaĢ döneminde bu ilkenin dıĢına ilk kez 1961‟de Kongo‟daki çatıĢmalar sonrası çıkılmıĢ, ülkeye gönderilen barıĢ gücü unsurlarına, son çare olarak meĢru müdafaa hakkının da ötesinde kuvvet kullanım izni verilmiĢtir.80
Birinci nesil barıĢ güçleri olan klasik barıĢ güçlerinin görevleri coğrafya ve ihtilafa göre değiĢse de esas itibariyle çatıĢma bölgelerinde ateĢkesin sürdürülmesidir.
76 https://peacekeeping.un.org/mission/past/unef1backgr1.html (23.01.2019) 77 Öncü, a.g.m. s. 48 78 Keskin, Uluslararası…,s.175 79A.g.m. s. 50 80A.g.m. s. 54.
46 Bu çerçevede, icra edilen görevler:
- Tampon bölgeler oluĢturmak,
- Tarafların silahsızlandırılmasını temin etmek, - Sınırların kontrolünü sağlamak,
- Plebisit ya da seçim yapılacak bölgede güvenliği tesis etmek,
- Sorunlu bölgelerde yardım operasyonu yürüten BM görevlilerini korumak,
olarak sıralanmaktadır. Bahsedilen görevlerden de çıkarılacağı üzere birinci nesil barıĢ güçleri ihtilafın çözümü için bölgeye intikal ederek, çatıĢmaların hafifletilmesini ve gerilimin azaltılmasını sağlamakla görevlidir.81
2.3.1.1. Angola ve UNAVEM
BirleĢmiĢ Milletler Angola Kontrol Misyonu (UNAVEM-I) 20 Aralık 1988‟de Küba birliklerinin kuzeye doğru yeniden konumlandırılması sürecini teyit maksadıyla ihdas edilmiĢtir. Angola ve Küba arasında kararlaĢtırılan zaman çizelgesine uygun olarak Kübalı güçlerin Angola topraklarından çekilmelerini sağlamak da misyonun görevleri arasındaydı. Çekilme iĢlemi 25 Mayıs 1991‟de planlanandan yaklaĢık bir ay önce tamamlanmıĢtır. Genel Sekreter, 6 Haziran 1991‟de Güvenlik Konseyine UNAVEM‟in görevini tam ve etkili olarak yerine getirdiğini bildirerek görevin sonlandığını ilan etmiĢtir.82
2.3.1.2. Orta Amerika ve ONUCA
BirleĢmiĢ Milletler Orta Amerika Gözlemci Grubu (ONUCA), Kasım 1989‟da Orta Amerika Hükümetlerinin bölgedeki düzensiz kuvvetlere ve isyancı hareketlere destek vermeme taahhütlerini yerine getirmelerini ve topraklarının diğer devletlere saldırı amacıyla kullanılmasına izin vermemelerini sağlamak amacıyla kurulmuĢtur. ONUCA ayrıca, Nikaragua DireniĢinin gönüllü olarak silah bırakmasında rol oynamıĢ, ateĢkesi sağlayarak Nikaragua‟daki tarafların silahsızlanmasını sağlamıĢtır.83
81 Keskin, Yeni…, s. 70.
82 https://peacekeeping.un.org/sites/default/files/past/unavemi.htm (17.01.2019) 83 https://peacekeeping.un.org/sites/default/files/past/onuca.htm (22.01.2019)
47
2.3.2. Ġkinci Nesil Operasyonlar
Soğuk SavaĢın bitimi ve Sovyetler Birliği‟nin dağılmasıyla birlikte yıllardır baskılanmıĢ çok sayıda etnik unsur, etnik milliyetçilik aracılığıyla devlet inĢa etmek üzere toprak ve güç kavgasına giriĢmiĢtir. Bu dönemin getirdikleri BM BarıĢ Gücü Operasyonlarını daha etkin ve sonuç alınabilir olması açısından değiĢime zorlamıĢtır. Ġkinci nesil barıĢ gücü operasyonlarının en önemli amacı “BaĢarısız devletler”e destek vermektir. Ancak, bu tür ülkelere yönelik operasyonlarda çeĢitli güçlüklerle karĢı karĢıya gelinmiĢtir.84Ġkinci Nesil BarıĢ Gücü Operasyonları, bu süreçte çok sayıda
baĢarısız devlette (failed state) ortaya çıkan iç çatıĢmalara ve savaĢlara müdahale etme, insani yardım faaliyetlerinde bulunma, yeniden yapılanma süreçlerine imkan sağlama, insan hakları eğitimi, kara mayınlarının temizlenmesi, demokratik seçimlerin organizasyonu ve denetlenmesi, yerinden edilen kiĢilerin geri döndürülmesi ve yerleĢimlerinin sağlanması, geçici sivil idare oluĢturulması, yargı ve güvenlik kurumlarının yeniden tesis edilmesi gibi faaliyetlerin de ötesinde daha sert ve katı tedbirler almak durumunda kalmıĢtır.85
Bu nedenle, klasik operasyonların aksine politik fonksiyonlar da icra eden çok boyutlu BarıĢ Gücü Operasyonlarına dönüĢmüĢlerdir. Ġkinci Nesil BarıĢ Gücü Operasyonlarının bu yeni özelliklerinin meydana gelmesindeki temel gerekçeleri anlayabilmek bakımından Soğuk SavaĢ sonrası uluslararası dengelerdeki değiĢimlere göz atmak gerekmektedir.
Soğuk SavaĢ‟ın bitimine doğru 1980‟lerin sonlarında uluslararası dengeler BM‟nin barıĢı koruma operasyonları ve siyasetinin değiĢtirilmesi ve geliĢtirilmesi bağlamında yeni imkan ve fırsatlar oluĢturmuĢtur. Bahsekonu değiĢimin baĢında ise ABD-Sovyetler Birliği iliĢkilerine Sovyetler Birliği Devlet BaĢkanı Mihail Gorbaçov‟un yeni yaklaĢımları gelmiĢtir. Bu çerçevede, iki süper güç nükleer silahlar, silahsızlanma ve ideolojik zıtlık gibi hususlarda müzakereye açık bir tavır sergilemeye baĢlamıĢtır. Bu dönemde, Sovyetler Birliği‟nin BM BarıĢı Gücü Operasyonları‟na askeri destek sunmayı arzu ettiğini ilan etmesi, Soğuk SavaĢ süresince kural niteliğinde bir teamüle dönüĢen “süper güçlerin barış gücü operasyonlarına asker vermemesi”
84 Adam Roberts, “The United Nations and International Security”, Survival, 35 Cilt.2, 3-30, 1993, s. 10. 85 Michael Doyle, Nicholas Sambanis, Making War And Building Peace: United Nations Peace
48 pozisyonun da değiĢmesi anlamına gelmiĢtir. Sovyetlerdeki bu yaklaĢım değiĢiminin arkasında ise Afganistan‟ı iĢgalinin meydana getirdiği ciddi askeri yükü hafifletme stratejisinin bulunduğu kaydedilmektedir.86Öte yandan, bu olumlu değiĢmin ardında
çöküĢü durdurmak üzere Gorbaçov idaresince ortaya atılan Glastnost (Açıklık) ve Perestroyka (Yeniden Yapılandırma) kavramları kapsamında Sovyetler Birliğinde inĢa edilmeye baĢlanılan değiĢimi gerçekleĢtirebilmek üzere ülkenin kaynaklarının savunma alanında minimize edilmesi yatmaktaydı. Sovyetlerin arka bahçesi olarak nitelenebilecek ülkelere yapılan askeri yardımı ile Birlik güvenliği için aktarılan silahlardan tasarruf edilmesi iktisadi kalkınmada kullanılabilecektir. Ancak, uluslararası düzenin boĢluk kaldırmadığı bir ortamda Sovyetlerin gücünü azalttığı yerlere ABD‟nin konuĢlanmasına da engel olunmalıydı. Bu nedenlerle, Moskova‟nın BM BarıĢ Gücü desteği paradigma değiĢikliğinin altında bu gibi gerekçelere yaslanmaktaydı.87
Soğuk SavaĢın bitmesiyle yalnızca 1988-1993 yılları arasında 20 yeni barıĢ gücü ihdas edilmiĢ, 1993‟ten günümüze kadar ise bu sayı 30‟u geçmiĢtir. Çok uluslu ve ideolojik devletler olan Sovyetler Birliği ve Yugoslavya‟nın tarih sahnesinden silinmesi ve yeni devletlerin zuhuru, yeni ihtilafların ortaya çıkıĢında baĢat rolü oynayarak barıĢ gücü operasyonların çoğalmasına neden olmuĢtur. Terör olaylarındaki artıĢ, dinsel fanatiklik, etnik çatıĢmalar ve kitle imha silahlarının yayılması benzeri yeni sınamaların ortaya çıkmasının anılan sayının artıĢında büyük etkisi bulunmuĢtur. Ayrıca, iki kutuplu dünyanın nihayetiyle devletlerin ideolojik gömleklerden kurtularak dünya sorunlarına eğilebileceği bir düzen de tesis edilmiĢtir.88
BarıĢ Gücü Operasyonlarını uluslararası hukuk açısından ele almak gerekirse, barıĢ gücü harekatlarıyla BM AntlaĢmasının 7. bölümü doğrultusunda BMGK kararıyla icra edilen askeri operasyonlar arasında önemli farklılıklar bulunmaktadır. Birinci nesil operasyonlarda barıĢ gücü unsurları ve gözlemcilerin intikali tarafların rızası ilkesine göre icra edilmiĢtir. Ancak, ikinci nesil barıĢ gücü operasyonlarındaki mücbir müdahale
86Roger A. Coate, “Global Policies and the United Nations System: A Current Assessment”, Journal of Peace Research, 1990.s, 128-129.
87
Augustus Richard Norton, UN Peacekeepers: Soldiers with a Difference. New York: Foreign Policy Association, 1990, s. 48.
88 Muzaffer Yılmaz, “Etnik ÇatıĢmalar ve BirleĢmiĢ Milletler BarıĢ Güçleri”. Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13 (25): 143-161, 2011, s. 146.
49 ve barıĢın korunması arasındaki keskin fark belirsiz bir hal almıĢtır.89
Bu kapsamda hayata geçirilen çok sayıda farklı ülkeden katılımlı ortak güçlerle yapılan operasyonlar, barıĢın sürdürülebilir olmasını sağlamak amacını gütmüĢtür. Her ne kadar barıĢ gücü operasyonları doktrinde ve uluslararası hukukta ele alınmıĢ olsa da operasyonların günün Ģartlarına göre değiĢkenlik göstermesi ve karmaĢıklığı dolayısıyla tek bir tanımlama yapılamamaktadır.90
Diğer taraftan, ikinci nesil operasyonlar klasik askeri operasyonlar ve gözlemci gruplarına ilave olarak çok sayıda sivili de kapsamaktadır. BM Mülteciler Yüksek Komiseri (UNHCR), Uluslararası Göç Örgütü (IOM), BM Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF), BM Kalkınma Programı (UNDP), Dünya Sağlık Örgütü (WHO), Uluslararası ÇalıĢma Örgütü (ILO) ve BirleĢmiĢ Milletler Toplumsal Cinsiyet EĢitliği ve Kadının Güçlendirilmesi Birimi (UNWOMEN) gibi insanlığın temel sorunlarını ilgilendiren birçok alanda faaliyet gösteren BM kuruluĢları, sivil toplumun ve bölgesel örgütlerin de iĢtirakiyle oldukça kapsamlı icraatlara imza atmaktadır.91
Afrika kıtasının içinde bulunduğu yoksulluk, sefalet ve Ģiddet sarmalı uzun yıllardır sürmektedir. Afrika‟da bu makus talihi yenmeye çalıĢan kimi devletler de sık sık yaĢanan darbeler ve etnik çatıĢmalarla kendi enerjilerini ve insan kaynaklarını heba etmektedir. BM, baĢlangıçta sömürge devletlerin Afrika‟dan ayrılmaları sonrasındaki devlet düzenlerini inĢa etmek ve etnik çatıĢmaların önünü almak üzere Kara Kıta‟da operasyonlar yürütmüĢtür. Harekatlar, Soğuk SavaĢın akabinde artan ve değiĢime uğrayan barıĢ gücü harekatlarıyla huzur ve güvenliğin tesisinin yanında, temel insani ihtiyaçların karĢılanması92
ve toplumsal geliĢime katkı sunacak faaliyetlerde93 bulunmuĢtur. Bu kapsamda, Afrika‟da yürütülen ikinci nesil barıĢ gücü operasyonlarından bazılarını aktarmak yerinde olacaktır.
89
Peter Malanczuk, Akehurst„s Modern Introduction to International Law, London and New York: Harper Colins Academic, 1996, s. 416.
90 Tevfik Odman, Uluslararası Uyuşmazlıkların Yargı Dışı Barışçıl Yöntemlerle Çözümlenmesi ve Barışı Destekleme Operasyonları. Ankara: Çağ Üniversitesi Yayınları, 2002, s. 111.
91
Margaret Karns, Mingst Karen, International Organizations: ThePolitics and Processes of Global Governance. London: Lynne Rienner Publishers Inc., 2004, s.312.
92 https://thewaterproject.org/why-water/solving-the-water-crisis (17.01.2019) 93 http://africa.unwomen.org/en/what-we-do/economic-empowerment (17.01.2019)
50
2.3.2.1. Angola ve UNAVEM Müdahalesi
UNAVEM-II, Mayıs 1991‟de, Angola Hükümeti ve Tam Bağımsız Angola için Ulusal Birlik (UNITA) tarafından kabul edilen düzenlemelerin doğrulanması amacıyla kurulmuĢtur. Misyon ayrıca, barıĢ antlaĢmasıyla tesis edilen ateĢkesin sürdürülebilirliği, Angola polisinin izlenmesi, seçimlerin gözlemlenmesi ve doğrulanması için kurulmuĢtur.94
UNAVEM-III ise, Angola Hükümeti ve UNITA arasında 20 Mayıs 1991‟de imzalanan Lusaka Protokolü ile 31 Mayıs 1991‟de imzalanan Angola BarıĢ AntlaĢmasının temelinde ulusal uzlaĢmayı sağlamaya destek vermek amacıyla kurulmuĢtur.95
2.3.2.2. Somali ve UNOSOM
BirleĢmiĢ Milletler Somali Operasyonu (UNOSOM-I), MogadiĢu‟daki ateĢkes durumunu izlemek ve Ģehirdeki dağıtım merkezlerine insani yardım teslimatını sağlamak için kurulmuĢtur. Misyonun görevi ve gücü daha sonra Somali‟deki insani konvoyları ve dağıtım merkezlerini korumak için geniĢletilmiĢtir. Mart 1993-Mart 1995 dönemlerinde iki yıl görev yapan misyon daha sonra insani yardımın sağlanması için güvenli bir ortam oluĢturma çabası kapsamında Somali BirleĢik Görev Gücü (UNITAF) ile çalıĢmıĢtır.96
2.3.2.3. Mozambik ve ONUMOZ
BirleĢmiĢ Milletler Mozambik Operasyonu (ONUMOZ), Mozambik Cumhuriyeti CumhurbaĢkanı ve Mozambik Ulusal DireniĢi (Resistência Nacional Moçambicana) CumhurbaĢkanı tarafından imzalanan Genel BarıĢ AntlaĢmasının uygulanmasına yardımcı olmak amacıyla kurulmuĢtur. Görev, AntlaĢmanın uygulanmasını kolaylaĢtırmayı, ateĢkesin izlenmesini, yabancı kuvvetlerin geri
94 https://peacekeeping.un.org/sites/default/files/past/Unavem2/Unavem2.htm (17.01.2019) 95 https://peacekeeping.un.org/sites/default/files/past/unavem3.htm (18.01.2019)
51 çekilmesinin takibini ve ulaĢtırma koridorlarında güvenlik sağlanmasını teminen icra edilmiĢtir. Ayrıca, teknik yardım sağlanması ve tüm seçim sürecinin izlenmesini önceleyerek Aralık 1992-Aralık 1994 yılları arasında görev yapmıĢtır.97
2.3.2.4. Liberya ve UNOMIL
BirleĢmiĢ Milletler Liberya Gözlemci Misyonu (UNOMIL), Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu‟nun (ECOWAS) ve Liberya Ulusal GeçiĢ Hükümetinin barıĢ antlaĢmaları uygulama çabalarını desteklemek amacıyla kurulmuĢtur. Eylül 1993- Eylül 1997 arasında görev yapan misyon, ateĢkes iddiaları ihlallerini araĢtırmak, savaĢçıların demobilizasyonuna destek vermek, insani yardımları desteklemek, insan hakları ihlallerini araĢtırmak, yerel insan hakları gruplarına yardımcı olmak ve seçimleri gözlemlemek vazifelerinde bulunmuĢtur.98
2.3.2.5. Ruanda Katliamı ve UNAMIR
Ruanda‟da Tutsiler ile Hutular arasında 7 Nisan 1994‟te baĢlayan ve yaklaĢık 100 gün süren katliamda en az 800.000 insan vahĢice hayatını kaybetti.
BirleĢmiĢ Milletler Ruanda Yardım Misyonu (UNAMIR), Ruandalı partilerin 4 Ağustos 1993‟te imzaladığı Arusha BarıĢ AntlaĢmasının uygulanmasına yardımcı olmak için kurulmuĢtur. UNAMIR‟ın görev ve gücü, yaĢanan katliam ve ülkedeki değiĢen durum karĢısında birçok kez yenilenmiĢtir. Misyonun görevi 8 Mart 1996‟da sona ermiĢtir.99
2.3.2.6. Aouzou (Libya) ve UNASOG
BirleĢmiĢ Milletler Aouzou Hat Gözlemci Grubu (UNASOG), Libya yönetiminin ve güçlerinin Aouzou ġeridinden çekilmesini teminle UAD kararına uygun olarak kurulmuĢtur. Grup Mayıs-Haziran 1994‟te her iki tarafın da Çad Cumhuriyeti ve
97 https://peacekeeping.un.org/sites/default/files/past/onumoz.htm (17.01.2019) 98 https://peacekeeping.un.org/sites/default/files/past/unomil.htm (18.01.2019) 99 https://peacekeeping.un.org/sites/default/files/past/unamir.htm (18.01.2019)
52 Libya Arap Jamahiriya‟nın çekilmelerinin tamamlanması açıklamasını aldıktan sonra görevini sonlandırmıĢtır.100
2.3.2.7. Haiti ve UNMIH
BirleĢmiĢ Milletler Haiti Misyonu (UNMIH), 3 Temmuz 1993 tarihli Guvernör Adası AntlaĢması hükümlerinin uygulanmasına yardımcı olmak amacıyla Eylül 1993‟te kurulmuĢ, Haziran 1996‟da son bulmuĢtur. Misyonun görevi daha sonra misyonun demokratik Hükümetin istikrarlı bir çevre sürdürmesine, silahlı kuvvetleri profesyonelleĢtirmesine ve ayrı bir polis gücü oluĢturmasına yardımcı olmak, özgür ve adil seçimlere elveriĢli bir ortam oluĢturmak amacıyla revize edilmiĢtir.101
BirleĢmiĢ Milletler Haiti Sivil Polis Misyonu (MIPONUH), Ulusal Haiti Polisinin profesyonelleĢmesinde Hükümete yardımcı olmak amacıyla kurulmuĢtur.