HIRİSTİYAN MONASTİSİZMİNİN KURULUŞU (İLK ALTI ASIR)
2. Hıristiyan Monastisizminin Kuruluşu
2.2. Bizans/Ortodoks Monastisizmi (Aziz Basil)
Dindar ve kilise tarihine geçmiş kişileri yetiştiren bir aileden gelen Kayserili Aziz Basilius (329–379) manastır hayatı ile ilgili kuralları düzenleyen ikinci önemli kişi olmuştur. Kurallarını Pac-homian manastır sistemi üzerinde belirlemiş olan Basil, Mısır, Filis-tin, Suriye, Mezopotamya vb yerleri gezmiş daha sonra Kapadok-ya’da 356 yılında kurduğu manastırında monastik sistemini uygu-lamıştır.83 Atiya, Basil’in Mısır’da Pachomian manastırlarındaki eğitiminden sonra monastisizmi Bizans’a getirdiğini belirtir.84 Gü-nümüzde de Ortodoks kiliselerinde hâlâ uygulanmakta olan bu ku-rallar kısa sorulara verilen cevaplar şeklinde hazırlanmıştır.85
“Uzun Kurallar” ve “Kısa Kurallar” olmak üzere ikiye ayrı-lan bu sistemde Pachomian modelinin esas alınmasının nedenini kişinin tek başına monastisizmi yüklenmesinin zorluğuna dayandı-ran Basil, cemaat yaşantısında başkaları için çalışma ve onlara yar-dım etmenin de mümkün olacağını söylemiştir. Basil’e göre kişi cemaat halinde iken başkalarına maddi manevi –rehberlik dâhil- yardım edebilir. Ayrıca kişi tek başına iken başkaları onu
79 Hannay, s. 192
80 Butler, s. 688.
81 Wishart, s. 63.
82 Wishart, s. 63.
83 J. M. Besse,“Rule of St. Basil”, Catholic Encyclopedia, c. II, s. 714.
84 Atiya, s. 84.
85 Clarke, s. 63–79; Morrison, s. 15–21.
Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010/2, c. 12, sayı: 2
yeceği ve uyaramayacağı için hatalarını göremez, kendini yeterli görür ve halinden memnun olur. Ortak yaşam, cemaati havarilerin yaşam tarzına götürür.86 Basil, eremitik yaşamdan ve aşırı aske-tizmden kaçınmış, ayrıca emek ve çalışmanın gerekli olduğunu be-lirtmiştir.87
Basil’e göre imanın sağlamlığı ve dürüst hayat tarzı birbirin-den ayrılamaz iki unsurdur. Kişi bu ikisi ile kendisini tam olarak Tanrı’ya adar.88 Hannay, Küçük Asya/Anadolu’daki manastırların dini coşkuyu kaybetme tehlikesiyle karşı karşıya geldiklerini ve tamamen politik bir organizasyona dönüşme ile karşı karşıya kal-dıklarını, Basil’in, manastırları bu durumdan kurtardığını, keşişleri düşünce farklılıklarından, dünyevileşmekten kurtarıp kendi sistemi-ni kurduğunu kaydeder.89
Woodhouse, Basil’in kurallarını yirmi beş konu içerisinde şu şekilde özetlemiştir:
1-Keşişlerin, eğitilmeleri, birbirlerine yardım etmeleri ve iba-detlerin daha etkili olması ve güvenlikleri için bir arada yaşamaları gerekir. 2- Eğitim görmeden ve belli bir deneme süreci olmadan hiçbir keşiş kardeşliğe kabul edilmemelidir. 3- Fakirlik, zenginliğe tercih edilmeli, herkes sahip olduğunu muhtaçlara dağıtmalıdır. 4- Çocuklar, şahitlerin huzurunda ve anne babalarının izni ile manastı-ra kabul edilebilir. 5- Yeme içmede ölçülü olmak gerekir. Oruç, yeme içmeye tercih edilmelidir. 6- Giyimde sadelik olmalı ve bir kuşak bağlanmalıdır. 7- Başrahip/abbot’a itaat tam olmalıdır. 8- Abbot, üstün niteliklere sahip olmalıdır. 9- Abbot, suçluları uyarma-lı ama nezaketi elden bırakmamauyarma-lıdır. Eğer suçlu inat edip kabaha-tine devam ederse onları bir putperest ve suçlu gibi hesaba çekmeli-dir. 10- En küçük suç dahi basite alınmamalı, gerekli uyarılar ya-pılmalıdır. 11- Keşişler, günah itirafını yapmalıdır. 12- Her iş
86 Morrison, s. 41–44.
87 Butler, s. 688.
88 Morrison, s. 30.
89 Hannay, s. 185.
Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010/2, c. 12, sayı: 2 laşa yapılmalı, eşyalar ortaklaşa kullanılmalıdır. 13- Mülk ve mallar akrabaya ve fakirlere dağıtılmalıdır. 14- Özel bir izin almadan ma-nastır terk edilemez, hatta akrabalar, anne baba dahi ziyaret edile-mez. 15- Herhangi bir kardeş/keşiş hakkında iftira atan veya yalan söyleyen aforozla cezalandırılacaktır. 16- En basit bir şey dahi olsa keşiş, abbot’un müsaadesi olmadan istediğini yapamaz. 17- Hiç kimse gerekli eğitimi aldıktan sonra manastıra girmekten mahrum edilemez. 18- Yeme içme ve orucun ölçüsü abbot tarafından belir-lenir. 19- Keşişler, kendilerine giysi verildiği zaman kabul etmeli-dir. 20- Akşam yemeğine vaktinde gelmeyen ertesi gün o vakte ka-dar bir şey yememelidir. 21- Fakire yapılacak yardımı ancak o işle görevlendirilmiş kişi verebilir. 22- Manastırın bütün eşyaları, dik-katle kullanılmalıdır. 23- Her keşiş kendisini faydalı bir iş yapmaya adamalıdır. 24- Herkes mütevazı olmak için çuval bezinden yapıl-mış elbiseyi giymeli, konuşmalarında ölçülü olmalıdır. 25- Keşişler, kadınlarla yalnızken konuşmamalıdır.90
Basil, bu kurallarla Pachomius’a ait cemaat modelini geliştir-di. Basil’in kurduğu sistemde manastırdaki keşişlerin sayısı azaltıl-dı. Böylece abbot keşişlerle tek tek ilgilenebilecekti. Zühd hayatı ılımlı hale getirildi. Basil, şehir manastırlarının kurulmasını destek-leyerek Doğu keşişliğinin gelişiminde önemli rol oynadı. Manastır hayatını yetimhane ve hastaneler kurmak, çeşitli iş kollarında halka yardımcı olmak gibi faaliyetlere de açtı. Bu dönemden itibaren münzevi hayat, cemaat hayatı lehine itibar kaybetti. Keşişlerin kibre kapılmasını önlemek için dini liderin koyduğu sınırların aşılmasına izin verilmedi.91
Basil’in sisteminde monastik yaşam her yönüyle düzenlen-miştir. Manastırda bütün görevler sistemli bir şekilde paylaşılmıştır.
Bu sistemde çalışma ve üretim manastır ihtiyaçlarına dönük olmak-la beraber fakirlerin ve toplumun ihtiyaçolmak-ları da gözetilmiştir. Do-kumacılık, ayakkabı yapımı, demircilik, inşaat, tarım, vb
90 Woodhouse, s. 55–56.
91 Gürkan, s. 559.
Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010/2, c. 12, sayı: 2
nın olduğu görülmektedir. Manastırın bu ihtiyaçlarını kendisinin karşılamış olması keşişlerin manastırdan dışarıya çok fazla çıkma-malarını sağlamıştır. Manastırda üretilen ihtiyaç fazlası malzemeler satılabilir. Fakat hem müşteri hem de Pazar iyi seçilecektir.92
Basil sisteminde gün, ibadet ve iş olmak üzere ikiye ayrılmış-tır. İbadet ve dua için sabah erken saatlerde başlayıp gecenin ilerle-yen vakitleri dâhil günde sekiz özel vakit olmasına93 rağmen manas-tıra ait işler yapılırken ibadet ve dua yine ihmal edilmez. Basile göre dua ve övgü için her zaman uygundur. İşlerin en yoğun olduğu va-kitte dahi dua görevi yerine getirilebilir. Keşiş bir işle meşgul iken diliyle dua edebilir, İncil’den Mezmurlar’dan övgüler, ilahiler, dua-lar okuyabilir. Ayrıca hem ibadet hem dua için ayrı bir vakit bıra-kıldığından ne ibadet çalışmayı engellemekte ne de çalışma ibadete engel olmaktadır.94
Basil monastisizminde kişi görev taksiminde kibirlenmemeli-dir. İtaat ve disiplin esastır. Disiplin kişiye verilen görevi almada da kendisini göstermelidir. Keşiş özel bir alanda yetenekli olmasına rağmen hiç yetenekli olmadığı konuda abbot’un kendisine verdiği görevi kabul edecektir. Ayrıca tüm keşişler kullandıkları malzeme-ye de dikkat edecektir. Çünkü manastırdaki eşyalar tüm kardeşlere aittir ve Tanrı’ya hizmette kullanılmaktadır.95
Basil sisteminde manastıra kabul Pachomius sistemindeki ka-dar katı değildir. Pachomius, manastıra gelecek kişileri seçerken çok disiplinli davranırdı. Manastıra kabul adaylar içeri alınmadan önce başlardı, örneğin, gelen adaylar, manastırın kapısında yedi gün beklemek zorundaydı ve en az üç yıllık bir adaylık döneminden sonra kabul edilirdi.96 Basil ise Matta İncil’inde geçen şu bölüme dayanarak herkesin kabul edilmesini ister:
92 Morrison, s. 84–85.
93 Morrison, s. 63–71.
94 Morrison, s. 62, 81–82.
95 Morrison, s. 83.
96 Morrison, s. 38.
Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010/2, c. 12, sayı: 2
“Ey bütün yorgunlar ve yükü ağır olanlar! Bana gelin, ben si-ze huzur veririm” Matta, 11/28
Bununla beraber Basil monastisizminde de belli bir deneme süreci vardır. Aday titiz bir deneme sürecinden geçtikten sonra ka-bul edilir. Basil sisteminde aday kaka-bul edilmeden önce geçmişi so-ruşturulmalıdır. Bu konuda günah itirafı da kullanılır. Aday tam bir günah itirafı yapacaktır. Aday deneme sürecinde izlenir. Başarılı olan adaylar kabul edilir.97
Basil, yaptığı bu düzenlemelerle doğu monastisizminin babası olarak kabul edilmesinin yanında batı monastisizminin kurucusu Aziz Benedict üzerinde de güçlü etkilerde bulunan bir kişidir.98 Be-nedict, keşişlerine erdemli, itaatkâr bir keşiş yaşantısını öğrenme ve uygulamak için, 73. kural yani son kuralında Basil’in kurallarını okumalarını söylemiştir.99