Obez Çocukların Giysi Ergonomisi

Ergonomi, üretim araçları ergonomisi ve ürün ergonomisi Ģeklinde iki sınıfa ayrılmaktadır. Üretim araçları ergonomisinde; üretim araçları ve gereçlerinin ergonomik olması söz konusu iken ürün ergonomisinde üretilecek ürünlerin (arabaların, elektrikli ev aletlerinin, hazır giyim sektöründe üretilen ürünlerin vs.) kullanacak olan kiĢilerin antropometrik ölçü Ģartlarına uyumu ile söz konusudur (Uğur, 2006, s. 18).

Obezitenin artması sonucu toplumun antropometrik ölçümlerin de büyük oranda değiĢiklikler görülmektedir. ġiĢmanlık hekimlerin yanı sıra uçak mühendisleri, otomobil tasarımcıları, stadyum, spor sahaları, sinema, tiyatro ve konser salonu gibi gösteri yerlerinin mimarisini planlayan kiĢilerin de sorunu haline gelmiĢtir. Koltuklarda, oturma yerlerinde ve aralarındaki hareket mesafeleri gibi hesaplamalar yapılırken obez kiĢilerin antropometrik ölçüleri göz önüne alınarak bir takım değiĢiklikler yapmak zorunda

kalmıĢlarıdır. Bunun yanı sıra giysi ihtiyaçlarındaki değiĢim hazır giyim sektöründe yeni bir pazarın oluĢmasına neden olmuĢtur (Sertkaya ve Orhan, 2008, s. 1).

Giysi açısından ergonomi; insanın anatomik, psikolojik ve biyolojik yapısına uygun, statik ve dinamik antropometrik bulgulardan yararlanarak vücudun hareketlerini ve giyimde rahatlığı da göz önünde bulundurarak daha rahat, kullanıĢlı, estetik, vücuda uyumlu ve fonksiyonel giysiler üretmeye ve geliĢtirmeye çalıĢan çok yönlü bir bilim dalı olarak tanımlanmaktadır (Kurt, 2007, s. 41).

Ergonomik araĢtırmalar ve uygulamalar ürünün ortaya çıkıĢından yok oluĢuna kadar tasarımın her evresinde gereklidir (Civitci ve Harmankaya, 2012, s. 202). Obez kiĢiler vücutlarında olması gerekenden daha fazla yağ oranına sahiptirler. Bu durum obezlerin hareketlerini kısıtlamaktadır. Giysi içinde rahat hareket etmeleri için giysilerin ergonomik olarak üretilmeleri büyük önem taĢımaktadır (AktaĢ, 2008, s. 15).

Giysi konforu, giyenin kendini rahat hissedeceği, sağlığını koruyabileceği ve çalıĢma verimini azaltmayan giysilerin tasarımı ve üretimini sağlayabilecek kuralları ortaya koymaktır. Bunların baĢında insan vücudunun yapısı, vücuda uygun kalıp hazırlama, kumaĢ ve dikim özellikleri, modaya uygunluk ve konfor gelmektedir (Vural ve diğerleri, 2006, s. 343).

Çocuk vücut antropometrisi; Vücudun ağırlık, boy, göğüs, kol ve baĢ çevresi, yağ miktarı gibi fiziksel özelliklerin bilimsel olarak ölçülmesi ve aralarındaki iliĢkilerin saptanması Ģeklinde tanımlanmaktadır (Sabancı ve Sümer, 2011, s. 116).

Ġnsanları verimli ve sağlıklı olabilmesi için yaĢadığı mekanın kullandığı ürünlerin antropometrik ölçülerine ve biyomekanik özelliklere uygun hale getirilmesi gerekmektedir. (Akarslan, 2008, s. 10).

Toplumun antropometrik ölçüleri zaman içerisinde değiĢim gösterebilmektedir. YaĢam standartlarının yükselmesine (özellikle Türkiye gibi geliĢmekte olan ülkelerde) bağlı olarak antropometrik ölçülerde artıĢ görülürken, savaĢ, kıtlık ve doğal afet gibi olumsuz Ģartlarda toplumun antropometrik ölçülerinde düĢüĢler görülebilmektedir (Bayraktar, 2007, s. 28). Yapılan araĢtırmalar sonucunda antropometrik ölçümlerin yaĢ, cinsiyet, ırk ve hatta meslek gruplarına göre farklılıklar gösterdiği saptanmıĢtır (Eray ve Aras, 1999, s. 450).

Antropometrik ölçüler statik (yapısal) ve dinamik (fonsiyonel) antropometri olmak üzere ikiye ayrılmaktadır (Sabancı ve Sümer, 2011, s. 68).

Statik (Yapısal) Antropometri; Statik antropometri hareketsiz vücudun fiziksel öğeleri ve karakteristiklerinin ölçülmesiyle ilgilenmektedir (Uğur, 2006, s. 21). Giysilerde alt ve üst sınırların belirlenmesinde yapısal antropometrik verilerinden yararlanılmaktadır (Sabancı ve Sümer, 2011, s. 68).

Dinamik (Fonksiyonel) Antropometri; Dinamik antropometri insanı hareket halindeki bir sistem olarak ele almakta ve insanın iĢlevsel ölçülerine ulaĢmaya çalıĢmaktadır (Uğur, 2006, s. 22). Dinamik antropometriden elde edilen veriler, sabit bir referans noktasına göre vücudun bir bölümünün hareketlerini tanımlayan verilerdir. Ayakta duran bir kiĢinin ileriye doğru uzanabileceği maksimum mesafe verileri ile elde edilen veriler dinamik antropometriye örnek olarak verilebilmektedir (Sabancı ve Sümer, 2011, s. 120). Genel olarak dinamik antropometriye nazaran statik antropometri verilerine daha çok baĢvurulmakta ve bu konuda daha çok çalıĢmalar yapılmaktadır.

Giysi bireyin kiĢiliği hakkında çevresine mesaj veren kiĢisel bir dıĢa vurum aracıdır (Çığa, 2001, s. 21). Bireyin kendini topluma kabul ettirmesi ve prestij açısından giysi çok büyük önem taĢımaktadır (Ataç, 2005, s. 1).

YetiĢkinlerde olduğu gibi çocuklarda da belirli bir gruba dahil olma isteği bulunmaktadır. YaĢıtlarından oluĢan arkadaĢ gruplarının içinde kabul görme ve etkinliklere katılma açısından giysiler iletiĢim ve benlik oluĢturma aracı olarak etkendir (Ağaç ve Harmankaya, 2009, s. 4).

Çocuğun kiĢiliğinin geliĢmesinde, kimliğinin belirlenmesinde, toplum içerisinde nasıl bir görev ve yer alacağına iliĢkin alt yapının oluĢturulmasında geniĢ anlamda toplumun, dar anlamda da ailenin sosyo-ekonomik ve kültürel yaĢantısının düzeyi, çocuğun geleceği açısından dikkate değer bir önem taĢımaktadır. Çocuk aile içinde psikolojik, sosyal ve fiziksel ihtiyaçlarının doyurulabilmesine bağlı olarak mutlu ya da mutsuz olabilmektedir. Fiziksel anlamda “giyinme” psikolojik ve sosyal anlamda “iyi giyinme” doyurulması gereken ihtiyaçlar arasında önemli bir yere sahiptir (Vural, 1995, s. 1).

Düzgün ve güzel bir giysi yaĢamın her döneminde önemlidir. Ancak algısal, duygusal ve biliĢsel davranıĢların geliĢme gösterdiği çocukluk ve ergenlik döneminde güzel bir giysi daha da önem kazanmaktadır (Çeğindir, 2008, s. 58). Çocuklar giydikleri giysiden dolayı sıkıldıklarında, utandıklarında, rahatsız olduklarında ve kendilerini endiĢeli hissettiklerinde psikolojik olarak rahatsız olmaya baĢlamaktadır (Safa, 2007, s. 17). Ayrıca güzel giyindiğine inanan bir çocuk, akran grupları içerisinde bir yeri olduğuna inanmakta ve bu

durum çocukların kendine olan güvenlerini arttırmaktadır. Bu nedenle çocukların giysi seçiminde en çok paya sahip olan ebeveynlere önemli bir sorumluluk düĢmektedir (Vural, 1995, s. 1).

Her türlü kiĢilik kalıpları çocukluk döneminde oluĢmaktadır. Gençlik döneminde bu kalıplar geliĢmeye devam etmekte ve özellikle asıl gençlik döneminde benimsenen davranıĢ kalıpları yetiĢkinlik dönemine taĢınmaktadır. Bu durum çocuklarda yaĢam biçiminin ve zevklerinin Ģekillenmesinde belirleyici bir unsurdur (Babaoğlu ve ġener, 2007, s. 129). Çocuklar zevkli ve kendi bedeniyle uyumlu giysiler giymeyi yetiĢkinlerin onları yönlendirmeleri sonucunda öğrenmektedirler. Giysi satın alınırken veya diktirilirken çocuğun fikrini sormak, kendine yakıĢan ve kiĢiliğine uygun giysiler seçmesi konusunda çocuğa yardımcı olmaktadır. Ebeveynlerin çocuklarına giysi temini konusunda dikkat etmesi gereken bazı faktörler bulunmaktadır. Bunlar incelendiğinde;

 Çocuklar çok hareketli aynı zamanda çok hassas varlıklardır. Bu nedenle hareketlerini kısıtlayıcı özellikte olmayan, kumaĢların tene rahatlık hissi veren, dolayısıyla yumuĢak ve hipoalerjik özelliklere sahip materyallerden üretilen giysiler seçilmelidir.

 Çocuk giysilerinde kullanılan kumaĢların çocuk sağlığına uygun olması gerekmektedir. Çocuğun cildine zarar veren sentetik ve sert dokulu kumaĢlardan kaçınılmalı, doğal materyallerden üretilmiĢ kumaĢlar seçilmelidir. Genellikle yazın pamuk ağırlıklı, kıĢın da cilde batmayan yünlü kumaĢlardan üretilen giysiler tercih edilmelidir.

 Giysinin kumaĢı kolay yıkanabilir olmalıdır. Çocuklar giysilerini kolay kirletebildikleri için, seçilen kumaĢın çok yıkamaya dayanıklı ve kir tutmayan kumaĢ olmasına dikkat edilmelidir.

 Giysilerin kapanmasının sağlayan düğme, fermuar, kopça, agraf, çıt çıt gibi kapama malzemelerinin kolay açılıp kapanmasına dikkat edilmelidir.

 Çocuk giysilerinde kullanılan düğme ve aksesuarlar yıkanabilir olmalı, boyama düğmelerden kaçınılmalıdır. Çok sık yıkanan çocuk giysilerinde düğme ve aksesuarlarını çıkartmaya ya da sökmeye ihtiyaç duyulmamalıdır.

 Hafif ve düĢük gramajlı kumaĢlardan üretilen giysiler seçilmelidir. Çocuğun giysiyi rahat giyip çıkarabilmesi, üzerinde rahat taĢıması açısından önemlidir.

 Çocuk giysisi, bulunulan ortamın ısısına uygun kalınlıkta olmalıdır. Çocukların kalp atıĢları yetiĢkin bir insana göre daha hızlı olduğundan çabuk terlemektedirler. Bu nedenle giysinin kumaĢı, giyildiği yere ve zamana uygun özellikte olmalıdır.

 Çocuk giysilerinde genellikle küçük desenler, küçük kareler, kombin kumaĢlar, çiçek desenler ve güncel çizgi film karakterleri olan giysiler seçilmelidir.

 Seçilen giysilerin modeli ve giysilerde kullanılacak aksesuarlar çocuğun yaĢına uygun olmalı ve çocuklar için yapılan tasarımlarda bu faktörler göz ardı edilmemelidir (ġener, 2000, s. 16; Akarslan, 2008, s. 17-18).

Giysi tasarımı, öngörülen veya öngörülebilecek gereksinimleri karĢılamak amacıyla yeni ve mevcut ürünü veya üretim sistemlerini;

 Tüketici gereksinimleri doğrultusunda

 Günün ulaĢılmıĢ teknik ve teknolojik düzeyi çerçevesinde

 Tasarımcının yaratıcılığının da katkısıyla problem çözüne yönelik  Analiz

 Sentez

 Malzeme seçimi

 Ölçümleme ve kontrol yöntemlerinden oluĢan dört temel öğe kullanılarak yürütülen faaliyetlerdendir (Akgöz, 2005, s. 2).

Giysi tasarımı genel tasarım olarak ele alındığında;  Bir fikri ürüne dönüĢtürme çabasıdır.

 Bugünün olanaklarıyla yarın için bir Ģeyler yapma gücüdür.  Bilginin özgün bir biçimde ürüne dönüĢme süreci ve sanattır.  Bilim ve üretim arasındaki bağdır.

 DüĢünsel organizasyondur Ģeklinde açıklamak mümkündür (Erenler ve diğerleri, 2003, s. 56-57 ).

Giysi tasarımının özü insandır. Ne amaçla olursa olsun kullanılan giysinin zorunlu bir gereksinim olması, tasarımlar oluĢturulurken insanı hedef almaktadır. Giysi tasarımı yapılırken; ürünün çizimi, kalıbı, planların hazırlanması, geliĢtirilmesi sürecinde kullanılabilir nitelikte ve amaca uygun olması, yaratıcılık ve özgünlük içermesi gerekmektedir (Çığa, 2001, s. 21).

Giysi tasarımında ürünün güvenilirliğini, iĢlevselliğini arttırmak ve kullanıcıya daha rahat giysiler sunabilmek için anlık ihtiyacı karĢılayabilecek çözümlerle problemin giderilmesi, bilimsel verilerden destek alınması, problemin kaynağının tespit edilmesi sorunların tekrarlanmaması sonucunu doğurmaktadır (Vural, Civitçi ve Ağaç, 2001, s. 202).

Giysinin mükemmelliği, kiĢinin giysiler içerisinde rahat hissetmesi ve rahat hareket edebilmesi, vücuduna uyan, hareket serbestliği sağlayan, hava koĢullarına uygun giysilerle mümkündür. Rahatlık ve emniyet için olduğu kadar sosyal tatmin içinde giysi tasarımında ergonomik yaklaĢım önemli bir etkendir (Vural, Koç, Koca ve Pamuk, 2006, s 343.).

Büyük beden giysi, obez çocukların vücuduna uyumlu, rahatlığını sağlamak amacıyla, özel model, tasarım yöntemleri ve kalıp kullanılarak hazırlanan giysilerdir. (Akgöz, 2005, s. 52). Tasarımcı giysi tasarlarken hitap edeceği tüketici gruplarının özelliklerini çok iyi bilmeli ve istekleri doğrultusunda tasarım yapmalıdır (ġener ve Kutlu, 2004, s. 98). Obez çocuklara yönelik üretilecek olan giysilerin özel olarak tasarlanması gerekmektedir (Yıldıran, 2006, s. 13).

6-12 yaĢ grubu çocuklar zamanın büyük bir çoğunluğunu okulda geçirmektedir. Çocuklar okul döneminde oldukça hareketli bir fiziksel yapıya sahiptirler (Ağaç ve Harmankaya, 2009, s. 4). Tırmanma, koĢma, yerinde duramama gibi özellikler göstermektedirler. Bu nedenle giysi tasarımının oluĢturulmasında vücut hareketlerinin dikkate alınması ve dinamik antropometri ölçüleri göz önünde bulundurulması gerekmektedir (Çığa, 2001, s. 22).

Giysi tasarlanırken kiĢiye uygun ve iĢlevsel olması gerekmektedir. Bu da kiĢinin vücut geliĢimini iyi tanımakla mümkündür (ġener ve Kutlu, 2004, s. 99). Günümüzde bireylerin günlük yaĢamlarında dıĢ etkenlerden uzak, rahat durumları tercih etmeleri giysilerden beklentileri değiĢtirmiĢtir. Giysi tercihlerinde estetik unsurlar, renk, kumaĢ desen, model ve modanın yanı sıra giysinin fonksiyonelliği, vücuda uyumu, hareket serbestliği vermesi de önem taĢımaktadır (Harmankaya ve Civitçi, 2010, s. 50). Yeni tasarımlar yapılırken bunlar göz önünde bulundurulmalıdır.

Obez çocuklara yönelik özellikli giysilerin tasarlanması sürecinde ve kalıpların hazırlanması sürecinde uzman kiĢiler destek alınmalıdır (Yıldıran, 2006, s. 13). Uzmanlar, kalıp tasarımı, ergonomi, antropometri ve anatomi bilimleri vb. gibi disiplinler arası bilgiye sahip olmalıdır (Akgöz, 2005, s. 53 ).

Kalıp hazırlamadan önce obez çocukların hangi tip vücut yapısına sahip oldukları incelenmelidir (Yıldıran, 2006, s. 13). Büyük beden üretimi için hazırlanacak kalıpların özelliklerini bilmek ve vücuda uyumunu sağlamak için vücudun orantısız yerlerini bilmek ve bu doğrultuda giysi kalıplarının hazırlanması, üretimde yaĢanacak sorunların ortadan kalkmasını sağlamaktadır (AktaĢ, 2008, s. 13

Giysi ile vücut arasında üç boyutlu uyum (uzunlu, geniĢlik ve derinlik) gerekmektedir. Yapılan araĢtırmalar sonucunda giysi üretimini sağlayacak bazı faktörler bulunmuĢtur. Bu faktörler incelendiğinde;

 Vücut, eni-boyu ve derinliği olan hacimsel bir oluĢumdur.

 Vücutta birbirine göre boyutsal farklılıklar gösteren kısımlar bulunmaktadır (gövde, kol, bacak, kafa gibi)

 Gövde, kol, bacak ve baĢ birbirlerine göre orantılı boyutsal özellikler göstermektedir.  Vücutlar; kadınsı, erkeksi, bebeksi-çocuksu-genç gibi farklı özelliklere sahiptir.

 Büyük çoğunluğu oluĢturan ve bu nedenle normal kabul edilen vücut yapılarına göre farklılık gösteren vücutlar bulunmaktadır.

 Durağan vücutla hareketli vücut arasında boyutsal faklılıklar bulunmaktadır (Kaynak, 2005, s. 24).

Giysi tasarımında yukarıdaki faktörler göz önünde bulundurulmalıdır.

2.1.7. Hazır Giyim Sektöründe Kullanılan Antropometrik Ölçüler ve Vücut