Öğretmen Motivasyonu Ölçeği (ÖMÖ)

Öğretmen motivasyonu ölçeği için literatür incelemesi doğrultusunda oluşturulan madde havuzundan uygun ifadelerin seçilmesiyle 85 maddeden oluşan bir ölçek taslağı oluşturulmuştur. Ölçek taslağının geliştirilmesi aşamasında literatüre dayalı kuramsal bilgilerin ışığında ölçek; “içsel” ve “dışsal” motivasyon boyutlarını içerecek şekilde düzenlenmiştir. İkinci aşamada tez danışmanının görüşleri de alınarak ölçekteki madde sayısı, belirtilen boyutlarla ilişkisi olmayan veya düşük ilişki gösterdiği tahmin edilen maddelerin elenmesi ve benzerlik taşıyan ifadeler arasında eleme yapılması sonucunda 51 maddeye indirgenmiştir. Bu taslak araç, üçüncü aşamada, eğitim bilimleri, istatistik ve araştırma yöntemleri alanlarında uzman 10 öğretim üyesinin2 görüşüne sunulmuştur. Uzmanların incelemesinden sonra söz konusu ölçeğin madde sayısı, tekrarların ve benzer ifadelerin çıkarılması ile 35 maddeye indirgenerek uygulamaya hazır hale getirilmiş ve “Öğretmen Motivasyonu Ölçeği” (ÖMÖ) olarak adlandırılmıştır.

Ölçekteki soruların anlaşılırlığı ve cevaplama süresini değerlendirmek amacıyla 10 öğretmen üzerinde pilot uygulama yapılarak ölçeğe son şekli verilmiştir. Daha sonra ölçeğin geçerlik çalışmasını sürdürmek ve güvenirliğini belirlemek üzere 2013-2014 eğitim-öğretim yılında Diyarbakır İli’nde yer alan ilköğretim kurumlarında görev yapan 230 sınıf ve branş öğretmenine uygulanmıştır. Geri dönenler içinde eksik doldurulanlar elendikten sonra 205 ölçek formu değerlendirilmiştir. Örneklem grubundan toplanan verilerin öncelikle veri faktör analizine uygun olup olmadığını belirlemek amacıyla KMO değerine bakılmış, KMO değeri .901 ve Barlett Küresellik Testi sonucu anlamlı

2 _{Prof. Dr. Behçet ORAL, Prof. Dr. Refik BALAY, Doç. Dr. Cemalettin İPEK, Doç. Dr. Aycan ÇİÇEK}

SAĞLAM, Doç. Dr. Hasan Basri MEMDUHOĞLU, Yrd. Doç. Dr. Abidin DAĞLI, Yrd. Doç. Dr. Fazlı ERGÜL, Yrd. Doç. Dr. Fırat Kıyas BİREL, Yrd. Doç. Dr. Hasan ŞENTÜRK, Yrd. Doç. Dr. Mustafa ERDEM.

bulunmuştur. Bu değer verilerin analizler için uygun olduğunu göstermektedir. KMO değerinin uygun olduğunun görülmesinin ardından ölçeğin yapı geçerliliği için açımlayıcı (exploratory) faktör analizi olan temel bileşenler analiz yöntemi esas olarak alınmıştır. Ölçeğin güvenirliği için de iç tutarlılık katsayısını elde etmeyi hedefleyen Cronbach alfa değeri ölçüt olarak değerlendirilmiştir. Öğretmen Motivasyon Ölçeği’nin (ÖMÖ) yapı geçerliği için yapılan açımlayıcı ve doğrulayıcı faktör analizlerinin bulguları iki ayrı başlık altında verilmiştir.

3.3.2.1. Açımlayıcı Faktör Analizi

Açımlayıcı faktör analizi uygulaması ile 35 maddeden oluşan “Öğretmen Motivasyon Ölçeği”nin tek ya da çok faktörlü olup olmadığı saptanmaya çalışılmıştır. Bu amaçla, toplanan veriler üzerinde bir faktör analiz tekniği olan temel bileşenler analizi uygulanmış; ayrıca ölçeğin birbirinden bağımsız alt faktörlerinin olup olmadığını belirlemek amacıyla varimax dik döndürme yöntemi kullanılmıştır. Çalışmada yapılan ilk analizler sonucunda; 16 madde faktör yük değerlerinin düşük olması ve binişik madde olmasından ötürü ölçekten çıkartılmıştır. Gerçekleştirilen temel bileşenler analizine göre, ölçeğin iki faktörlü bir yapı sergilediği görülmüştür. Bu faktörlerin, ölçeğin hazırlanmasında kuramsal bilgilere uygun olarak öngörülen temel yapıyı yansıttığı değerlendirilmiştir.

Ölçeğin faktör yapısını görmek amacıyla gerçekleştirilen temel bileşenler analizi sonucunda ölçek 19 maddeden oluşan ve iki faktöre sahip bir yapı göstermiştir. Buna göre ölçekte yer alan 19 maddenin faktör yük değerlerinin .50’nin üzerinde olduğu görülmüştür.

Ölçekte yer alan maddeler birbirinden bağımsız iki faktörde toplanmıştır. Maddelerin faktör yük değerleri .535 ile .811 arasında değişen değerlere sahiptir. Analiz sonucunda birinci faktör 10, ikinci faktör 9 maddeden oluşmuştur. Ölçeği oluşturan faktörler, maddelerin içerdiği ifadelere bakılarak isimlendirilmiştir. Buna göre, birinci faktör “içsel motivasyon”; ikinci faktör ise “dışsal motivasyon” olarak isimlendirilmiştir.

“Öğretmen Motivasyon Ölçeği”nde yer alan maddelerin boyutlara göre dağılımı, faktör yük değerleri ve madde toplam korelasyonları Tablo 6’da verilmiştir.

Tablo 6. Öğretmen Motivasyonu Ölçeği’nin Faktör ve Madde Analizi Sonuçları

Faktör Madde Döndürme İşlemi Sonrasında Faktör ük Değerleri Madde Toplam Korelasyonu 1 ,535 ,450 2 ,685 ,627 3 ,615 ,577 4 ,545 ,491 5 ,717 ,615 6 ,755 ,673 7 ,802 ,660 8 ,730 ,703 İçsel motivasyon 9 ,668 ,549 10 ,774 ,746 11 ,811 ,756 12 ,683 ,625 13 ,696 ,647 14 .707 ,590 15 ,690 ,611 16 ,743 ,717 17 ,674 ,634 18 ,804 ,771 Dışsal motivasyon 19 ,743 ,678

Tablo 6’da görüldüğü gibi iki faktörlü olarak saptanan “Öğretmen Motivasyonu Ölçeği”nin her bir alt faktörü için güvenirliğin bir göstergesi olarak alfa iç tutarlık katsayısı ve bu çerçevede madde toplam korelasyonları hesaplanmış ve madde toplam korelasyonları .45 ve üzeri olan maddeler ölçeğe dahil edilmiştir. Tablo 6’da görüldüğü gibi, faktörlerde yer alan maddelerin madde toplam korelasyonları birinci faktörde .450 ile .703; ikinci faktörde .590 ile .771 arasında değişmektedir.

Öğretmen Motivasyonu Ölçeği’ne ilişkin olarak elde edilen iç tutarlılık (Cronbach alfa) değeri ve her faktörün ayrı ayrı açıkladıkları varyanslar Tablo 7’de verilmiştir.

Tablo 7. Öğretmen Motivasyon Ölçeği Alt Faktörlerinin Açıkladığı Varyans Oranları, Özdeğerleri ve Alfa Katsayıları

Faktör Özdeğerler Açıkladığı Varyans (% ) Cronbach Alfa İçsel Motivasyon 7,085 30,053 ,860 Dışsal Motivasyon 3,026 23,162 ,909

Tablo 7 incelendiğinde, her faktörün açıkladığı varyans oranının, sırasıyla, birinci faktörde % 30,053; ikinci faktörde % 23,162 olduğu görülmüştür. Her iki faktörün birlikte açıkladığı toplam varyans ise % 53,215 olarak belirlenmiştir. Birinci faktör için hesaplanan alfa katsayısı .860 iken, aynı katsayı ikinci faktör için .909 olarak belirlenmiştir. Analiz sonuçları ışığında, “Öğretmen Motivasyon Ölçeği”nin öğretmenlerin motivasyon düzeylerini ölçebilecek, geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı olduğu söylenebilir.

3.3.2.2. Doğrulayıcı Faktör Analizi

Öğretmen Motivasyon Ölçeği’nin açımlayıcı faktör analizi sonucunda elde edilen model, doğrulayıcı faktör analiziyle (DFA) test edilmiştir. Elde edilen modelin uygunluğu (fit of model); CFI, GFI, SRMR, RMSEA, ve NNFI uyum ölçütleri ile test edilmiştir. Ancak doğrulayıcı faktör analizi modifikasyon önerileri doğrultusunda 10 ile 12. maddeler arasında modifikasyon yapılması uygun görülmüştür. Yapılan modifikasyonun χ2/sd değerine anlamlı düzeyde katkı sağladığı tespit edilmiştir. Yapılan analizler sonucunda, modelin uygunluğuna ilişkin hesaplanan uyum değerleri CFI için 0.96; GFI için 0,85; SRMR için 0,069; RMSEA için 0.078 ve NNFI için 0.95 olarak saptanmıştır. Ölçeğe ilişkin yapılan doğrulayıcı faktör analizi sonuçları Tablo 8’de verilmiştir.

Tablo 8. Öğretmen Motivasyon Ölçeği’ne İlişkin Doğrulayıcı Faktör Analizi Sonuçları

χ2 sd χ2/sd CFI GFI SRMR RMSEA NNFI 335,08 150 2,23 0,96 0,85 0.069 0,078 0.95

Tablo 8'de görüldüğü gibi, tüm ölçütler göz önünde bulundurulduğunda, doğrulayıcı faktör analizi sonucunda elde edilen iki faktörlü yapının iyi bir modele sahip olduğu savunulabilir. Doğrulayıcı faktör analizinde yordanmaya çalışılan örtük değişken (latent variable) iki faktörlü bir yapıda bir bağımlı değişken ve örtük değişkeni açıklamaya çalışan maddeler de bağımsız değişken olarak kabul edildiğinde, modele ilişkin diyagram (path diagram) Şekil 12’de görülmektedir.

Şekil 12. ÖMÖ'nün doğrulayıcı faktör analizine ilişkin diyagram.

Şekil 12'de her bir maddenin örtük bağımlı değişken üzerindeki etki miktarları ve korelasyon katsayıları görülmektedir. İçsel motivasyon alt boyutunun maddelere ilişkin korelasyon katsayıları .50 ile .77 arasında ve dışsal motivasyon alt boyutunda .60 ile .80 arasında değişmektedir. Ölçekte yer alan tüm maddeler değerlendirildiğinde maddelerin korelasyon katsayılarının .50 ile .80 arasında değiştiği gözlenmiştir. Bulgular ışığında, “Öğretmen Motivasyonu” ölçeğinin öğretmenlerin motivasyon düzeylerini ölçebilecek, geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı olduğu söylenebilir.