Nevala Denik

Nevala Denik Batman İline bağlı Çatakköprü İlçesi, Mirenkan Köyünde bulunmaktadır. Güneydoğu Anadolu Projesi kapsamında Batman Barajı çalışmaları sorasında O. D. T. Ü. Arkeolojik buluntular (TEKDAM) ve Pensilvanya Üniversitesi iş birliğiyle M. Rosenberg yönetiminde bir ekiple yüzey araştırması sırasında bulunmuştur. Akarsuyun kenarında büyük bir alanı kaplamaktadır. Yörede yontma

273

Michael Rosenberg, Necdet İnal, ’’The Hallan Çemi Excavation 1992’’, 15. Kazı Sonuçları Toplantısı, I. Cilt, Ankara, 1993, s. 126.

274

Turan Yalçın, ‘’Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem’de Yukarı Mezopotamya’da Küçük Taş Eserler’’, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Anabilim Dalı Protohistorya ve Ön Asya Arkeolojisi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Konya, 2011.

taş aletler, geneli çakmaktaşları ve obsidyenlerden oluşur. Özellikle gri ve beyaz çakmaktaşları, çekirdekler, kayıcılar vardır. Bunların haricinde orak bıçaklar, oval uçlar, baskı yöntemiyle yapılmış obsidyenler ele geçirilmiştir275.

Höyük Çayönü ve diğer Neolitik dönem yerleşmeleriyle benzerliğinden dolayı Çanak Çömleksiz Neolitik dönem olarak tarihlendirilmektedir.

Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem‘i temsil eden beyaz çakmaktaşından orak bıçak kesimler, bıçak çekirdekleri, kazıyıcılar ve oval uçlar toplanmıştır. Nevala Denik‘in Neolitik Dönem yerleşimi olduğunu gösteren baskı yöntemiyle yongalanmış obsidyen dilgi ele geçirilmiştir. Ele geçen buluntular doğrultusunda Çayönü ve diğer Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem merkezleri ile benzerlik göstermektedir.

4.1.3. Demirköy

Anadolu’nun en eski yerleşim bölgelerinden olan Güneydoğu Anadolu Bölgesi üzerinde bulundurduğu yerleşim yerleriyle ve tapınaklarıyla, bulunan malzemelerle Anadolu toprakları üzerinde önemli bir nokta yer almaktadır. Demirköy de bu önemli yerlerden birisidir. Demirköy Batman İline 5-6 km mesafede yer alan Diyarbakır-Batman il sınırını belirleyen Batman Çayı’nın hemen kenarında kurulmuş bir yerleşim alanıdır. Batman Çayı tarafından önemli kısmı aşındırılmıştır. Çaydan 10 metre deniz seviyesinden 560 metre yüksekliktedir. İlk keşifler 1989 Algaze tarafından yürütülmüş, Dicle Fırat arkeolojik keşif projesi kapsamında kayıtlara geçmiştir. 1997 yılında Diyarbakır Müze Müdürlüğü tarafından çalışmaları A.B.D. Dalaware Üniversitesi’nden Hallan Çemi’nin kazı başkanı Rosenberg’in bilimsel danışmanlığında başlamıştır. Demirköy’ü önemli kılan Hallan Çemi ve Çayönü arasındaki kronolojik olarak boşluğu doldurmasıdır276.

275

Ece Çoksolmaz, ‘’Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem Yerleşmelerinin Anadolu’daki Dağılımı’’ Konya Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Yüksek Lisans Tezi, Konya, 2011.

276

Enver Akın, Orhan Kavak, Jacques Connan, ‘’Demirköy Bitum Süs Eşyaları’’, 23. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1. Cilt, Antalya, 2005.

Resim 67: Demir Köy Bölge Haritası (Enver Akın, Orhan Kavak, Jacques Connan,

Demirköy Bitum Süs Eşyaları, 23. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1. Cilt, Antalya, 2005.)

Demirköy Anadolu Çanak Çömleksiz Neolitik dönem yerleşkesidir. Demirköy ilk yüzey araştırmalarından sonra 1997 yılında yapılan sondaj çalışmalarından ciddi anlamda mimari esere rastlanmamıştır. Bir takım süs eşyası ve çeşitli küçük sanatsal eserlere rastlanmıştır. Demirköy kazı alanı ile ilgili rapor bulunmamaktadır277.

Demirköy kazılarında ele geçirilen en önemli eser bitumdan yapılmış süs eşyası 1.5cm çapında delikli bir boncuk ile yüzük veya kolye gibi birkaç bütünlenemeyen parçaya ulaşılmıştır. Bu bitumdan yapılmış eserin erkek eliyle yapıldığı en erken süs eşyalarından olduğu için son derece önemlidir. Bitum madeni petrolün hammaddesidir. Bölge ilk petrol yataklarından olan Batman Raman bölgesine yakınlığı bu maden ile petrol merkezi arasında bir ilişki olduğunu gösterir. Bu açıdan petrol-coğrafya-arkeoloji üçgeninde yerini alır. Demirköy bitum’dan yapılmış süs eşyalarının bitum olduğunu yapılan araştırmalar ve testler ile kesinleştirilmiştir. Dünyada bitum madeninin kullanılıp süs eşyası yapılmasının ilk örneklerinden olduğu için bölge kıymetlidir. İleride yapılacak arkeolojik kazılara ışık tutmak açısıdan önemlidir.

277

Enver Akın, Orhan Kavak, Jacques Connan, ‘’Demirköy Bitum Süs Eşyaları’’, 23. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1. Cilt, Antalya, 2005.

Resim 68: Demir Köy Taş Eser (mikrolit) (Enver Akın, Orhan Kavak, Jacques Connan,

Demirköy Bitum Süs Eşyaları, 23. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1. Cilt, Antalya, 2005.)

Hallan Çemi insanının kullandığı eşya ve aletlerle Demirköy’de bulunan eserler arasında bağlantı vardır. Hallan Çemi kazılarında ortaya çıkanlar bizi Hallan Çemi insanı bir müddet sonra tarım yapabilmek için hem nehrin kenarı hemde düzlük olan Demirköy’e gelmiştir yorumuna götürmektedir. Çünkü bulunan taş materyaller ve kesici aletler ile hallan çemi aletler arasında benzerlikler vardır. Ayrıca faunal kalıntı olarak da paralellik vardır.

Resim 69: Demir Köy Bitum Süs Eşyası (Enver Akın, Orhan Kavak, Jacques Connan,

Fakat Demirköy ile Hallan Çemi’yi ayıran en belirgin özellik bölgede görülen taş yığınıdır. Bu taş yığınlarının yassı olduğu ve çentiklenmiş olduğu büyük ihtimalle balık avlamak için kullanıldığı ağ taşı olduğu düşünülür. Bu buluntular bölgenin modern olarak balıkçılık yaptığı ve nehirsel kaynakların çok iyi kullanıldığını göstermektedir. Ayrıca obsdiyen görülme ornaı çok düşüktür. Hallan Çemi’de bol miktarda görülen obsidyen bu bölgede çok çarpıcı şekilde düşmüştür. Demirköy höyük alanında bulunan killer dönem insanın killerde kap kaçak yapabildikleri belki de insan figürlerini yapabilmiş olduklarını gösterir. Bu durum bölge insanın döneminin gelişmelerine açık ve entegre olmuş olduğunu göstermiştir278.

Resim 70: Demir Köy Bitum Süs Eşyası (Enver AKIN, Orhan KAVAK, Jacques CONNAN,

Demirköy Bitum Süs Eşyaları, 23. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1. Cilt, Antalya, 2005.)

Bitum maddesin Demirköy haricinde bölgesindeki diğer yerleşim yerlerinde Hallan Çemi ve Körtik Tepe’de görülmemesi bitum kullanılmasının Demirköy ile sınırlı kaldığının göstergesi olabilir. Bitum madeninin daha sonraları Akdeniz bölgesinde kafatası kültü için kullanıldığını görmekteyiz. O bölgede görülen bu bitumdan yapılmış süs eşyaları dinsel amaçla yapılmıştır. Farklı dönemlerde Mezopotamya bölgesinin genelinde toplumun her kademesinde sosyal amaçla farklı işlevlerde kullanılmış bir madenin Çanak Çömleksiz Neolitik dönemde Güneydoğu Anadolu’da kullanılması önemlidir.

278

Enver AKIN, Orhan KAVAK, Jacques CONNAN, ‘’Demirköy Bitum Süs Eşyaları’’, 23. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1. Cilt, Antalya, 2005.

Demirköy yerleşim alanı Hallan Çemi’den gelen insanların oluşturduğu yerleşim alanı olduğu düşünülür. Bundan dolayı Demirköy yerleşim alanında yüzey araştırmalarında ve sondaj çalışmalarında en önemli bulunan eser bitumdan yapılmış süs eşyasıdır. Fakat alt katmanlara inildiğinde çok daha önemli eserler ortaya çıkacaktır. Şu anda üzerinde pamuk tarlası olduğu için tam olarak ne kadarlık bir alanı kapladığı bilinmemektedir279.

4.2. Siirt