Öğretmen Yaratıcılığı Ölçeği (ÖYÖ)

Öğretmen yaratıcılığı ölçeği için literatür incelemesi doğrultusunda oluşturulan madde havuzundan uygun ifadelerin seçilmesiyle 90 maddeden oluşan bir ölçek taslağı oluşturulmuştur. Ölçek taslağının geliştirilmesi aşamasında literatüre dayalı kuramsal

bilgilerin ışığında ölçek; “uzmanlık”, “yaratıcı düşünme becerisi” ve “destek” boyutlarını içerecek şekilde düzenlenmiştir. Ölçek taslağındaki madde sayısı, ikinci aşamada, tez danışmanının görüşleri de alınarak araştırmada esas alınan boyutlarla ilişkisi olmayan veya düşük ilişki gösterdiği tahmin edilen maddelerin elenmesi ve benzerlik taşıyan ifadeler arasında seçim yapılması sonucunda 71 maddeye indirgenmiştir. Bu taslak araç, üçüncü aşamada, eğitim bilimleri, istatistik ve araştırma yöntemleri alanlarında uzman 10 öğretim üyesinin3 görüşüne sunulmuştur. Uzmanların incelemesinden sonra söz konusu ölçeğin madde sayısı, tekrarların ve benzer ifadelerin çıkarılması ile 59 maddeye indirgenerek ön uygulamaya hazır hale getirilmiş ve “Öğretmen Yaratıcılığı Ölçeği” (ÖYÖ) olarak adlandırılmıştır.

Son şekli verilen ölçeğin geçerlik çalışmasını sürdürmek ve güvenirliğini belirlemek üzere 2013-2014 eğitim-öğretim yılında Diyarbakır İli’nde yer alan ilköğretim kurumlarında görev yapan 250 sınıf ve branş öğretmenine uygulanmıştır. Geri dönenler içinde eksik doldurulanlar elendikten sonra 220 ölçek formu değerlendirmeye alınmıştır. Örneklem grubundan toplanan verilerin öncelikle veri faktör analizine uygun olup olmadığını belirlemek amacıyla KMO değerine bakılmış, KMO değeri .910 ve Barlett Küresellik Testi sonucu anlamlı bulunmuştur. Bu değer, verilerin analizler için uygun olduğunu göstermektedir. KMO değerinin uygun olduğunun görülmesinin ardından ölçeklerin yapı geçerliliği için açımlayıcı (exploratory) faktör analizi olan temel bileşenler analiz yöntemi esas olarak alınmıştır. Ölçeğin güvenirliği için de iç tutarlılık katsayısını elde etmeyi hedefleyen Cronbach alfa değeri ölçüt olarak alınmıştır. Öğretmen Yaratıcılığı Ölçeği’nin (ÖYÖ) yapı geçerliği için yapılan açımlayıcı ve doğrulayıcı faktör analizlerinin bulguları iki başlık altında verilmiştir.

3.3.3.1. Açımlayıcı Faktör Analizi

Açımlayıcı faktör analizi uygulaması ile 59 maddeden oluşan “Öğretmen Yaratıcılığı Ölçeği”nin tek ya da çok faktörlü olup olmadığı saptanmaya çalışılmıştır. Bu amaçla toplanan veriler üzerinde bir faktör analiz tekniği olan temel bileşenler analizi uygulanmış; ayrıca ölçeğin birbirinden bağımsız alt faktörlerinin olup olmadığını belirlemek amacıyla varimax dik döndürme yöntemi kullanılmıştır. Çalışmada yapılan ilk analizler sonucunda; 31 madde faktör yük değerlerinin düşük olması ve binişik madde

3 _{Prof. Dr. Behçet ORAL, Prof. Dr. Refik BALAY, Doç. Dr. Cemalettin İPEK, Doç. Dr. Hasan Basri}

MEMDUHOĞLU, Doç. Dr. Tuncer BÜLBÜL, Yrd. Doç. Dr. Abidin DAĞLI, Yrd. Doç. Dr. Fazlı ERGÜL, Yrd. Doç. Dr. Fırat Kıyas BİREL, , Yrd. Doç. Dr. Hasan ŞENTÜRK, Yrd. Doç. Dr. Mustafa ERDEM.

olmasından ötürü ölçekten çıkartılmıştır. Gerçekleştirilen temel bileşenler analizine göre, ölçeğin üç faktörlü bir yapı sergilediği görülmüştür. Bu faktörlerin, ölçeğin hazırlanmasında kuramsal bilgilere uygun olarak öngörülen temel yapıyı yansıttığı söylenebilir.

Ölçeğin faktör yapısını görmek amacıyla gerçekleştirilen temel bileşen analizi sonucunda ölçek 28 maddeden oluşan ve üç faktöre sahip bir yapı göstermiştir. Buna göre ölçekte yer alan 28 maddenin faktör yük değerlerinin .50’nin üzerinde olduğu görülmüştür. Söz konusu maddelerin boyutlara göre dağılımı, faktör yük değerleri ve madde toplam korelasyonları tablo 9’da verilmiştir.

Tablo 9. Öğretmen Yaratıcılığı Ölçeği’nin Faktör ve Madde Analizi Sonuçları

Faktör Madde Döndürme İşlemi Sonrasında Faktör Yük Değerleri

Madde Toplam Korelasyonu 1 .570 ,455 2 .648 ,584 3 .748 .613 4 .701 ,598 5 .704 ,587 6 .670 ,607 7 .605 ,642 8 .603 ,572 9 .614 ,603 Uzmanlık 10 .518 ,543 11 ,650 ,619 12 ,650 ,643 13 ,606 ,492 14 ,530 ,583 15 ,699 ,581 16 ,719 ,693 17 ,647 ,649 18 ,697 ,677 19 ,707 ,685

Yaratıcı düşünme becerisi

20 ,650 ,526 21 ,726 ,671 22 ,789 ,736 23 ,641 ,601 24 ,786 ,760 25 ,705 ,645 26 ,852 ,780, 27 ,857 ,821 Motivasyon 28 ,831 ,774

Tablo 9’da görüldüğü üzere, ölçekte yer alan maddeler birbirinden bağımsız 3 faktörde toplanmıştır. Maddelerin faktör yük değerleri .518 ile .857 arasında değişen yüksek değerlere sahiptir. Analiz sonucunda birinci faktör 10, ikinci faktör 10 ve üçüncü

faktör 8 maddeden oluşmuştur. Ölçeği oluşturan faktörler, maddelerin içerdiği ifadelere bakılarak isimlendirilmiştir. Buna göre, birinci faktör “uzmanlık”; ikinci faktör “yaratıcı düşünme becerisi” ve üçüncü faktör ise “destek” olarak isimlendirilmiştir. Üç faktörlü olarak saptanan ÖYÖ’nin her bir alt faktörü için güvenirliğin bir göstergesi olarak alfa iç tutarlık katsayısı ve bu çerçevede madde toplam korelasyonları hesaplanmış ve madde toplam korelasyonları .45 ve üzeri olan maddeler ölçeğe dahil edilmiştir. Tablo 7’de görüldüğü gibi faktörlerde yer alan maddelerin madde toplam korelasyonları birinci faktörde .455 ile .642; ikinci faktörde .492 ile .693 ve üçüncü faktörde .601 ile .821 arasında değişmektedir. Elde edilen değerlere göre ölçekte yer alan maddelerin iyi derecede ayırt edici özellikte oldukları değerlendirilmiştir.

Öğretmen yaratıcılığına dönük olarak geliştirilen ölçeğe ilişkin olarak elde edilen iç tutarlılık (Cronbach alfa) değeri ve her faktörün ayrı ayrı olarak açıkladıkları varyanslar tablo 10’da verilmiştir.

Tablo 10. Öğretmen Yaratıcılığı Ölçeği Alt Faktörlerinin Açıkladığı Varyans Oranları, Özdeğerleri ve Alfa Katsayıları

Faktör Özdeğerler Açıkladığı Varyans (% ) Cronbach Alfa

Uzmanlık 2,319 19,268 ,866

Yaratıcı Düşünme Becerisi 3,901 17,869 ,881

Motivasyon 8,826 16,599 ,916

Toplam 53,735 ,915

Tablo 10 incelendiğinde, her faktörün açıkladığı varyans oranının, sırasıyla, birinci faktörde % 19,268; ikinci faktörde % 17,869 ve üçüncü faktörde % 16,599 olduğu görülmüştür. Her üç faktörün açıkladığı toplam varyans ise % 53,735 olarak belirlenmiştir. Birinci faktör için hesaplanan alfa katsayısı .866 iken, aynı katsayı ikinci faktör için .881 ve üçüncü faktör için ise .916 olarak belirlenmiştir. Elde edilen bulgular ışığında, “Öğretmen Yaratıcılık Ölçeği”nin öğretmenlerin yaratıcılık düzeylerini ölçebilecek, geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı olduğu söylenebilir.

3.3.3.2. Doğrulayıcı Faktör Analizi

Öğretmen Yaratıcılığı Ölçeği’nin açımlayıcı faktör analizi sonucunda elde edilen model, doğrulayıcı faktör analiziyle (DFA) test edilmiştir. Elde edilen modelin uygunluğu (fit of model); CFI, GFI, SRMR, RMSEA ve NNFI uyum ölçütleri ile test edilmiştir. Yapılan analizler sonucunda, modelin uygunluğuna ilişkin hesaplanan uyum değerleri CFI için 0.97; GFI için 0,88; SRMR için 0,073; RMSEA için 0.064 ve NNFI için ise 0.96

olarak saptanmıştır. Ölçeğe ilişkin yapılan doğrulayıcı faktör analizi sonuçları Tablo11’de verilmiştir.

Tablo 11. Öğretmen Yaratıcılığı Ölçeği’ne İlişkin Doğrulayıcı Faktör Analizi Sonuçları

χ2 sd χ2/sd CFI GFI SRMR RMSEA NNFI 661,06 347 1,90 0,97 0,88 0.073 0.064 0.96

Tablo 11’de görüldüğü gibi, 28 maddeden oluşan ölçeğin yapısına ilişkin ki-kare (χ2) değeri 661,06, serbestlik derecesi (sd) 347 olarak bulunmuştur. Tüm ölçütler göz önünde bulundurulduğunda doğrulayıcı faktör analizi sonucunda elde edilen üç faktörlü yapının iyi bir modele sahip olduğu söylenebilir. Doğrulayıcı faktör analizinde yordanmaya çalışılan örtük değişken (Latent variable) tek faktörlü bir yapıda bağımlı değişken ve örtük değişkeni açıklamaya çalışan maddeleri de bağımsız değişken olarak kabul edildiğinde modele ilişkin diyagram (Path diagramı) şekil 13’de gösterilmiştir.

Şekil 13'de her bir maddenin örtük bağımlı değişken üzerindeki etki miktarları ve korelasyon katsayıları görülmektedir. Uzmanlık alt boyutunun maddelere ilişkin korelasyon katsayıları .48 ile .71 arasında; yaratıcı düşünme becerisi alt boyutunda .51 ile .74 arasında ve motivasyon alt boyutunda .62 ile .87 arasında değişmektedir. Ölçekte yer alan tüm maddeler değerlendirildiğinde maddelerin korelasyon katsayılarının .48 ile .87 arasında değiştiği gözlenmiştir. Bulgular ışığında, “Öğretmen Yaratıcılığı Ölçeği”nin öğretmenlerin yaratıcılık düzeylerini ölçebilecek, geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı olduğu söylenebilir.