Okul çalışmalarının çevreye tanıtılmasına, çevrenin katkı ve

katılımının sağlamasına yönelik çalışmaları yapma.

Öğreticilik

Öğreticilik rolünün rehberlik rolünden farkı bireysel değil, daha çok gruba yönelik olmasıdır.

Toplum ve meslekteki değişme ve gelişmeler, hizmet öncesi eğitimin yetersizliği, bireysel gelişme ve yükselme gereksinimleri, görevlerdeki tekdüzelik hizmet içi eğitimi gerekli kılan nedenlerin başlıcalarıdır (Başar, 2000, s. 73; Taymaz, 1981, s. 7-9).

Eğitim müfettişinin, hizmet içi eğitim çabalarında kullanabileceği yöntemler olarak seminer, konferans, örnek ders, toplantı, gezi, film izleme, kaynak kitap çalışmaları sayılabilir. Müfettiş görev süresince karşılaştığı her öğretebilme durumunu bir hizmet içi eğitim fırsatı olarak görmeli, hizmet içi eğitimi, örgün yöntemler dışında gerçekleştirebilmelidir. Müfettişini hizmet içi eğitime önce kendinden başlaması görüşü de onun bu konudaki rollerinin önemli bir boyutunu ortaya koyar (Başar, 2000, s. 75).

Öğreticilik rolüne ilişkin olarak müfettişlerden beklenen davranışlar, öğretmen ve diğer personelin yetişme eksikliklerini belirlemeleri ve bu konuda önlemler almaları, öğretmenlerin işbaşında yetişmelerini sağlamak için

mesleki toplantılar düzenlemeleri, örnek dersler vermeleri ve olanaklar ölçüsünde öğretim personeli için hizmet içi eğitim sağlamalarıdır (Atay, 1995,

s. 56). Bu da müfettişlerin eğitim alanındaki yeni gelişmeleri, ilerlemeleri, yeni yöntem ve teknikleri sürekli olarak takip edip öğrendiklerini eğitim işgörenlerine aktarmalarını ve böylelikle eğitim sürecinin yenileşmesine katkıda bulunmalarını gerektirir.

Araştırma

Eğitim müfettişlerinin görevlerinden birisi de eğitimle ilgili konularda bilimsel araştırmalar yapmaktır (Başar, 2000, s. 75). Okul yöneticilerine ve öğretmenlere kaynaklık yapabilmeleri için, müfettişler eğitim alanındaki gelişmeleri sürekli olarak takip etmek durumundadırlar.

Araştırma rolü kapsamında müfettişlerden beklenen en önemli davranışlar, öğrencinin eğitim gereksinmesi ile mevcut programın karşılaştırılmasına dayalı olarak geliştirilmesi gereken alanları saptamak, eğitim ve öğretimde verimliliğin artırılması, sürekli olarak geliştirme sağlanması için gerekli araştırmalar yapmak ve sonuçlarından yararlanmak, kişi ve grupların istek, gereksinme ve dileklerini saptamak, değerlendirmek ve

üst makamlara sunmak, okuldaki eğitime ilişkin olarak çevrede yapılan eleştirilerin nedenlerini araştırmak ve değerlendirmek, yönetici, öğretmen, öğrenci ve diğer personelin gelişimlerini değerlendirerek mesleki rehberliğe olan gereksinmeyi saptamak ve amaçlardan sapmalar varsa nedenlerini inceleyerek düzeltme yollarını aramaktır (Atay, 1995, s. 84).

Soruşturma

Teftişin soruşturma fonksiyonunu modern eğitim teftişi ile uyuşturamayan bilim adamları çoğunluğu teşkil etmektedir.

Asıl olan, rehberlik fonksiyonunun gereği kendisine duyulması gereken güveni ortadan kaldırmayacak ve bu hüviyeti ile çatışmayacak bir tutum, davranış ve görevlendirme düzeni sergilemektir. Diğer bir deyişle, rehberlik sırasında değerlendirmeciliği ve soruşturmacılığı gündeme gelmeyecek bir üslup geliştirmek durumundadır. Bu olmadığı taktirde, hizmet sunmak durumunda bulunduğu alan çalışanlarının güvenini yitireceğinden çalışmalarında, araştırmalarında ve görüşmelerinde samimi, sıcak ve doğru sonuçlar elde etmesi mümkün olmayacaktır.

Uygulanan teftiş etkinliklerinin başarılı olması, istenen hedeflere ulaşması için teftiş edilenlerin bu konudaki algıları büyük önem taşımaktadır. Eğitim sisteminde teftiş edilen kişiler olan öğretmen ve okul yöneticilerinin teftiş etkinliğini nasıl değerlendirdiği, kendilerini teftiş eden müfettişler konusundaki görüşlerinin bilinmesi eğitsel teftiş etkinliklerinin başarısına katkıda bulunacaktır. Bu nedenle, ilköğretim okullarında görev yapan öğretmenlerin ilköğretim müfettişlerinin özellikle rehberlik rollerindeki yeterlilikleri konusundaki görüşlerinin belirlenmesi araştırmaya değer bulunmuştur.

Bu araştırmada, müfettişlerin rol boyutu açısından göstermeleri gerekenlerden en önemlisi olan rehberlik alanındaki davranış ve yeterliklerini öğretmen algıları incelenmektedir.

Her biri bir yeterlik alanı olarak görülebilecek bu roller yöneticilik, liderlik, rehberlik, öğreticilik, araştırma uzmanlığı ve sorgu hakimliği olarak altı başlıkta ele alınmaktadır (Taymaz, 1997, s. 43-44).

Yeterlik Kavramı ve Teftişte Yeterlik

Yeterlik, bireylerin görevleriyle ilgili rollerini amaçlarına uygun olarak yerine getirebilmeleri için sahip olmaları gereken bilgi, beceri ve tutumların düzeyidir (Başar, 2000, s. 98).

Aydın’a (1998, s. 223) göre de davranış, örgüt üyelerinin bireysel gereksinimleri ile tutarlı olduğunda yeterlidir.

Başar’a (2000, s. 99) göre müfettiş yeterlikleri boyut, tür, alan ve düzey olarak sınıflanabilir. Alan boyutunda, müfettişin görev alanları, bu alanlara giren işler ve işlemlerle ilgili yeterlikler bulunur. Bunlar ders teftişi, kurum teftişi, araştırma, soruşturma olarak belirlenebilir. Bu alanlardaki yeterlikler aynı anda birbirine dayalıdır. Yeterlik alanının birindeki yetersizlik öbür alanlardaki yeterlikleri işlevsizleştirebilmektedir (Başaran, 1996, s. 179). Müfettiş yeterliklerinin düzey boyutu, hangi iş ve işlemlerin ne düzeyde gerçekleştirilmesi gerektiğine bakılarak, ‘bilme’, veya ‘tanıma’dan ‘değerlendirme’ye kadar, çeşitli basamaklar halinde düzenlenebilir (Başar, 2000, s. 101).

Yeterlik Türleri

Eğitsel teftiş alanındaki yeterlik türleri içerisinde karar, insancıl ve teknik yeterlikler bulunmaktadır (Taymaz, 1997, s. 45).

Karar yeterliğine, kavramsal veya yönetsel yeterlik de denilmektedir. Karar yeterliği yalnızca kararın verilmesine kadar olan aşamayı değil, kararların uygulanması, izlenmesi ve sonuçlarıyla birlikte değerlendirilmesi aşamalarını da kapsar (Taymaz, 1997, s. 45). Verilerin değerlendirilmesinde, nesnellik, nicelik-nitelik, gerçeklik, yararlılık gibi ölçütler yanında, bu ölçütlerin kullanımını etkileyen değer sistemi de devreye girer. Yararlılık, verimlilik, uygunluk gibi ölçütlerin kullanıldığı karar seçeneklerinden birinin seçilmesi sürecini, izleme, yeniden değerlendirme ile yeni kararlar için veri sağlama çalışmaları izler (Başar, 2000, s. 108).

İnsancıl yeterlikler, birey ve grupları anlama, moral yükseltme ve güdüleme becerileri olarak kabul edilebilir (Taymaz, 1997, s. 45). İnsan ilişkilerinde iyi davranış bir amaç değil, bir araç olarak algılanıp kullanılmalıdır (Başar, 2000, s. 104). Eğitim örgütlerinde yöneltme, yetkiden çok etki ile gerçekleştirilebilir. Çeşitli alanlarda yetişmiş üyelere sahip olan okulların havası demokratik olmak durumundadır. Araştırmalar, bireylere karşı gösterilen tutum ve davranışların, bu konudaki bir çok değişkenden, hatta ücretten bile daha önemli olduğunu ortaya koymuştur ( Başar, 2000, s. 106 ). Öğretmenle insancıl ilişkiler kurmada başarılı olup, onun sorunlarını çözmeye yardımcı olmaya çalışan müfettişin, öğretmen davranışlarının örgüt amaçları yönünde olmasına da etkisi olabilecektir (Başar, 2000, s. 106).

Teknik yeterlikler, göreve ilişkin etkinlik alanlarındaki teknik bilgi, beceri ve tutumlara yöneliktir. Bu yeterlikler görev gereklerini yerine getirebilmek için kullanılacak yöntemler, teknikler ve süreçleri kapsar (Taymaz, 1997, s. 45).

Mesleki Yardım

Eğitim sisteminde müfettişlerin yaptıkları ders teftişlerinde öğretmenlerin öğretim yapma ve ders vermedeki başarılarını değerlendirmenin yanında öğretmenlerin davranış eksikliklerini giderme; yeteneklerini geliştirme, mesleğe ve çevreye uyumlarını sağlama, eğitim alanındaki yenilik ve değişiklikleri öğretmenlere tanıtma yoluyla onlara mesleki yardımda bulunurlar.

Teftişte yapılan mesleki yardım, bireyin meslek yaşamında karşılaştığı sorunları çözmesi, beklenen davranışları göstermesi, bir bütün olarak gelişmesi ve başarılı olması için yapılan çalışmadır.

Öğretmen yetiştiren fakültelerden veya lisan düzeyinde öğretim yapan yüksek öğretim kurumlarından mezun olduktan sonra stajyer öğretmen olarak atanan her genç, eğitim sisteminde koşulları yerine getirerek, en üst kademe olan müsteşarlığa kadar yükselebilir. Eğitim sisteminde öğretmenliğin üstünde hangi kademelerin olduğu, bu kademelere yükselebilme koşulları hakkında gerekli bilgilerin verilmesi, önerilerde bulunulması özendirilmesi teşvik edilmesi öğretmene yapılan mesleki yardımdır.

Mesleki yardımla ilgili olarak, öğretmenlerin de müfettişlerin de yakındıkları pek çok husus bulunmaktadır. Öğretmenler, mesleki ya da kişisel sorunlarını, müfettişe açmakta zorlandıklarını, durumun, kendilerinin bir eksikliği imiş gibi algılanabileceğinden çekindiklerini ifade etmektedir. Öğretmenlerden bazıları, müfettişlerin, öğretmenlerin sorunlarının çözümüne yardımcı olmak gibi bir çaba göstermediklerinden ya da bunu yaparken sorgulayıcı bir yaklaşım sergilediklerinden yakınmaktadır. Bazı öğretmenler ise, mesleki alandaki gelişme ve yenileşmenin takip edilmesinde müfettişlerin gerektiğince, öğretmenlere yol gösterici olmadıklarını belirtmektedir. Öğretmenlerin, özellikle mesleki alan dışındaki sorunlarını müfettişe açmada

samimi olmamaları da konuyla ilgili olarak ifade edebilecek başka bir sorundur.

İşbaşında Yetiştirme

Eğitim sisteminde görev alan, yönetici, öğretmen, diğer uzmanlar ve personelin hizmet öncesinde gerekli yeterlikleri kazanmamış olması işindeki başarısını etkiler. Mesleğe yeni başlamış öğretmenlerin ve yöneticilerin yetişme eksiklikleri gidermeleri öğrenmeleri, bilgilerini tazelemeleri ve gelişmeleri, mesleklerinde yükselebilmeleri için hizmet içinde eğitime gereksinim duyarlar.

Teftişte yapılan işbaşında eğitim, bireyin yetişme noksanlığından kaynaklanan sorunları çözmesi, başarısızlığını ve uygulamadaki eksikliklerini gidermesi için gerekli bilgi, beceri ve tutumları kazandırma sürecidir.

Yapılan tanımların her birinde teftiş edilen bireyin karşılaştığı sorunların çözülmesi için müfettişin rehberlik yapması, mesleki yardımda bulunması veya işbaşında yetiştirilmesi öngörülmektedir. Sorun kaynağı ve türü ne olursa olsun, müfettişin görevi sorunu olan bireye yardım etmektir. Eğitimle ilgili olmayan sorunlarda da müfettiş bireye yardımda bulunarak, onun kuruma bağlılığını ve başarı derecesini artırmalı, güdülemeli ve moralini yükseltmelidir.

Müfettişlerin Rehberlik, Mesleki Yardım ve İşbaşında Yetiştirme Görevleri

Eğitim sisteminde yöneticilik, liderlik, rehberlik, öğreticilik, araştırma uzmanlığı ve sorgu yargıçlığı rollerini oynayan bir müfettişin teftiş ettiği bireyin ortama ve çevreye uyum sağlamasına, kendisini tanımasına ve kabullenmesine, sorunlarını çözmesine, eksikliklerini gidermesine, güdülemesine, moralinin yükselmesine, başarılı ve mutlu olmasına ve

gelişmesine katkıda bulunmaktır. Müfettişlerin rehberlik, mesleki yardım ve işbaşında yetiştirme görevleri Milli Eğitim Bakanlığı Teftiş Kurulu Yönetmeliği ile ilköğretim kurumları teftiş yönetmeliğinde belirtilmiştir.

İlköğretim müfettişleri il sınırları içinde kurumlarında grupla teftiş yolu ile tüm etkinlikleri denetlerken aşağıdaki rehberlik, mesleki yardım ve işbaşında yetiştirme görevlerini yerine getirirler (Tebliğler Dergisi, 1991, s. 10):