Nitel Veri Toplama Araçları

3.3.2.1. Öğretmen ile yapılan yarı yapılandırılmış görüşme formu. Değişen duygu ve düşüncelerin nicel olarak ölçülmesi her zaman mümkün değildir. Bu gibi durumlarda sonuca ulaşmak için kişi ile birebir etkileşim önerilmektedir (Türnüklü, 2001).

Araştırmada harmanlanmış uygulamalar hakkındaki öğretmen görüşlerinin tespit edilmesinde derinlemesine bilgiye ulaşmayı sağlayan yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılmıştır. Form hazırlanırken anlaşılır sorular sorulması, konuya odaklanılması, yönlendirici sorulardan uzak durulması ve kayıtların uzmanlar tarafından analiz edilmesi önemlidir (Yıldırım ve Şimşek, 2013). Yapılan ses kayıtları dinlenmiş ve transkiriptlere dönüştürülmüştür. Görüşme deney ve kontrol grubunda ders anlatan öğretmen ile yapılmıştır. Görüşmenin formu Ek 7’de verilmiştir.

3.3.2.2. Öğrenci ile yapılan yarı yapılandırılmış görüşme formu. Deney grubu öğrencilerinin her biri ile ders sürecinde ve desrlerden sonra etkinlikleri değerlendirmek ve harmanlanmış öğrenme uygulamalarını konuşmak için yarı yapılandırmış görüşmeler yapılmıştır. Sorular literatür taranarak belirlenmiş ve alan uzmanlarından yardım alınmıştır. Yapılan ses kayıtları dinlenerek transkiriptlere dönüştürülmüştür. Görüşmenin formu Ek 10’da verilmiştir.

3.3.2.3. Öğrenci yansıtma günlükleri. Deney grubu öğrencilerinin her birinden birer küçük defter almaları istenmiştir. Öğrenciler sosyal öğrenme ortamlarında harmanlanmış öğrenme uygulamaları ile işlenen fen bilgisi okul derslerinden sonra evlerinde istenilen sorulara cevap verecek şekilde günlük tutmuşlardır. Günlükler, öğrencilerin öğrenmeleri üzerinde derin düşünmelerini sağlayarak, düşünme becerilerinin gelişimini, konu ile ilgili neyi bilip, neyi öğrenmeye ihtiyaç duyduklarını tespit etmelerini ve öğrenme için uygun yöntemi belirleyip, gelişimlerini görerek bu doğrultuda öğrenmeye yönelik özgüven kazanmalarını sağlamak amacıyla (akt. Cengiz, 2014; Kazu ve Demiralp, 2012; McDonald ve Dominguez, 2009) kullanılmaktadır. Yansıtıcı günlükler, öğrencilerin öğrenmelerinin içeriği ve süreçleri hakkında kişisel bilgilerini, düşüncelerini, değişen

fikirlerini ve tepkilerini kaydettikleri günlüklerdir (akt. Cengiz, 2014). Günlüklerin öğretim olaylarının yazılı olarak ortaya koyulduğu, olay ve düşüncelerin sonraki yansıtmalar için kaydedildiği, öğrenmeye ve kendini değerlendirmeye yardımcı yazılar olduğu belirtilmektedir (Altınok, 2002; Hatton ve Smith, 1995).

Günlük sorularında özellikle sosyal yapılandırmanın temelindeki yakınsal gelişim alanı üzerinde durulmuştur. Yansıtıcı günlük soruları hazırlanırken literatür taranmış ve uzman görüşleri alınmıştır. Öğrencilerin “evet” ya da “hayır” şeklinde cevaplar verecekleri sorulardan uzak durulmaya çalışılmıştır. Yansıtıcı günlük formu Ek 3’te verilmektedir.

3.3.2.4. Öz değerlendirme formu. Öz değerlendirme, öğrencilerin kendi gelişim süreçlerini, öğretmenleriyle birlikte belirledikleri ölçütler çerçevesinde değerlendirmeleri (Fer ve Cırık, 2007); bireyin belli bir konuda kendisini değerlendirmesi (Güneş, 2007) olarak tanımlanabilir. Öz değerlendirmenin önemi, yapılandırmacı öğrenme yaklaşımıyla birlikte daha da artmaktadır (Çıkrıkçı Demirtaşlı ve Toraman, 2005). Öz değerlendirme öğrencinin kendi yeteneklerini keşfetmesine yardımcı olması, öğrenme sürecinde kendilerinin güçlü ve zayıf yönlerinin farkına varmalarını sağlaması öğrenciyi güdülemesi ve oto kontrol becerilerini arttırması bakımından önemlidir (Güneş, 2007). Bu nedenle araştırmada deney grubu öğrencilerinin her birinden uygulamalar sonrasında öz değerlendirme formu doldurmaları istenmiştir. Form, Ek 11’de verilmektedir.

3.3.2.5. Akran değerlendirme formu. Akran değerlendirmesi sınıftaki bireylerden birinin diğer grup veya sınıf arkadaşlarını beceri ve davranış bakımından değerlendirmesi ile yapılmaktadır (Conrad, 1999). Belli ölçütler çerçevesinde yapılan bir alternatif değerlendirme yöntemidir (Ulutaş, 2009). Akran değerlendirmesinin geçerli ve güvenilir olabilmesi için bazı şartların yerine getirilmesi gerekmektedir. Bu şartlar şunlardır:

Öğretmenin öğrencilere akran değerlendirmesinin amacını açıklaması, ölçütlerin tüm öğrenciler tarafından bilinmesi ve birlikte belirlenmesi, verilen puanlar doğrultusunda geri bildirimlerin yapılması, öğrencilerin kendi performanslarını gösteren puanları ile ölçeğin toplam puanı arasındaki ilişkiyi görmeleri şeklindedir (Fer ve Cırık, 2007). Akran değerlendirmesi, öğrencilerin kendilerine olan güvenlerinin artmasını sağlarken, eleştirel düşünme becerilerini de gelişir. Akran değerlendirme yöntemi, diğer öğrencilerin çalışmalarını değerlendirerek ve denetleyerek, öğrenmelerinde öğrencilerden ne beklendiğinin farkında olunmasını sağlar. Akran değerlendirmenin bir yararı da, geleneksel yaklaşımlarda olduğu gibi bilişsel, duyuşsal ve devinsel alanların ayrı ayrı değil, bir

bütünlük içinde değerlendirilmesini sağlamasıdır (Fer ve Cırık, 2007). Akran değerlendirmesinin yararlarının yanında bazı sınırlılıkları da vardır. Bu sınırlılıklar şunlardır: Akranların değerlendirmelerinin adil olup olmayacağı, akranlar arasında arkadaşlık durumundan dolayı anlaşarak arkadaşların birbirlerine yüksek puan vermeleri ve akranın değerlendirmesinin bir öğretmen kadar yetkin olmaması şeklindedir (Ulutaş, 2009). Araştırma sırasında deney grubunda akran değerlendirme formu uygulanmıştır.

Öğrenciler, kendi grup arkadaşları için her etkinlik sonrasında akran değerlendirme formlarını doldurmuşlardır. Form, Ek 11’de verilmektedir.

3.3.2.6. Kelime ilişkilendirme testi (KİT). Araştırmada kullanılacak ders planları;

ön uygulama olarak yapılan kelime ilişkilendirme testi ile belirlenmiştir. Uygulanan kelime ilişkilendirme testi çalışma kâğıdı Ek 5 bölümünde verilmiştir. Deney ve kontrol grubundan daha önceden yapılan İÇİABT’ye göre zayıf (2), orta (2) ve başarılı (2) olmak üzere 12’şer öğrenci seçilmiş ve veriler araştırma öncesinde ve sonrasında olmak üzere ikişer kez bu öğrenciler üzerinden toplanmıştır.

Kelime ilişkilendirme testi, kavram yanılgılarının ve kavramlar arasında kurulan ilişkilerin açığa çıkartılmasının teşhisinde kullanılan bir tekniktir (Bahar, Johnstone ve Sutcliffe, 1999; Bahar ve Özatlı, 2003; Ercan, Taşdere ve Ercan, 2010; Gunston, 1980;

Nakiboğlu, 2008). Belirlenen anahtar kavramlara verilecek cevapların sayıları ve çeşitleri, belli bir konunun şekillendirilmesinde veya değerlendirilmesinde kullanılmaktadır. Kelime İlişkilendirme sayesinde öğrencilerin kavramlar arasında kurduğu bağlantılar tespit edilebilir (Atasoy, 2004). Öğrenci bu metotta, belli bir süre içerisinde, verilen bir anahtar kavramın çağrıştırdığı bir veya iki kelimelik yanıtlar verir. Anahtar kavrama verdikleri yanıtların sayıları ve çeşitleri, herhangi bir konuyla ilgili anlayışlarının değerlendirilmesinde kullanılır. Öğrencinin bir anahtar kavrama verdiği sıralı cevabın, bilişsel yapıdaki kavramlar arasında bağlantıları ortaya koyduğu ve anlamsal yakınlığı gösterdiği kabul edilir. Bilişsel yapıda iki kavram birbirine ne kadar yakın ise yanıtlarda da o kadar çabuk ortaya çıkacaktır (Atasoy, 2004; Bahar ve Özatlı, 2003). Öğrencinin verdiği yanıtlar ne kadar çok ve bu yanıtlar anahtar kelimeyle ne kadar ilişkiliyse, bilişsel anlayışı da o kadar iyidir. Cevapların niteliği ve iki farklı kavram grubunun doğru ilişkilendirilebilme düzeyi ise yanıt sayılarından çok daha önemlidir (Çepni, 2005).

Gunston (1980) kelime ilişkilendirmenin iki kavram arasındaki ilişkinin fark edilmesini sağlasa da bu ilişkinin ne olduğunu tam olarak ortaya koyamayacağını belirtmiştir. İki öğrenci aynı anahtar kavrama aynı yanıtı vermiş olsa bile kavramlar arasındaki ilişkiyi

farklı şekilde kurmuş olabilirler. Bu sınırlılığın ortadan kalkması kelime ilişkilendirme tamamlandıktan sonra anahtar kavramı ve yanıtları içerecek bir cümle kurdurulmasını ekleyerek, tekniği yeniden düzenlemiştir. Kurulan bu cümlelerin, kavramsal ilişkinin değerlendirilmesinde kullanılabileceğini belirtmiştir. Bu kapsamda ders planlarını hazırlamada yardımcısı olması açsından Fen ve Teknoloji Programında “İnsan ve Çevre”

ünitesi içerisinde yer alan ekosistem, biyolojik çeşitlilik ve çevre sorunları konularında belirlenen “çevre, ekosistem, popülasyon, habitat, biyolojik çeşitlilik, çevre kirliliği”

kavramları eklenerek kelime ilişkilendirme testi oluşturulmuştur. Ayrıca her anahtar kavramdan sonra, öğrencilerin anahtar kavramla ilgili cümle kurmaları için alan bırakılmıştır. Ardından bir alan uzmanı ve bir öğretmenin görüşlerine başvurulmuştur. Bu sayede kapsam geçerliği sağlanmıştır. Her bir anahtar kavram ayrı bir sayfada yer almıştır.

Ayrıca bir anahtar kavrama verilecek yanıtların her biri, ayrı bir satıra yazılacak şekilde düzenlenerek, verilen yanıtların diğer anahtar kavramlardan ve önceki yanıtlardan mümkün olduğunca az etkilenmesi sağlanmıştır. Bu şekilde güvenirliğin yüksek tutulmasına çalışılmıştır.

3.3.2.7. Çevre resmi çizimi. Öğrencilerin çevre algılarını belirleyebilmek, düşünceleri, kavramları nasıl yapılandırdıklarını anlamak ve ders planlarını oluşturmak için kelime ilişkilendirme testine ek olarak çiz-ve-anlat tekniği kullanılmıştır (Brackett- Milburn, 1999; Shepardson, 2005). Öğrencilerin çizimleri alan uzmanları ve araştırmacı tarafından incelenmiş ve ön uygulamada açığa çıkan eksikliklere göre ders planlarına son şekilleri verilmiştir. Uygulanan çevre resmi çizimi çalışma kâğıdı Ek 4 bölümünde verilmiştir. Deney ve kontrol grubundan daha önceden yapılan İÇİABT’ye göre zayıf (2), orta (2) ve başarılı (2) olmak üzere 12’şer öğrenci seçilmiş ve analizler bu öğrenciler üzerinden yapılmıştır. Her öğrenciden araştırma öncesinde ve araştırma sonrasında olmak üzere toplamda 2 adet resim çizimi istenmiştir. Resimlere düşüncelerini açıklayıcı bir şekilde çizmeleri ve gerekirse yazılı açıklama yapmaları vurgulanmıştır. Ön uygulama çizimleri doğrultusunda ders planları yapılmıştır.

3.3.2.8. Ders gözlem formu- Araştırmacı notları. Nitel araştırmalarda veri toplama ve analiz aşamalarında başlıca vasıta insan olduğu için yine bir insanın gözlemleri aracılığıyla gerçek hakkındaki yorumlara, doğal kurgulara doğrudan ulaşılabilir. Bu da çalışmada inanılırlık için kullanılabilecek bir yöntemdir (Walcott, 1994). Ayrıca birçok araştırmada görüşme ve gözlem birlikte kullanılarak verilerin birden fazla yöntem ile teyit

edilmesi sağlanır (Yıldırım ve Şimşek, 2013). Literatür taraması sonucunda araştırmacı tarafından haftalık olarak doldurulmak üzere gözlem formu oluşturulmuştur. Her ders sürecinde ve sonrasında hem deney hem de kontrol grubu için (iki ders saati) araştırmacı tarafından gözlemlenen davranışlar veya öğeler form üzerinde işaretlenmiştir. Ders kayıtlarında tespit edilen ve formda yer almayan diğer düşünceler form üzerinde ilgili alanlara yazılmıştır. Doğal ortamlarda uygulama sürecinin denetimini kolaylaştıran ve araştırmacıya tam kontrol imkânı sağlayan katılımcı olmayan yapılandırılmış gözlem uygulanmıştır (Yıldırım ve Şimşek, 2013). Doğal çevre içerisinde zamana yayılmış uzun süreli analizler ile direkt öğrencilerin davranışları not edilmiştir. Böylece gözlem ile birinci elden verilere ulaşılmıştır (Bailey, 1982). Dış ortam olabildiğince kontrol altında tutulmuştur (Örneğin uygulama zamanlarında sınıfa herhangi bir yöneticinin veya farklı bir öğrencinin girmesi engellenmiş, disiplin olaylarının çıkmaması için öğrenciler daha önceden konuşulmuştur). Birden fazla gözlemci ile çalışma grubu denetim altında tutulmuştur. Öğrenciler tarafından güven ve benimseme sağlanarak olumsuz durumların en aza indirgenmesi sağlanmıştır. Gözlem yapılırken kullanılan form EK 8’ de verilmektedir.

Çardak (2012) tarafından oluşturulmuş form, araştırmacı tarafından şekillendirilmiştir.