DÖRDÜNCÜ BÖLÜM BULGULAR ve YORUM
OLUMSUZ OLUMLU
4.2.1.2. Olumlu sınıf iklimine sahip meslek lisesi dokuzuncu sınıfta öğretmenler ve öğrenciler ilişkilerden kaynaklanan örtük program öğrenciler ilişkilerden kaynaklanan örtük program
4.2.1.2.2. Olumlu sınıf iklimine sahip sınıfta öğretmenler ve öğrencileri arası ilişkilerle ilgili olarak gözlemlenen olumsuz davranışlar
Olumlu sınıf iklimine sahip sınıfta, öğretmen öğrenci ilişkileri incelendiğinde, ortaya çıkan olumsuz temalar ceza, alaycı eleştiri, tehdit, genelleyici eleştiri, kaba uyarı/hitap, aşağılama, öğrencilerin talebini/tavrını görmezden gelme ve okula devamsızlığı pekiştiren mesajlar olarak ifade edilmiştir. Ortaya çıkan olumsuz temaların daha iyi anlaşılması açısından, gözlemlenen bazı örnekler, ilgili görüşme alıntıları ile birlikte aşağıda belirtilmiştir.
Yapılan gözlemler öğretmen-öğrenci ilişkilerinde bazı olumsuz davranışların oldukça sık tekrarlandığını gösterirken, görüşmelerde öğrenciler bu davranışların kişiye göre değişebildiğini ya da bazı öğretmenlerin derslerinde odaklanabildiğine işaret etmektedir:
Sınıftaki arkadaşlarının öğretmenlerle ilişkileri nasıl?
Hocam kişiye göre değişir o. Dersi sevmeyen olur, ödevlerini yapmayan olur. Öğretmen onlara bir şeyler söyler, onlarda alınır üzerlerine. Onlar da o dersi sevmezler, öğretmeni sevmezler. Soğurlar artık dersten.
Mehmet, olumlu sınıf iklimi, üst başarı grubu, s.27; satır: 491-494
Farklı davranış türlerine örnek durumlar vermek, ele alınan davranışın daha iyi anlaşılmasına yardımcı olabilir. Gözlemler sonucunda elde edilen kategorilere ilişkin bulguların sunumu sırasında, ele alınan kategori ile ilgili olarak görüşmelerden elde edilen bulgulara da yer verilmiştir.
Örneğin olumlu sınıf iklimine sahip sınıfta, öğretmenlerin öğrencilere yönelik olarak sergiledikleri ceza davranışlarından bazıları şöyledir:
174
T en arkada konuşan M… ve yanındaki öğrencinin yanına
geliyor.
T: “Siz söyleyin bakalım numaralarınızı bir!” M…: “11xx”
T: “Bu senin ikinci sıfırın oldu.” 5: “11yy”
T: “Ailene haber verilecek söyliyeyim yalnız.” Öğrenciler sessizleşti.
GFO2, s. 2.; satır: 42-48
T: “Sen! (gülen öğrencilerden biri) kalk tahtaya! Terbiyesiz!”
Öğrenci itiraz etmeye çalışıyor. T: “Kalk diyorum sana!” 4: “Bir şey diyebilir miyim?” T: “Hayır! Diyemezsin.” T sözlüye devam ediyor.
T: “Ayağa kalk. Sana diyorum. Sen! Sen! Ayağa kalk bekle orada!”
GFO8, s.2-3; satır: 47-53
Ç…: “K…!”
T Ç…’ın yanına gidip elini yanağına koyup çekiyor. 3: “Oğlum kopacak o yanak!”
T elini omzuna koyup çekiştiriyor.
GFO25, s.3; satır: 70-73
Bir öğrenci (5) geç geliyor. 5: “Hocam ben geçebilir miyim?” T: “Sen benden sonra geliyorsun.”
5: “Sizden hemen sonra girdim hocam. Arka arkaya girdik.”
T 5’i tahtada bekletiyor.
GFO34, s.1; satır: 9-13
Bir öğrenci görüşmeler sırasında, bu duruma şöyle değinmektedir:
…Mesela bir tane X hocamız var. X… neydi? X hoca’ydı. Adamın yanına gitmeden, hoca dövüyor. Daha bir şey demeden ama. Sonra bir şey söylüyorum
175
dersle ilgili, anlamıyor. Özen gösteriyorum, anlamıyorum. Ya, ne yapacağım ben bununla. (s.34; satır: 611-614)
….
Çok var. Mesela o gün hoca dövdü bizi. Belim ağrıdı evde ya. X öğretmeni… Hani gelmiştiniz ya… Kısa boylu… O hoca hiç dinlemiyor, o gün belim ağrıdı gittim eve. (s.41-42; satır: 773-775)…
…
Valla ne zaman gitsem Müdür Yardımcısı ile başım belaya giriyor. Hoca yani okuldaki hocalar iyi değil yani. Antep’teki hocaların elini öpeyim ben gideyim yani. Orada dövüyorlar ediyorlar ama iyiler hepsi. Oradakiler ne açından iyi?
Orada da dövme var, ama hocaların kalbi temiz. Geçiriyorlar. Arada bir yardımcı oluyorlar, ders veriyorlar ayriyeten. Yani iyiydi. En sevdiğim hocalar orada idi, gitti hepsi, ondan üzüldüm. Hoca kulağımı çekti bir kere. Ondan beridir hiç sesimi çıkarmıyorum, derse katılmıyorum ben de.
Hangi hoca?
Antep’teki hoca. T… Hoca. Çok sevdiğim bir hoca idi o da. Orada da dövdüler. Sopa ile dövüyorlardı.
Burada var mı sopa ile dövme?
Burada var. X var mesela. X zaten, hiç sevmiyorum o adamı.
Elinden gelse bizi öldürecek. Şimdi bir arkadaş ses çıkartıyor, bazıları hep suçsuz yere eksi alıyor. Böyle eksi yazıyor, derse gelince eksi yazıyor. (s.42; satır: 781-795)
Hasan, olumlu sınıf iklimi, orta başarı grubu, 17.01.2012
Genel olarak incelendiğinde; olumlu sınıf iklimine sahip sınıfta, öğretmenlerin öğrencilere çeşitli nedenlerle ceza verdiği görülmektedir. Cezalar ayakta bekletmekten, fiziksel şiddet uygulamaya ya da eksi sözlü notu vermeye kadar farklılaşabilmektedir. Bununla birlikte bir öğrencinin görüşme sırasında belirttiği ve kendisini rahatsız eden cezalar arasında, fiziksel şiddet kullanımı ve eksi sözlü notu kullanma durumlarına değindiği görülmektedir.
176
Öğretmenin tavrının sınıf iklimini nasıl etkilediğini bir öğrenci şöyle açıklamaktadır:
… Bazı hoca mesela sınıfı hiç konuşturmuyor. Direk vurmaya falan kalkıyor. Bazı hocalar da o bir şey yapınca bize onu espri olarak laf ediyor, gülüyor falan. O gülünce sınıf da gülüyor. Sınıf etkileniyor ondan. Sınıf da gülünce hocayla aralarındaki samimiyet artıyor. Hiç laf etmiyorlar, hocayı da daha iyi, derse daha katkılı oluyor. Bazı hocalar vurunca, öğrenci de o derse girmek istemiyor zaten. Kimse ders dinlemiyor birkaç derste.
Tahir, olumlu sınıf iklimi, alt başarı grubu, 19.01.2012, s.56; satır: 1049-1055
Olumlu sınıf iklimine sahip sınıfta, öğretmen ile öğrenciler arasındaki ilişkilerde gözlemlenen bir diğer olumsuz tema öğretmenlerin öğrencilere yönelik olarak kullandıkları alaycı eleştirilerdir. İlgili temaya ilişkin örneklerden bazıları şöyle sıralanabilir:
T tahtadaki soruyu çözüyor.
İki zamanı birbirinden çıkarmak için bir öğrenciyi tahtaya çağırıyor.
T: “Aferin. Bak ne güzel yaptı, değil mi?” [T alaycı] T: “Topla bakalım 48 ile 52’yi, o ediyor mu?” 4: “Yanlış yaptı hocam?”
T: “Tabi yanlış yaptı.”
GFO7, s.1-2; satır:18-23
T konunun başlığını öğrenciye tahtaya yazdırıyor. Bu sırada başını sıraya koyan bir öğrenciye:
T: “Anası bir de yastık, yorgan yollasa tam olacakmış.” T derse devam ediyor.
GFO8, s. 3; satır: 71-74
T derse devam ediyor.
T: “Hoş. Siz de okuryazarsınız ya. Ne kadar okuryazarsınız? İki ayda bir kitap okutturamadım size.”
177
2: “Oğlum yanlış hesapladın işte.”
K…: “Kim yanlış hesaplayacak. Ben matematikte okul birincisiyim.”
T: “K… biraz alçaktan uç. Yüksekten uçunca çakılacaksın.”
3-4 öğrenci: “Ooo!”
GFO32, s.2; satır: 24-27
T: “Şimdi çok ilgili olduğu için dersin başından beri, bir arkadaşınıza okutacağım.” (kinayeli)
Seçtiği öğrencinin (6) başı sıranın üstünde;
6 başını kaldırıyor. Yanındaki öğrencinin kitabından okunacak bölümü bulmaya çalışıyor.
GFO34, s.2; satır: 46-50
Genel olarak değerlendirildiğinde, öğretmenlerin öğrencilere yönelik zaman zaman alaycı ya da kinayeli eleştirilerde bulundukları gözlenmektedir.
Olumlu sınıf iklimine sahip sınıfta, öğretmen ile öğrenciler arasındaki ilişkiler incelendiğinde, gözlemlenen bir diğer durum ise, öğretmenlerin öğrencilere yönelik tehdit içerikli ifadeler kullanmalarıdır. Bu duruma bazı örnekler şöyle ifade edilebilir:
T sözlüye geçiyor. A… notunu alıp oturuyor.
T: “Başka kim var uyuyan? Uyandıralım bakalım! Kim var uyuyan!”
GFO8, s.2; satır: 37-39
T kitaptan bir şiir bölümü okuyor.
T: “Evet, okuyorum şiiri. Gülenle görüşürüz. Tahtaya
çıkarırım. Ne kadar iyi okuduğunu görürüz.”
GFO8, s.3; satır: 60-62
T: “Anlaşmamızı hatırlatıyorum. Acımayacağım. Basarım 20’yi.”
GFO29, s.1; satır: 17
T: “Şşşt.” Sınıfta biraz gürültü var. T soruyu açıklamaya başlıyor.
178
T: “Bak son kez uyarıyorum. Böyle laubalilik ya da dersin işlenişini engelleme olursa ismini yazıp idareye veririm. Böyle değilsiniz siz. Neden oluyor böyle?” T dersi işlemeye devam ediyor.
GFO36, s.1-2; satır: 15-20
T: “Hocalarınızın hepsi şikayetçi. Ben de hiçbirinize olumlu bir şey söylemeyeceğim sınıf öğretmeniniz olarak. Hocanıza da dedim. Dinlemiyorsa bas sıfırı geç, yorma kendini dedim.”
GFO37, s.1; satır: 12-14
T iki öğrenciye: “Sizin de suyunuz ısınmak üzere.”
GFO37, s.2; satır: 34
Genel olarak incelendiğinde, öğretmenlerin öğrencileri daha çok not ile tehdit ettikleri görülmektedir.
Olumlu sınıf iklimine sahip sınıfta, öğretmen ile öğrenciler arasındaki ilişkiler açısından yaşanan bir diğer olumsuz durum, öğretmenlerin öğrencilere yönelik olarak gerçekleştirmiş oldukları genelleyici eleştirilerdir. Bu genelleyici eleştirilere bazı örnekler şöyle sıralanabilir:
Masanın üstüne ayakkabı ile basmış biri. T: “Demek ki evde de böyle yapıyor.”
GFO21, s.1; satır: 5-6
Tahtada S… ve 3 bağırarak kavga ediyorlar.
T: “Ya oğlum ben size ne desem olmazsınız. Aranızda 5-6 öğrenci var belki. Onun dışında herkes ne laftan anlıyor, ne sözden anlıyor.”
4: “Allaaah, Allaaaah!”
T: “Hiç söylenmeye de gelmiyor. Hemen duaya geçiyorsunuz. Ben çok meraklıyım sanki size söylenmeye.”
179
T sınıf defterini imzalıyor.
T: “Beş dakikalık şeyi hala yazamadınız. Bunları aslında ilkokulda gördünüz. Ama bilmediğiniz için tekrar işliyoruz.”
GFO24, s. 2; satır: 33-35
2: “Hocam hep eksi veriyor sağlıkçı.”
T: “Bu dersteki gibi sürekli konuşup duruyorsunuz, onun dersinde de. E, ne yapsın adam, eksi veriyor. Yiyorsunuz eksiyi, oturuyorsunuz. Hiç şikâyet etmeyin.”
GFO31, s.2; satır: 21-24
A… cama asılıyor.
T: “Oğlum evinde de böyle mi açıyorsun camı. Doğru düzgün açsana.”
GFO32, s.1; satır: 6-8
T: “Ne oluyor şikayet ediyorsunuz da. Adam değilsiniz ki! Adam olan anlar bir seferde.”
K…: “Biz dersle ilgili konuşuyoruz. T: “Biz deme K…! Biz deme!”
T: “Söz verdiniz A… hoca ile rehberlik dersine geldiğinizde. Sözünüzü bile tutmuyorsunuz.”
GFO37, s.2; satır: 21-26
T: “Sınava gelip de halı deseni, kilim deseni çizip çıkmak marifet değil. Sonra okulun adı kötüye çıkıyor. Bu öğrenciler böyle diye. Sınavın sonuna kadar oturun. Yapmaya çalışın soruları.”
GFO37, s.2; satır: 35-38
A…: “Hocam sınavlardan sonra neden dışarıya çıkarmıyorsunuz artık.”
T: “Çünkü ne dışarıda, ne de içeride rahat
duruyorsunuz da ondan. Gene yapmıştır birileri bir şeyler.”