Oğlanlar ve Cemmâz’ın lûtîliği

Cemmâz’la ilgili Arap nevâdirinin bilhassa mücûn kategorisinde yer alanlarının bir bölümünde, doğrudan veya dolaylı olarak onun eş-cinsel eğilimlerinin yol açtığı kimi komik hadiseler anlatılır. Bunların büyük bir kısmını, içerdiği pornografik tasvirler sebebiyle böyle bir çalışmada zikredemesek de örnek teşkil etmesi bakımından nispeten temiz bir iki anekdota yer verebiliriz (Anekdot: 43-46).

Anekdot: 43

Ca‘fer b. el-Kâsım el-Hâşimî bir gece Basra’nın ücra mahallelerini dolaşmaya çıkmış, sokaklardan birinde Cemmâz’a, yanında parlak bir genç olduğu halde tesadüf etmişti. Cemmâz ile Ca‘fer sıkı arkadaşlardı. Bu yüzden Ca‘fer onu görünce “Gecenin bu saatinde ve zifiri karanlıkta burada ne işin var?” diye sordu, sonra da

“Hadi gel seni ailene götüreyim” diye teklifte bulundu. Cemmâz, eliyle yanındaki parlak gence işaret etti ve “Aileme mi?!” diye pis pis

Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010/2, c. 12, sayı: 2 Anekdot: 44

Bir gün Osman el-Mâzinî Basra’da geceleyin bir mescide gitmek için evden çıkmıştı. Yolda Cemmâz’a rastladı. Cemmâz’ın yanında yine parlak bir genç vardı. Osman, Cemmâz’a o saatte orada ne yaptı-ğını sordu. O da “Garipsenecek ne var bunda mendebur herif! Alt tara-fı bir binek kiralıyoruz?” karşılığını verdi.⁴⁹

Anekdot: 45

Cemmâz, mahalle ahalisi tarafından gözden ırak bir mekânda bir oğlanla basılmıştı. Suçüstü yapıldığı esnada her ikisinin de uçkurları çözülmüş vaziyetteydi. Galeyana gelen halk “Burada ne halt ediyorsu-nuz böyle?!” diye üzerlerine yürümek istediklerinde Cemmaz onları şu cevabıyla durdurdu: “Hiç, hangimizin uçkuru daha uzun diye iddiaya girdik de ona bakıyoruz!”⁵⁰

Anekdot: 46

Bir keresinde Cemmâz, bir dostunu yanına alarak Kusem b. Ca‘-fer’i ziyarete gitmişti. Üç ahbap birlikte yemek yiyip sohbet ederek akşamı ettiler. Daha sonra Kusem uyumak için hazırlıklara başladı, bu arada beyaz tenli, parlak, yeni yetme bir delikanlıyı çağırıp orada hazır beklemesini söyledi. Manzarayı gören Cemmâz yanındakine “Hadi biz uçalım!” diye oradan ayrılma teklifinde bulundu. Arkadaşı “Nereye?”

deyince de “Nereye olacak, göğe” dedi, “Görmüyor musun gece me-lekleri çoktan nüzul etti bile!”⁵¹

Sonuç

Cemmâz anekdotları, genel olarak güldürü edebiyatına, bilhassa da Arap edebiyatı gibi nezih mizahla kaba mizahın iç içe geçtiği kıs-men seküler kıskıs-men de dinsel ve kültürel karakterdeki mizah anlayışı-na son derece yatkın edebi ürünler olarak görünmektedir.

Makale boyunca aktardığımız anekdotlardan çıkan en temel so-nuç, Cemmâz’ın konu ve tema değişikliklerine müsait mizahi ürünle-rindeki hâkim öğenin mücûn (bel altı nükteleri), tahkîr ve sataşma üslûbu oluşudur. Bu üslup, kimi anomalik tip betimlemelerinde, sosyal hayatın değişik kesitlerine ait gözlemlerde, yarı pornografik durum tasvirlerinde, içki meclislerinin ve bohem hayatının değişik

49 Tabakâtu’ş-şu‘arâ, s. 373.

50 Nesru’d-durr, III, 174.

51 Nesru’d-durr, III, 172.

Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010/2, c. 12, sayı: 2 lerini yansıtmada hep bir arka fon olarak kullanılmıştır. Medih içerikli lirik manzûmeler ise nispeten daha temiz bir üslup taşımakta olup bu vasıftaki edebi, mizahî ve tasvirî ürünler daha sınırlı sayıdadır. Bu ve-sileyle çalışmayı, bu az sayıdaki temiz anekdotlardan biri ile noktala-mak istiyoruz:

Basra’da halk Ramazan ayının başlangıcı için hilali gözetlemeye çıkmıştı. İçlerinden birisi hilali görüp diğerlerine de gösterdi, böylece insanlar oruç tutmaya başladı. Ramazanın sonu gelip de insanlar yeni-den, bu sefer bayram için hilali gözetlemeye çıkacak olduklarında nük-tedanlığıyla meşhur Cemmâz doğruca o adamın evine gitti ve kapısını çaldı. Evde istirahat etmekte olan adam kapıyı açtığında Cemmâz

“Hadi kalk!” dedi, “daha önce bu şeyi nasıl başımıza sardıysan şimdi de aynı şekilde başımızdan savacaksın!”. Böylece onu zorla gözlemci kafilesine dâhil etti.⁵²

BİBLİYOGRAFYA

el-Abbâsî, Me‘âhidu’t-tansîs alâ şevâhidi’t-Telhîs (I-IV), Nşr. Mu-hammed Muhyiddîn Abdulhamîd, ’Âlemu’l-kutub, Beyrut, 1947.

el-Âbî, Ebû Sa‘d Mansûr b. el-Huseyn, Nesru’d-durr fi’l-muhâdarât (I-VII), thk. Hâlid Abdulğanî Mahfûz, Dâru’l-kutubi’l-‘ilmiyye, Beyrut, 2004.

el-‘Âmilî, Behâuddîn, el-Keşkûl (I-II), thk. Muhammed ‘Abdulkerîm en-Nemerî, Dâru’l-kutubi’l-‘ilmiyye, 1.Baskı, Beyrut, 1998.

el-‘Askalânî, İbn Hacer, Tabsîru’l-müntebih bi-tahrîri’l-müştebih, thk.

Muham-med Ali en-Neccâr, el-Mektebetu’l-‘ilmiyye, Beyrut, t.y.

‘Askerî, Ebû Hilâl, Kitâbu’s-sınâ‘ateyn, thk. Ali Muhammed el-Becâvî, Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhîm, Dâru ihyâi’l-kutubi’l-‘Arabiyye, 1.Baskı, y.y., 1952.

--- Dîvânu’l-me‘ânî (I-II), thk. Ahmed Hasan Besec, Dâru’l-ku-tubi’l-ilmiyye, 1.Baskı, Beyrut, 1994.

el-Beyhakî, Muhammed b. İbrâhîm, el-Mehâsin ve’l-mesâvi’, haz. Fri-edrich Schwally, Leipzig, 1902.

el-Câcermî, Ebu’l-Me‘âlî Muhammed, Nuketu’l-vuzerâ, thk. Nebîle Abdulmun‘im Dâvud, Şeriketu’l-matbû‘ât li’t-tevzî‘ ve’n-neşr, 2.Baskı, Bey-rut, 2005.

el-Câhız, Ebû Osman ‘Amr b. Bahr, el-Buhalâ (I-II), Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, thk. Ahmed el-’Avâmirî, Ali el-Cârim, Beyrut, 2001.

52 Vefeyâtu’l-a‘yân, VII, 70.

Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010/2, c. 12, sayı: 2

--- el-Beyân ve’t-Tebyîn (I-II; 4 Cüz), thk. ‘Abdusselâm Hârûn, Mektebetu’l-Hâncî, 4.Baskı, Mısır, 1975.

--- Kitâbu’l-hayevân (I-VIII), nşr. Muhammed ‘Abdusselâm Hârûn, Dâru’l-cîl - Dâru’l-fikr, Beyrut, 1988.

--- Kitâbu’l-biğâl,

http://search.4shared.com/postDownload/hu5nPRd5/ _online.html adresinden açılan pdf formatlı kitap.

el-Ezdî, İbn Zâfir, Bedâi‘u’l-bedâih; y.y., t.y.

Hasan Taşdelen, Şener Şahin, Klâsik Arap Edebiyatında 'Sakîl Tipi' ve Bu Tip Çevresinde Oluşan Edebiyat, U.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18/2 (2009).

el-Hamevî, Yâkût, Mu‘cemu’l-udebâ (I-VII), Dâru’l-Ğarbi’l-İslamî, nşr. İhsân ‘Abbâs, 1.Baskı, Beyrut, 1993.

el-Hatîb el-Bağdâdî, Târîhu Bağdâd (I-XIV),

Dâru’l-kutubi’l-‘ilmiyye,1.Baskı, Beyrut, 1996.

el-Husrî, el-Kayravânî, Cem‘ul-cevâhir fi'l-mulah ve'n-nevâdir, thk.

Ali Muhammed el-Becâvî, Dâru'l-cîl, Beyrut, 1987.

--- Zehru’l-âdâb ve semeru’l-elbâb (I-II), thk. Yûsuf Ali Tavîl, Dâru’l-kutubi’l-‘ilmiyye, 1.Baskı, Beyrut, 1997.

İbn ‘Abdi Rabbih, el-‘Ikdu’l-ferîd (I-IX), thk. Mufîd Muhammed Ku-mayha, Dâru’l-kutubi’l-‘ilmiyye, 1.Baskı, Beyrut, 1983.

İbnu’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec, el-Muntazam fî târîhi’l-mülûk ve’l-ümem (I-X), Dâru Sâdır, 1.Baskı, Beyrut, 1939.

--- Ahbâru’z-zırâf ve’l-mütemâcinîn, nşr. İrfân Muhammed Hammûr, Dâru’l-kutubi’l-‘ilmiyye, 1.Baskı, Beyrut, 2006.

--- Kitâbu’l-ezkiyâ, Dâru’l-kutubil-‘ilmiyye, 1.Baskı, Beyrut, 1985.

İbn Ebî ‘Avn, Kitâbu’t-teşbîhât, nşr. Muhammed Abdul-mu‘îd Hân, Matba‘atu Câmi‘ati Kembric, y.y., t.y.

--- el-Ecvibetu’l-muskite, thk. Muhammed ‘Abdulkâdir Ahmed, Matâbi-‘u'n-nâşiri'l-‘Arabî, Kahire, 1983.

İbn Dureyd, Ta‘lîk min Emâlî İbn Dureyd,

http://almostafa.info/data/arabic/depot /gap.php?file=001690-www.al-mostafa.com.pdf adresinden açılan pdf for-matlı kitap.

İbn Ebî İsba‘, Tahrîru’r-tahbîr fî sınâti’ş-şi‘r ve’n-nesr, thk. Hafnî Muhammed Şeref, Mektebetu’s-sâdeti’l-eşrâf, Kahire, 1963.

İbn Hallikân, Vefeyâ-tu’l-a‘yân ve ebnâu enbâi’z-zemân (I-VII), thk.

İhsan ‘Abbâs, Dâru Sâdir, Beyrut, 1994.

Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010/2, c. 12, sayı: 2 İbn Hamdûn, et-Tezkiratu’l-Hamdûniyye (I-X), Dâru Sâdır, nşr. İhsân Abbâs, Bekr Abbâs, 1. Baskı, Beyrut, 1996.

İbn Kuteybe, ed-Dîneverî, ‘Uyûnu’l-ahbâr (I-IV), thk. Komisyon, Matba‘atu Dâri’l-kutubi’l-Mısriyye, 2.Baskı, Kahire, 1996.

İbnu’l-Mu‘tezz, Tabakâtu’ş-şu‘arâ, nşr. Abdussettâr Ahmed Ferrâc, Dâru’l-maârif, Mısır.

el-İbşîhî, el-Mustatraf fî kulli fenn mustazraf (I-II), nşr. Mufîd Mu-hammed Kumeyha, Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2.Baskı, Beyrut, 1986.

İhsan Abbâs, Târîhu’n-nakdi’l-edebî ‘ınde’l-Arab, Dâru’s-sekâfe, 4.Baskı, Beyrut, 1983.

--- Melâmih Yûnâniyye fi’l-edebi’l-‘Arabî,

el-Muessesetu’l-‘Arabiyye li’d-di-râsât ve’n-neşr, 2.Baskı, Beyrut, 1993.

el-İsfehânî, Ebu’l-Ferac, el-Eğânî (I-XXIV), thk. Semîr Câbir, Dâru’l-fikr, 2.Baskı, Beyrut, t.y.

el-İsfehânî, Râgıb, Muhâdarâtu'l-udebâ (I-V), nşr. Riyâd Abdulhamîd Murâd, Dâru Sâdir, 1.Baskı, Beyrut, 2004.

el-Kayravânî, İbn Rakîk, Muhtârât min kutbi’s-surûr fî vasfi’l-enbize ve’l-humûr, el-İntişâru’l-Arabî, 1. Baskı, Beyrut, 2008.

el-Kayravânî, İbn Reşîk, el-‘Umde fî mehâsini’ş-şi‘r ve âdâbih (I-II), thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd, Dâru'l-cîl, 5.Baskı, Beyrut, 1987.

el-Kutubî, el-Vatvat, Ebû İshak Burhaneddin, Ğuraru’l-hasâisi’l-vâzıha, Dâru Sa’b, Beyrut.

el-Kutubî, Muhammed b. Şâkir, Fevâtu’l-vefeyât (I-IV), thk. İhsân

‘Abbâs, Dâru Sâdir,1.Baskı, Beyrut, 1973-74.

el-Mağribî, Edebu’l-havâss, thk. Hamd el-Câsir, Dâru’l-Yemâme, Ri-yad, 1980.

en-Nuveyrî, Nihâyetu’l-erab fî funûni’l-edeb (I-33), thk. Mufîd Ku-mayha ve ekibi, Dâru’l-kutubi’l-‘ilmiyye, 1.Baskı, Beyrut, 2004.

Sa‘dî Dannâvî, Mevsû‘atu Hârûn er-Reşîd (I-III), Dâru Sâdır, 1.Baskı, Beyrut, 2001.

es-Safedî, el-Vâfî bi’l-vefeyât (I-XXIX), thk. Ahmed el-Arnâ’ût, Türkî Mustafa, Dâru ihyâi’t-turâsi’l-‘Arabî, 1.Baskı, Beyrut, 2000.

Seâlibî, Ebû Mansûr (429/1038), Lubâbu’l-âdâb, thk. Ahmed Hasan Be-sic, 1.Baskı, Dâru'l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrut, 1997.

--- el-İ‘câz ve’l-îcâz, Dâru’l-ğusûn, 3. Baskı, Beyrut, 1985.

--- Simâru’l-kulûb fi’l-mudâf ve’l-mensûb (I-II), nşr. İbrâhîm Sa-lih, Dâru’l-beşâir, 1.Baskı, 1994.

Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010/2, c. 12, sayı: 2 --- et-Temsîl ve’l-muhâdara, nşr. Abdulfettâh Muhammed el-Hulv, ed-Dâru’l-‘Arabiyye li’l-kitâb, 1983.

--- Muntehabâtu’n-nihâye ve’l-kinâye (Resâilu’s-Seâlibî’nin içinde), Mat-baatu’l-Cevâib, İstanbul, 1884.

--- Hâssu’l-hâss, Dâru mektebe-ti’l-hayât, nşr. Hasen el-Emîn, Beyrut.

--- Letâifu’z-zurafâ min tabakâtil-fudalâ, thk. Adnân Kerîm er-Receb, ed-Dâru’l-‘Arabiyye li’l-mevsû‘ât, 1.Baskı, Beyrut, 1999.

es-Sem‘ânî, el-Ensâb, thk. Abdullah Ömer el-Bârûdî, Dâru’l-cinân, 1.Baskı, Beyrut, 1988.

Şener Şahin, Sofra Mizahı (tipler ve temalar), Emin Yayınları, Bursa, 2012.

et-Tevhîdî, Ebû Hayyân, Basâir ve'z-zehâir (I-IX), thk. Vedâd el-Kâdî, Dâru Sâdir, 1.Baskı, Beyrut, 1988.

Yemût b. el-Müzerri‘, Emâliu İbni’l-Müzerri‘,http://al-mostafa.info/data/arabic/ depot/gap.php?file=001748-www.al-mostafa.com.pdf adresinden açı-lan pdf formatlı kitap.

ez-Zebîdî, Tâcu’l-‘arûs min cevâhiri’l-kâmûs, thk. Komisyon, y.y., t.y., Dâru’l-hidâye.

ez-Zehebî, Târîhu’l-İslâm (I-LII), thk. Ömer Abdusselâm Tedmurî, Dâru’l-kütübi’l-‘arabiyye, 1.Baskı, Beyrut, 1987.

ez-Zemahşerî, Rabî‘u’l-ebrâr ve fusûsu'l-ahbâr (I-II), thk. Târık Fethî es-Seyyid, Dâru’l-kutubi’l-’ilmiyye,1.Baskı, Beyrut, 2006.

el-Yâzîcî, İbrahim, Nuc‘atu’r-râid ve şir‘atu’l-vârid fi’l-müterâdif ve’l-mütevârid (I-II), Matbaatu’l-ma‘ârif, Mısır, 1904.

SİLM VE SULH KAVRAMLARI AÇISINDAN