Olumlu sınıf iklimine sahip sınıfta öğrenciler arası ilişkilerle ilgili bağlam

Öğrenciler arasındaki ilişkiden kaynaklanan örtük programın ortaya konulması sürecinde öncelikle davranışlar olumlu ve olumsuz olarak kategorize edilmeye çalışılmıştır. Ancak bazı davranışların olumlu ve olumsuz olarak kategorize edilemediği, bununla birlikte sınıf ortamında çok sık olarak tekrarlandıkları gözlemlenmiştir. Bu durumda herhangi bir sınıflamaya katılamayan ilgili durumlar, “sınıfın içinde bulunduğu bağlam” olarak ifade edilmiş, bağlama ilişkin verilerle ilgili olarak frekans verilmemiş, ancak pek çok örnek ile durum açıklanmaya çalışılmıştır.

Belirli öğrencilere yönelik zorbalık

Özellikle görüşmeler sırasında ortaya çıkan ve çeşitli gözlemler ile de doğrulanan diğer önemli bir durum, sınıf ortamında belirli öğrencilere yönelik zorbalık olduğu ve sınıftaki öğrencilerin bu konuda zorbalığa uğrayan öğrencileri korumak adına bir şey yapmadıklarıdır. Pek çok durumda, zorbalığa uğrayan öğrencilerin sınıf arkadaşları tarafından öğretmenlere şikayet edildiği görülmektedir:

12 (A..’yi işaret ederek): “Hocam tükürüyor bu!” T A..’nın yanına doğru eğiliyor.

A…: “Hocam tükürmedim ki ben. Valla tükürmedim.”

GFO7, s.3; satır: 69-71

K…: “A..! M…! Bunlar hocam konuşanlar!” T: “Bak! Hocan seni de söyledi.”

K…: “Ben dersle ilgili konuşuyorum hocam.”

T: “Ne oluyor şikayet ediyorsunuz da. Adam değilsiniz ki! Adam olan anlar bir seferde.”

151

K..: “A…!”

A..: “Ben mi konuştum. T… konuştu!” 8: “Ben bir daha okuyayım mı hocam.”

T: “Sen sabaha kadar söylesen de olmaz, çalışmamışsın!” K..: “A…!”

A..: “Oğlum, ben mi konuşuyorum. Gelirsem oraya!” Kemal: “Gel! Gel!”

9: “Hocam bu küfrediyor (A..’yı gösteriyor). Atın üstüne bir şeyler diyor.”

A..: “Yemin olsun. Öyle bir şey demedim. Yemin olsun.” K…: “Hep böyle hocam bu! Hep böyle!”

A..: “Sinir ediyorlar adamı.” T: “Tamam!”

GFO12, s.5; satır: 121-133

Zaman zaman zorbalığa uğrayan öğrencilere yönelik, diğer öğrenciler tarafından hakaretvari, aşağılayıcı ifadeler kullanıldığı gözlenmiştir:

2-3 sesleniyor A..’ye (2-3 metre öteden): “A…! Bir şey soracağım. Ama doğru söyle.”

A..: “Ne?”

2-3: “Sen akraba evliliği misin?” 2-3 gülüyor. A.. oflayarak önüne dönüyor.

GFO14, s. 2; satır: 34-38

D… A..’ye bağırıyor.

A…: “Aaa. Ne yaptım ben ya?” T: “D... Bakmak da mı yasak?” A…: “Hocam yaptığım bir şey yok!” D…: “Bakıyor hocam.”

A…: “Hep böyle hocam. Herkese şikayet diyorlar. Sağlık dersinde şikayet ediyorlar.”

GFO31, s.1-2; satır: 14-20

Sınıf öğretmeninin, zorbalığa uğrayan öğrencilerden birine durumla baş etmek için önerdiği strateji ise şöyledir:

A… bir şeyler diyor.

T: “Bak ne dedim ben sana. Sen hep karşılık verdiğin için seninle uğraşıyorlar. Bir de hiç cevap vermemeyi dene bakalım, demedim mi?”

152

T derse geçiyor.

GFO37, s.2; satır: 27-31

Bununla birlikte öğrencilerin davranışlarına benzer şekilde, bazı öğretmenlerin de zorbalığa uğrayan öğrencilere yoğun eleştirilerde bulunduğu gözlenmiştir:

A… yandaki öğrenciye fotokopi olup olmadığını soruyor.

T: “Bir yıl annen çamaşırını yıkadı. Yemeğini yaptı. Baban sabahın köründe çalıştı, akşam yorgun argın işten döndü. Bunun için mi? Sen sınıf tekrarı yap diye mi? Hala akıllanmadın.”

A..: “Tekrar öğrencisi değilim ben hocam.”

T: “Nasıl değilsin, geçen yıldan hatırlıyorum ben seni.” A..: “Geçen yıl gelmedim hocam, bir yıl ara verdim.” K..: “Oğlum gelmedin işte bir yıl. Kaybetmedin mi bir yıl. Hangi sınıfta olacaktın şimdi okula devam etseydin.”

A..: “10. Ama kalmadım ben.” 6: “Tekrar öğrencisisin işte.”

7: “Özel eğitime gitti o bir yıl.” (Gülüyor.) Sınıfta gürültü artıyor.

GFO12, s.4-5; satır: 71-83 Öğrenciler ile yapılan görüşmeler incelendiğinde, Tahir ve Eyüp sınıf içerisindeki zorbalık durumuna şu şekilde değinmektedir:

Peki, baktığında, sınıf içerisinde şikayet ya da ispiyonlama gibi durumlar oluyor mu?

Öyle şeyler olmuyor. Güçlü olan, güçsüz olanı sürekli ezmeye çalışıyor. Mesela K… hocanın bir şeyini kırıyor. Direk mesela M… ile A.. var, direk onlara suç atıyor. Mesela sınıfta K… yere tükürüyor, K… demeyeyim, başka birisi yere türüyor. Direk herkes mesela M… yaptı diyor. Savunmasız bırakıyor bütün sınıf onu. Direk onu savunmasız duruma düşürüyorlar. Ne olsa mesela şey, sağlık öğretmeni biraz, engelli sayılır. Ne söylersek inanıyor. Direk mesela diyorlar M… hareket çekti, çocuğun dayak yemesine sebep oluyorlar. Hoca da direk mesela dalıyor.

153

Hayır. Bir tek M…’ye suç atarlarken, A.. onu savunuyor. A…’ya suç atarlarken M… savunuyor. Yani sürekli o ikisini ezmeye çalışıyorlar.

Neden o ikisi?

Savunmasız görüyorlar çünkü. Hiçbir savunma yapamıyorlar. Yani mesela başka birine yapacak olsalar, o direk karşılık verir. Gider müdür yardımcısına falan söyler. Bunlar korkuyorlar. Sürekli dayak yiyorlar o yüzden sınıfta.

Tahir, olumlu sınıf iklimi, alt başarı grubu, 19.01.2012, s. 57-58; satır: 1079-1075

…Yine M… F..’yi suçladılar sınıfın büyük çoğunluğu. M.. F… çaldı falan dediler. Sonra M… F… babasını çağırdı. Müdür yardımcısı ile konuşmuş, benim oğlum almadı diye suç atıyorlar. A… hoca tamam dedi. O almadı dedi. Ama A..hoca dedi ki, bütün sınıfı disipline vereceğim dedi, bunu yapanı bulmazsanız. Yine bulunmadı… [Sınıf fişinin kaybolması durumu ile ilgili olarak]

Tahir, olumlu sınıf iklimi, alt başarı grubu, 19.01.2012, s. 63; satır: 1197-1201

Ne gibi konularda oluyor?

Biyoloji hocasına. M… F… diye birisi var, kendini koruyamıyor, çok güçsüz. Bir deri, bir kemik, öyle diyeyim. Biyolojici var, sınıf öğretmenimiz, onlar hep şikayet gittiğinden deliriyor. Çıldırıyor işte.

Ne diye şikâyet ediyorlar onu?

Neyse ki, çok şikâyet edenlere… Kendini koruyamadığından, çok bulaşan oluyor ona. İşte hocam, bulaşıyor, ediyor falan diye. İşte biyoloji hocası da, işte diyor, artık şikayet getirmeyin diyor, kendi aranızda halledin falan diyor.

Eyüp, olumlu sınıf iklimi, alt başarı grubu, 16.01.2012, s.73-74; satır: 1406-1413

Genel olarak gözlemler ve görüşmelerden elde edilen veriler değerlendirildiğinde, sınıfta iki öğrencinin fiziksel ve duygusal olarak zorbalığa maruz kaldığı görülmüştür. Sınıftaki diğer öğrenciler, bu duruma “üzüldüklerini” belirtmenin dışında tepki vermemektedir. İlgili öğrenciler bu durumdan kurtulmak için öğretmenlerinden ya da okul idaresinden yardım istemek gibi yollara başvurmamaktadırlar.

154

Görüşmelerde ifade edilen ve zorbalığa uğrayan iki öğrenci de sınıf tekrarı yapan öğrencilerdir. Zorbalığa uğrayan öğrencilerden biri ile yapılan görüşmede, öğrenci sınıfına ve sınıf arkadaşlarına karşı olan duygularını şöyle ifade etmiştir:

Okulumu seviyorum. Sınıfımı biraz. Geçen senekinden iyi. Geçen yıl çantamı saklıyorlardı. Vuruyorlardı, ondan. Çantamı saklamıyorlar, ama vuruyorlar bu yıl. Öğretmene söylüyorum. Öğretmen uyarıyor onları, ama onlar vuruyorlar gene. Bir daha söyleyeceğim öğretmene.

Can, olumlu sınıf iklimi, alt başarı grubu, 17.01.2012, s. 79; satır: 1514-1517

Öğrenci görüşleri incelendiğinde, öğrenciler tarafından olumlu olarak algılanan sınıf iklimine sahip sınıfta, gerek sınıf yönetimi gerekse, okul yönetimine ilişkin aksaklıklar ortaya çıkmaktadır.

Bir diğer zorbalığa uğrayan öğrencinin sınıfa ilişkin duygularını sınıf arkadaşı şöyle özetlemektedir:

Sence sınıftaki öğrenciler de seviyorlar mı, sınıftaki arkadaşlarını? İyi ki bu sınıfın öğrencisiyim diyorlar mıdır?

Bazıları pişman. Müdür Yardımcısı … diye, onlan alıyim seni diye demiş o da hayır demiş. Bu dediğimden, bundan pişmanım diyor sınıftaki arkadaşlarımdan. Bazıları da memnunum diyor.

Niye pişmanlık duyuyorlar?

Bazen böyle bir oyun oynuyorlar, herkes A…’yı itekliyor. Herkes A…’yı itekliyor, tekme atıyor, dövüyor, yumruk atıyor.

Hangi A…?

A… diye. O bu şikâyetten dolayı, hiç sevmiyor sınıfı.

155

Olumlu sınıf iklimine sahip sınıfta öğrenciler arası ilişkilerden kaynaklanan örtük program genel olarak özetlenecek olursa Şekil 4.1’e benzer bir şekil karşımıza çıkabilir:

Şekil 4.1. Olumlu sınıf iklimine sahip sınıfta öğrenciler arası ilişkilerden kaynaklanan örtük programa ilişkin örüntü

Olumlu sınıf iklimine sahip sınıftaki öğrenciler arası ilişkiler incelendiğinde, örüntü, sınıf ortamındaki gürültü ve öğrencilerin arasındaki saygı, güven ve paylaşım ortamı başlıkları altında toplanabilir.

Sınıf ortamında oldukça sık rastlanan öğrencilerin birbirlerine seslenmeleri ve ders dışı konuşmaları sorunu, sınıftaki “gürültülü” ortamın doğmasına kaynaklık etmektedir. Zaman zaman öğrenciler de bu durumdan rahatsız olarak arkadaşlarını sessiz olmaları için uyarmaktadırlar. Ancak bu olumlu durumun gözlenme sıklığına

156

baktığımızda [şikayet (f=47), seslenme / ders dışı konuşma (f=30), sessizlik için uyarı (f=14)] olumsuz örneklere göre oldukça az olduğu söylenebilir.

Bununla birlikte, derslerde sıklıkla gözlemlenen “şikâyet” kodu öğrenciler arasında güven ortamının oluşmasını da olumsuz yönde etkilemektedir. “Güven” ortamının oluşmasını olumsuz yönde etkileyen diğer unsurlar, öğrencilerin birbirlerini “tehdit” etmeleri, “azarlamaları” ve “ispiyonlamaları” ile ilişkilendirilebilir. Sınıf ortamındaki güven ortamını olumsuz yönde etkileyen unsurlardan bir diğeri sınıf ortamında belirli öğrencilere yönelik zorbalık yapılmasına ilişkindir. İki öğrenciye yönelik yoğun şekilde sergilenen “zorbalık” davranışlarına öğrenciler ya birebir katılmakta ya da seyirci kalmaktadırlar. Dolayısıyla, sınıf ortamını olumsuz yönde etkileyen bu “sırrı” hep birlikte paylaşmakta; öğretmenler ya da okul yöneticilerine yansıtmamaktadırlar.

Olumlu sınıf iklimine sahip sınıfta öğrencilerin diğer paylaşımlarının genel olarak olumlu olduğu söylenebilir. Örneğin zaman zaman ders materyallerini paylaşmaktadırlar veya yeri geldikçe sınıftaki bir arkadaşlarını öğretmenlerine karşı savunmaktadırlar; ki bu durum sınıf ortamındaki “güven” duygusunun pekişmesine de hizmet etmektedir.

Olumlu sınıf iklimine sahip sınıfta öğrencilerin birbirlerine zaman zaman hakaret ettikleri (f=15), birbirlerine fiziksel müdahalelerden bulundukları (f=11) ve sert ya da kaba hitaplarda bulundukları (f=15) gözlemlenmiştir. Bununla birlikte öğrencilerin görüşmeler sırasında arkadaşlarının “sert ya da kaba hitaplarına” değinmemeleri, bu durumdan çok rahatsız olmadıkları şeklinde yorumlanabilir. Genel olarak; öğrencilerin birbirlerine fiziksel müdahaleleri, hakaretleri ve sert ya da kaba hitapları sınıf ortamındaki “saygı” temasına ilişkin olumsuzluklara işaret etmektedir.

157

4.2.1.2. Olumlu sınıf iklimine sahip meslek lisesi dokuzuncu sınıfta öğretmenler ve