ARAŞTIRMANIN MODELİ

Olumlu ve olumsuz sınıf iklimine sahip iki meslek lisesi sınıfında “sınıf ikliminin” nasıl ve niçin değiştiğini açıklamaya çalışan bu tez temelde bir durum çalışmasıdır. Bu çalışmada temelde “nasıl” ve “niçin” sorularına odaklanıldığı için durum çalışması olarak değerlendirilmiştir. Ele alınan durumlar, karma araştırma desenine dayalı olarak incelenmiştir.

Karma araştırma desenleri kendi içinde çeşitli türlere ayrılmaktadır (Creswell, 2003). Araştırmada, verilen dört karar hangi karma yöntem stratejisinin kullanıldığına açıklık kazandırmaktadır. Bunlardan ilki, uygulama sürecine ilişkindir. Uygulama süreci, araştırmada nitel ve nicel verilerin belirli bir sırada toplanması veya bu verilerin aynı anda toplanmasına ilişkindir. Bu açıdan ele alındığında, araştırmalar, sıralı ve eş-zamanlı olarak iki grupta ele alınabilir. Sıralı stratejiler; açıklayıcı, keşifedici ve dönüştürücü olarak üç grupta toplanırken, eş-zamanlı stratejiler de çeşitleme, iç içe ve dönüştürücü stratejiler olarak üçe ayrılabilir (Creswell, 2003).

59

Şekil 3.1.a. Sıralı Açıklayıcı Strateji (Creswell, 2003, s.213)

Sıralı açıklayıcı desen, en doğrusal karma yöntem yaklaşımıdır. Temel özelliği; nicel verilerin toplanması ve analizi bitimini, nitel verilerin toplanması ve analizi süreçlerinin takip etmesidir. Öncelik genel olarak nicel verilere verilir ve iki yöntem yorum bölümünde bütünleştirilir. Sıralı açıklayıcı desenin amacı, tipik olarak, ilk olarak gerçekleştirilen nicel çalışmanın bulgularını açıklamak ve yorumlamaya yardım etmektir. Bu stratejide, kuramsal bakış açısı olması zorunluluğu yoktur. Araştırmanın doğrusal deseni en güçlü yönlerinden biridir. Uygulaması kolay, uygulama adımları açıktır. Ayrıca, bu strateji betimlemeyi ve raporlaştırmayı kolaylaştırır. En önemli zayıf yönü ise, iki ayrı bölümden oluşan veri toplama sürecinin uzunluğudur (Creswell, 2003).

60

Sıralı keşifçi stratejide temel olarak ağırlık, ilk aşamaları oluşturan, nitel verilere verilmiştir. Sıralı açıklayıcı stratejinin aksine, bu stratejide ilk olarak nitel verilerin toplanması ve analizine, sonrasında nicel verilerin toplanması ve analizine yer verilir. Bu nedenle, çalışmanın önceliği, nitel boyuttadır. Bulgular, yorum aşamasında bütünleştirilir. İlişkileri açıklamak ve yorumlamak açısından daha elverişli olan sıralı açıklayıcı stratejiden farklı olarak, bu modelin temel odağı, olguları araştırmaktır (Creswell, 2003; Morse, 1991). Bu stratejide, kuramsal bakış açısı olması zorunluluğu yoktur. Sıralı keşifçi stratejinin de sıralı açıklayıcı strateji gibi pek çok avantajı bulunmaktadır. İki aşamadan oluşan araştırma stratejisi, uygulamayı kolaylaştırır ve araştırma sürecinde betimleme ve raporlaştırma doğrusaldır. Bu model özellikle araştırmacı yeni bir model geliştiriyorsa oldukça avantajlıdır. Bu araştırma stratejisinde de genel olarak bakıldığında veri toplama sürecinin uzun olduğu görülmektedir (Creswell, 2003).

Şekil 3.1.c. Sıralı Dönüştürücü Strateji (Creswell, 2003)

Bu stratejide, öncelik nitel veya nicel verilere veya yeterli kaynak var ise, her ikisine de verilebilir. Buna ek olarak, yorumlama aşaması boyunca, iki aşama birleştirilir. Açıklayıcı veya keşfedici stratejiden farklı olarak, bu stratejide rehberlik eden bir kuramsal bakış açısı bulunmaktadır. Bu kuramsal bakış açısı, adı ister kuramsal kesim, belirgin bir ideoloji ya da savunmayı destekleme olsun, araştırmaya rehberlik etmede tek başına yöntemden daha önemlidir (Creswell, 2003).

Sıralı dönüştürücü stratejinin amacı, araştırmacının kuramsal bakış açısına en iyi hizmet edecek yöntemleri işe koşmaktır. İki aşamayı (nitel ve nicel) kullanarak, sıralı dönüştürücü stratejiyi kullanan araştırmacı, araştırılması sonucunda değişen bir süreci

61

ya da olguyu daha iyi anlayabilir veya katılımcıları daha iyi desteklemek için çeşitli bakış açılarının düşüncesini dile getirebilir (Creswell, 2003).

Bu sıralı strateji de diğer stratejilere benzer avantaj ve dezavantajları barındırır. Bu strateji ile ilgili en önemli sınırlılıklardan biri, çok yaygın olarak kullanılan bir strateji olmadığı için, araştırmacılara rehberlik edebilecek sınırlı sayıda araştırma bulunmasıdır (Creswell, 2003).

Şekil 3.2.a. Eş-zamanlı Çeşitleme Stratejisi (Creswell, 2003)

Eş zamanlı çeşitleme stratejisi, karma yöntem stratejileri arasında en sık kullanılanlardandır. Araştırmacı tek bir araştırma içerisinde, bulgularını doğrulamak, çaprazlamak ve desteklemek istediğinde kullanılır. Genel olarak, bir araştırma yönteminin zayıflığını diğer bir araştırma yöntemi ile azaltmak amacıyla kullanılmaktadır. Bu stratejide, nitel ve nicel veri toplama süreçleri birlikte yürütülür. İdeal olarak, iki yöntemin ağırlığının eşit olması beklenir, ancak uygulamada iki yöntemden biri ağırlıklı olabilir (Creswell, 2003).

Bu geleneksek karma yöntem modeli geçerliliği yüksek ve doğrulanmış bulgular sunar. Buna ek olarak, veri toplama süreci çok daha kısa zamanda sonuçlanır. Bu modelin bazı sınırlılıkları da bulunmaktadır. Bir olguyu iki farklı yöntem ile yeterli şekilde çalışmak, uzmanlık ve yoğun çaba gerektirmektedir. Bununla birlikte, farklı

62

şekillerde olan sonuçları karşılaştırmak ve ortaya çıkan tutarsızlıkları çözme noktasında zorlanılabilir.

Şekil 3.2.b. Eş zamanlı İç içe Yöntem Stratejisi

Eş zamanlı iç içe (nested) yöntem stratejisinde, çeşitleme stratejisine benzer şekilde nitel ve nicel veriler aynı anda toplanmaktadır, ancak çeşitleme stratejisinden farklı olarak, araştırmaya rehberlik eden baskın bir yöntem yaklaşımı söz konusudur. Baskın yöntem (nitel veya nicel) içerisinden yer alan yönteme (nitel veya nicel), diğer bir deyişle içeride bulunan veya gömülü yönteme daha az önem verilir. Eş zamanlı iç içe modeller pek çok farklı amaç için kullanılabilir. Bu stratejide, baskın yöntemin tek başına kullanılması yerine farklı yöntemleri kullanmak, araştırmacıya daha geniş bir bakış açısı sunar (Creswell, 2003). Örneğin içinde bazı nicel verileri de bulunduran ve temelde nitel olan bir araştırma örneklemdeki katılımcıların betimlenmesini zenginleştirebilir. Benzer şekilde, temelde nicel olan bir araştırmada, nicel şekilde ifade edilemeyen bir boyut, nitel veriler ile betimlenebilir (Creswell, 2003).

Bu araştırma stratejisinin pek çok güçlü yönü bulunmaktadır. Bunlardan biri, araştırmacının tek bir veri toplama aşamasından hem nicel hem de nitel türde veri toplamasıdır. Böylelikle hem nicel hem de nitel araştırmanın avantajlarından yararlanmak olasıdır (Creswell, 2003).

Bu stratejinin sınırlılıkları arasında, elde edilen verinin bir şekilde dönüştürülmesi gereği olması sayılabilir. Bu süreçte araştırmacıya rehberlik edebilecek oldukça sınırlı araştırma bulunmaktadır. Ayrıca, iki farklı tür veri arasında uyum

63

sorunları meydana gelecek olursa, nasıl çözülebileceği ile ilgili alanyazında oldukça sınırlı öneri bulunmaktadır.

Şekil 3.2.c. Eş zamanlı Dönüştürücü Strateji (Creswell, 2003)

Sıralı dönüştürücü stratejide olduğu gibi, eş zamanlı dönüştürücü strateji de belirli bir kuramsal bakış açısı rehberliğinde gerçekleştirilir. Bu kuramsal çerçeve, eleştirel teori, savunma, katılımlı araştırma gibi bir ideolojiye dayanabilir veya kavramsal veya kuramsal bir çerçeveye dayanabilir. Bu bakış açısı, araştırmanın sorularında veya amacında yansıtılır.

Bu çalışmada, daha önce Şekil 3.1.a’da belirtildiği gibi sıralı açıklayıcı karma yöntem kullanılmıştır. Öncelikle, nicel veriler elde edilmiş ve analiz edilmiş, buna bağlı olarak, nicel değişimleri açıklamaya yönelik olarak, nitel veriler toplanmıştır.

64

Araştırmada nitel verilerin toplanması süreci, durum çalışması olarak değerlendirilebilir. Araştırmada olumlu ve olumsuz iki sınıf temel alındığı için çoklu durum desenleri içinde sınıflanabilir. Ele alınan sınıfların tüm dersleri, bütüncül bir şekilde ele alınarak analiz edildiği için, çalışma, durum desenlerinden, bütüncül çoklu durum desenleri içinde sınıflanabilir. Bu desende, birden fazla kendi başına bütüncül olarak algılanabilecek durum söz konusudur. Her bir durum kendi içinde bütüncül olarak ele alınır ve daha sonra birbirleriyle karşılaştırılır (A. Yıldırım ve Şimşek, 2008).

Araştırmada kullanılan durum çalışmasının şematik görünümü Şekil 3.4’de gösterilmiştir.

Şekil 3.4. Durum Çalışmasının Şematik Görünümü

Araştırmanın gerçekleştirilmesi sürecinde izlenen aşamalar, yararlanılan veri kaynakları, veri toplama araçları, verilerin çözümlenmesi ve yorumlanması ile bulguların nasıl düzenlendiğini betimlemek amacıyla Şekil 3.5.’de ana hatları ile gösterilmiştir.

65

66

Araştırmada ele alınacak durum belirlendikten sonra, 2010-2011 eğitim öğretim yılında, Türkçe ve İngilizce dillerinde var olan sınıf iklimi ölçme araçları incelenmiş ve farklı ölçeklerde boyutların oldukça farklılaşmasından dolayı, kuramsal dayanakları oluşturularak sınıf iklimi ölçeğinin geliştirilmesine karar verilmiştir. İlgili alan yazın ayrıntılı şekilde incelenerek, sınıf ikliminin boyutları belirlenmiş ve bu boyutlara ilişkin maddeler yazılmıştır. Yazılan maddeler alan uzmanlarının görüşlerine sunulduktan ve gerekli düzeltmeler yapıldıktan sonra, 4 okulda dokuzuncu sınıfa devam eden toplam 422 öğrenci üzerinde ilk uygulama gerçekleştirilmiştir. Bu uygulama sonrasında geçerlik güvenirlik çalışmaları yapılmıştır. Elde edilen sonuçlar sosyal psikoloji bölümünden bir öğretim üyesi, psikolojik danışmanlık ve rehberlik anabilim dalından iki öğretim üyesi ve eğitim programları ve öğretim anabilim dalından bir öğretim üyesi ile odak grup görüşmesi gerçekleştirilerek tartışılmıştır. Bununla birlikte ölçme ve değerlendirme anabilim dalından bir öğretim üyesi ile birlikte sonuçlar değerlendirilmiştir. Son hali verilen form, benzer ölçek geçerliliği için 229 meslek lisesi dokuzuncu sınıf öğrencisine uygulanmış ve analizler gerçekleştirilmiştir. Geliştirilen ölçek 2011-2012 eğitim öğretim yılının başında ele alınan okuldaki dokuzuncu sınıfa devam eden toplam 391 öğrenci üzerinde uygulanmıştır. Uygulamalar sonrasında gözlemlerin gerçekleştirileceği sınıflar belirlenmiştir. Bir ay süreyle olumlu ve olumsuz sınıf iklimine sahip sınıflarda ön gözlemler gerçekleştirilmiş, öğretmenler ve öğrenciler ile informal görüşmeler yapılmıştır. Olası kodlar gözden geçirildikten sonra, olumlu ve olumsuz sınıf iklimine sahip sınıfta, gözlemler gerçekleştirilmiştir. Bazı gözlemler sırasında, güvenirliği arttırmak amacıyla, araştırmacı ile birlikte bir alan uzmanı da gözlemler yapmış ve alınan notlar gözlemler sonrasında karşılaştırılmıştır. Alan uzmanı öğretmenlik deneyimi olan, nitel araştırma yöntemleri dersi almış ve çeşitli nitel araştırmalar yürütmüş eğitim programları ve öğretim anabilim dalında doktora öğrenimine devam etmekte olan bir araştırma görevlisidir. Tüm gözlemler her gün düzenli olarak bilgisayar ortamına aktarılmış ve bu sırada gerekli düzenlemeler yapılmıştır. Gözlemler bittikten sonra, öğrenci ve öğretmenler ile görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Veri toplama süreci bittikten sonra, tüm nitel veriler okunmuş, olası kod listeleri geliştirilmiş, buradan yola çıkarak asıl kodlar oluşturulmuş ve veri seti kodlanmıştır. Her iki sınıftan rastlantısal olarak seçilen beş gözlem ve görüşme araştırmacı dışında bir alan uzmanı tarafından da kodlanmış ve kodlayıcılar arası

67

güvenirlik hesaplanmıştır. Bununla birlikte, yaklaşık üç ay sonra araştırmacı verileri tekrar kodlayarak iki kodlamanın uyum katsayısını hesaplayarak veriler arası güvenirlik artırılmaya çalışmıştır. Geçici temalar oluşturulduktan ve temalar ile kodlar arasındaki ilişkiler incelendikten sonra temalar belirlenmiştir. Veriler tema ve kodlara göre düzenlenmiş, ele alınan temalar betimlenmiş, tanımlanmış, örneklendirilmiş ve yorumlanmıştır.