Okulda Dağıtımcı Liderliğin Uygulanışı

Okul liderliği ve yönetimini araştırmak için analitik bir çerçeve sunan dağıtımcı bakış açısının lider artı yön (leader plus aspect) ve uygulama yönü (practice aspect) olmak üzere iki yönü vardır (Spillane, 2006: 12; Spillane vd., 2008: 191; Spillane ve Diamond, 2007: 7; Spillane vd., 2009: 92).

2.2.4.1.1. Lider Artı Yön (Leader Plus Aspect)

Dağıtımcı liderliğin lider artı yönü okulları yönetme ve yönlendirme işinin birçok bireyi içerebileceğini kabul etmektedir. Dahası okul liderliği ve yönetimi potansiyel olarak formal liderlik pozisyonundaki bireylerin (müdür, müdür yardımcıs, uzmanlar) çalışmasından daha fazlasını içermektedir. Yani liderlik, ayrıca formal olarak belirlenmeyen bireyleri de içerebilir (Spillane vd, 2008: 191; Spillane vd., 2009: 92-93; Spillane ve Orlina, 2005: 162). Bu bağlamda liderlik, sadece müdür odasından ibaret değildir. Dağıtımcı görüş, okulların birçok lideri gerektirdiğini kabul eder. Okulu yönetmek için sorumluluğunu bölen ya da paylaşan liderleri içerebilir. Dahası dağıtımcı bakış açısından liderlik, formal lider pozisyonunun gerektirdiğinden daha fazlasını kasteder. Bu görüşte formal ve informal roldeki bireyler, liderlik aktivitesi için sorumluluk üstlenmektedirler. Okullarda bireysel ya da toplu bir şekilde öğretmenler liderlik sorumluluğunu almaktadırlar. Dağıtımcı liderliğin bu yönü, grup üyelerine mentorlük yapmayı ve profesyonel gelişimlerini sağlamayı içermektedir. Liderler arasında sorumluluğun dağıtımı sadece yasalar ya da yönetici kararlarıyla gerçekleşmemektedir. Liderliğin dağıtımı sadece yetki aktarma demek değildir. Öğretmen veya ebeveyn gibi bireyler okullarda liderlik inisiyatifi alabilmektedirler. Birinci düzeyde liderlik uygulamasına katkısı olan tüm bireylerin çalışmalarını birleştirme ve kabul etmek için girişimde bulunulur. Bu durum liderlik çalışmasıyla ilgili olarak okul gelişimi için bir eğitim vizyonu içerme, üyeler arasında iletişim ve güven normları inşa etme ve öğretmen

Zaman

gelişimini destekleme konularında kimin etkili olabileceğini belirlemedir. Lider artı yön dağıtımcı çerçevede önemli bir bileşendir. Fakat sadece liderlikte dağıtımcı bir perspektif almanın bir bölümünün ne anlama geldiğini açıklamaktadır (Spillane, 2006: 13).

2.2.4.1.2. Liderliğin Uygulama Yönü (The Practice Aspect)

Dağıtımcı bakış açısı, yönetme ve yönlendirme işini öne çıkarmaktadır. Okul lideri, izleyenler ve onların içinde bulundukları koşullar ile etkileşimin bir ürünü olarak ortaya çıkmaktadır. Bu liderlik görüşü odak noktayı okul yöneticileri ve diğer formal ve informal liderlerden, liderlik uygulamalarına şekil veren liderler ağı, izleyenler ve onların durumlarına kaydırmaktadır (Spillane ve Diamond, 2007: 7). Liderlik uygulamaları liderlik rutinleri ile ilgili sorumluluk sahibi olan bireyler arasında yayılır. Dahası bu üç unsur birbiriyle karşılıklı etkileşim halindedir (Spillane, 2006: 14). Aşağıdaki şekilde lider, izleyen ve durum arasındaki etkileşim yer almaktadır.

L L L Liderler İ İ İ Durum İzleyen

Şekil 2. Spillane'nin Dağıtımcı Liderlik Modeli (Kaynak: Spillane, 2006: 3)

Yukarıda da belirtildiği gibi liderlik uygulaması bir üçgenle gösterildiğinde her açı üç temel unsurdan birini temsil etmektedir. Bir üçgen belirli bir zaman sürecindeki liderler, izleyenler ve durum arasındaki etkileşimi göstermekte iken liderliğin rutin performansı birden çok etkileşimi içermektedir. Şekil 2'deki birden çok üçgen işte bu etkileşimi göstermekte ve zamanın öneminin altını çizmektedir (Spillane, 2006: 14; Spillane ve Orlina, 2005: 164). Üçgenler arasındaki kesik çizgiler zaman içinde ortaya çıkmaktadır (yirmi dakikalık bir fakülte toplantısı ya da bir yıl boyunca yapılan fakülte toplantıları),

etkileşimler birbirleriyle daha çok ya da daha az bağlantılı olabilmektedir (Spillane, 2006: 14-15).

Liderliğin uygulama yönü formal olarak belirlenmemiş bireylerin de işte yer almalarına olanak vermektedir. Bireylerin eylemleri: tüm uygulama çalışmalarında önemli olmasına rağmen dağıtımcı bir bakış açısından uygulamada etkileşim olağanüstü önemlidir. Dağıtımcı bakış açısı okul liderleri, izleyenler ve onların durumlarının etkileşiminin bir ürünü olarak uygulamayı düzenler (Spillane vd., 2008: 191). Yani bu üç unsur karşılıklı etkileşim halinde liderlik uygulamalarını oluşturmaktadırlar.

Liderler: Dağıtımcı bakış açısıyla liderlik çoklu lider çalışmalarına yayılmaktadır. Çok sayıda lider bireysel liderlerin sahip olduğundan daha fazla bilgi ve uzmanlığa sahip olacaklardır. Yani liderlerden oluşan bir grup, potansiyel olarak bireysel katkılarının toplamından daha fazla bilişsel özelliğe sahip olacaktır. Bu nedenle liderlik rutinleri en iyi şekilde bireysel süreçlerden ziyade grup süreci olarak incelenmektedir. Dağıtımcı bakış açısında en temel husus liderlik olsa da, lider izleyen ilişkisine de değinmekte yarar vardır (Spillane ve Diamond, 2007: 8-9). Çünkü liderlik, bulunulan konumla değil izleyen insanlarla tanımlanan bir kavramdır (Li, 2011: 215).

İzleyenler: Lider izleyen ayırımı problemlidir. Çünkü, iki yönlü bir etkileşim söz konusudur. Okuldaki bireyler, duruma göre bazen lider bazen de izleyen rolündedirler. Liderlik, etki etme olarak tanımlanmaktadır. Liderler izleyenleri motive ederek, bilgilerini arttırarak ve izleyenlerin potansiyel uygulamalarını şekillendirerek etkileyebilirler. Bu etkiler örgütteki işin özü ile bağlantılıdır. Lider ve izleyen ayırımı bu etkinin anlaşılmasını ve lider ile izleyenlerin uygulamalarıyla nasıl bağlantı kurduğunun anlaşılmasını sağlamaktadır. İzleyenler liderlerin bulunduğu pozisyonları dikkate almadan hangi lideri seçeceklerine ya da hangi liderin söylediklerinin kalıcı olacağına kendileri karar vermektedirler. İzleyenler liderlik uygulamasının tanımlayıcı unsurudur ve liderlik uygulamalarına katkı sağlamaktadır (Spillane ve Diamond, 2007: 9). Ancak liderlik sadece izleyenlerle olmaz. İzleyenler, liderler ve durumun etkileşim halinde olması liderlik uygulamasına katkı sağlamaktadır (Spillane, 2006: 17).

Durum (Koşullar): Liderlik uygulamalarında durum kritik bir öneme sahiptir. Durum belirli araçları kullanma ya da belirli amaçları başarmak için uygulamaların zorluk derecesini arttırabilir ya da azaltabilir. Durumsallık teorisi ve durumsal liderlik üzerine yapılan çalışmalar liderlik ve yönetim alanlarında durumun/koşulların önemini belirtmektedir. Eğitimde teknolojinin açıklığı ve karmaşıklığı okul müdürlerinin öğretmen

çalışmalarını koordine etme ve kontrol boyutunu etkilemektedir. En uygun liderlik modelini tanımlamada emrindekilerin olgunluk hali önemlidir. Bir liderin görev yönelimli ya da ilişki yönelimli olup olmadığı emrindekilerin iş olgunluğuna (bir işi yerine getirmede kapasite ve yetenekleri) ve psikolojik olgunluğuna (motivasyon, öz saygı, kendine güven) bağlıdır (Spillane ve Diamond, 2007: 9-10).

Okulda liderler ve öğretmenler eylemlerini direkt gerçekleştirmez bunun yerine araçlar, rutinler ve içinde bulundukları koşulların farklı yönlerini kullanır. Araçlar, rutinler ve koşulların yönü etkileşim halindedir. Liderlik ve yönetim uygulamaları bu etkileşimde şekillenir (Spillane ve Diamond, 2007: 10). Dağıtımcı bakış açısıyla örgütsel rutin ve araçları kapsayan koşul faktörü basitçe bir zemin ya da yardımcı unsur değildir. Liderler ve izleyenler arasındaki etkileşim için önem arz eden örgütsel rutin ve araçlar uygulamanın temel unsurudur. Liderlik uygulaması bu etkileşimde şekil alır ve zamanla örgütsel rutin ve araçlar liderlik uygulamalarına dönüşebilir (Harris, 2009b: 255). Rutinler günlük yaşamın bir parçası olarak varsayılmakta sabah işe gitme anından bir dersin öğretimine kadar her şeyi içermektedir. Rutinler birbirine bağlı hareketlerin tekrarlayan örneklerinde iki veya daha fazla edimi içermektedir (Spillane, 2006: 17). Diğer bir deyişle liderlik uygulamasının oluşmasında ve şekillenmesinde aktif olarak yer almaktadır (Fitzsimons vd., 2011: 318). Araçlar ise uygulamalarda insanların kullandığı fikirlerin dışavurumudur (Spillane, Halverson ve Diamond, 2001: 26). Öğrenci değerlendirme verileri, öğretmenlerin değerlendirilmesi için gözlem protokolleri, ders planları ve öğrencilerin akademik çalışmalarını içermektedir. Bu araçlar uygulamaların lider ve izleyen arasında şekil alması için aracılık eder (Spillane, 2006: 18).

Dağıtımcı bakış açısıyla rutin ve araçlar liderlik uygulamasının tamamlayıcı unsurlarıdır (Spillane, 2006: 19). Araçlar ve rutinler liderlik uygulamasını kısıtlamaz bilakis araçlar ve rutinler liderlik uygulamaları boyunca tekrar tekrar yapılır (Spillane, 2006: 20).