Karahan Tepe Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yer alan Şanlıurfa’nın Yeni Mahalle semtinde yer alır. Yerleşim olarak 39 ° 30' 22" Doğu, 37 ° 08' 15" Kuzey deniz seviyesinden yaklaşık 705 metre yükseklikte bulunur. Etrafında jeomorfolojik olarak bölgen nin yüksek bir dağı olan Tektek Dağları bulunur. Bu dağların olduğu bölge son derece kurak ve aşırı kireç taşı tabakası şeklinde görülür. Etrafında Hamzan Tepe ve Harran Ovası bulunan yerleşim yeri evre olarak Çanak Çömleksiz Neolitik dönem izleri taşır. Bulunan eserlerden bu dönemde bu bölgede yaşayan insanların kültürel, sosyal ve dinsel anlamda yaşayışlarını bilmekteyiz130.
Karahan Tepe 1997 yılında yüzey araştırmalarında bulunmuş, Göbeklitepe’nin kardeşi olarak sayılmaktadır. Yüzeye çıkan T biçimindeki taşlarla, buluntularla ve işaretlerle Göbeklitepe ve Nevali Çori gibi yerleşim yerleriyle benzerlik gösterdiği görülmektedir. T biçimindeki taş sütunlar, birçok ok ucu ve kazıcı, delici taş aletler, çukurlar, kireç taşları, obsidyen kalıntıları, bıçak ve balta türleri ile bölge önemlidir. Fakat kazı çalışması yapılmadığından ve doğa olaylarından, çeşitli şekillerde kaçak kazılardan tahrip olmuştur. Karahan Tepe Göbeklitepe ile paralel özellikleri ile aynı bölgede yüksek tepelerde inşa edilmiş olmalarıyla önem arz eder. Bu bölgede kazı çalışması yapılması halinde Dünya’da çok önemli bir yer olacakları kesindir131.
Bölgede ortaya çıkmış olan buluntularda ana kayalar, hatırı sayılır çok sayıda alet seramik öncesi Neolitik döneme ait olduğu tespit edilmiştir. Karahan Tepe’nin genel durumuna bakıldığında bölge son derece büyük ve önemli bir yerleşim yeridir. Çanak Çömleksiz Neolitik dönem insanlarının tercih sebebi Harran Ovası’nın doğu eteklerinde kurulmuş olması veya T biçimli sütunlardan yola çıkarak bir yerleşim ve tapınma merkezi olabileceğini söyleyebiliriz.
130
Andrew Collins, “Göbeklı Tepe’s Sıster Sıte Another Temple of the Stars?” http://www. andrewcollins. com/page/articles/Karahan. htm
131
Bahattin Çelik, “Karahan Tepe: A New Cultural Centre in the Urfa Area in Turkey”, Documenta Praehistorica XXXVIII (2011).
Resim 35: Karahan Tepe Genel Görünüm
(Erman Ertuğrul, Göbekli Tepe’nin Kardeşi Bilinmeyen Değer: Karahan Tepe, http://arkeofili. com/?p=1191) Erişim Tarihi:15.11.2015
Karahan Tepe yüzey araştırmalarında Prof. Dr. Bahattin Çelik tarafından T biçiminde sütunlar bulunur. Bu sütunlar Göbeklitepe ile aynı özellikleri yansıtmaktadır. İki merkezde tepe üzerinde kurulmuş, iki merkez de birbirine çok yakın inşa edilmiş ve ikisinde de T biçimindeki sütunlar bir süre sonra bilinmeyen nedenle toprağa gömülmüşlerdir132.
Bu sütunların birçoğu görünürde olanlar iyi derecede korunmuşlardır. Bir kaçının bir kısmı dışarıda kalmıştır. Bu doğa olaylarının yağmur sularının ve rüzgarın sonucu olabilir. Alt katmanlarında kaç tane var bilinmiyor. Buradaki buluntuların iyi derece korunup sahip çıkılması gerekmektedir.
Karahan Tepe’de sadece Çanak Çömleksiz Neolitik dönemde yerleşim ve yaşam olduğu tahmin ediliyor. O da diğer yerler gibi çeşitli sebeplerle bir süre sonra terk edilip gömülmüştür. Bu bölgede yapılan araştırmalarda çok sayıda küçük öğeler, tasvirler, obsidyenler, boncuk ve taş kaplar, dibek şeklinde taşlar görülür. Bu
132
Huge Newman, “The Forgotten Stones of Karahan Tepe”, Turkey, http://www. ancient-origins. net/ancient-places-europe-opinion-guest-authors/forgotten-stones-karahan-tepe-turkey-001917 Erişim Tarihi:15.11.2015
buluntulardan yaklaşık olarak 600 parça tespit edilmiştir. Mimari olarak 266 parça buluntu olduğu düşünülmektedir133.
Karahan Tepe yerleşmesinde 50-60 cm’de görülen T şeklindeki sütunlarda tahminlerimize göre 1. 5-2 metre aralıklarla dikilmiştir. 1-2 metre derinlikte olanların varlığı düşünülmektedir. Yükseklikleri ortalama 7 metre civarında olduğu düşünülmektedir. Bu sütunları üretmek için bölgenin kireç tabakası da göz önüne alınarak yakınlarda bir taş ocağının olduğu düşünülür. Taş ocağı yerleşimin batı kenarında olduğu tahmin edilir. Bu taş ocağındaki çıkan taşlar yamaçlardan bir teknik ile yerleşim yerine getirilmiş ve dikilmiştir. Bu sütunlar üzerinde Göbeklitepe’de de görülen yılan tasvirlerinin olduğunu görmekteyiz.
Resim 36: Karahan Tepe T Biçimindeki Dikilitaş
(Erman Ertuğrul, Göbekli Tepe’nin Kardeşi Bilinmeyen Değer: Karahan Tepe, http://arkeofili. com/?p=1191) Erişim Tarihi:15.11.2015
Karahan Tepe’de heykel betimlemeleri de görülür. Kireç taşlarına oyulmuş bir erkek heykeli olduğu sanılan bir taş, kuş şeklinde kabartma stel parçaları görülebilir. 70 cm civarında olduğu düşünülen bir yılan tasviri de vardır. Kıvrılmış bir vücudu olan yuvarlak başlı bir yılan tasviri görülür. Bunun haricinde başka bir grup hayvan figürlerine de rastlanır. Tanımlanamayan bir cins hayvanın arka ayakları
133
Bahattin Çelik, “Karahan Tepe: A New Cultural Centre in the Urfa Area in Turkey”, Documenta Praehistorica XXXVIII (2011).
olduğunu düşünülen bir tasvir, başı ve ayakları görülen tavşan benzeri br hayvan, ceylan kuyruğu olduğu düşünülen bir betimleme vardır. Bu kabartmalarda aslan gibi bir hayvan da görülür. Kabartmalar yüksek kabartma tekniğiyle yapılmıştır. Yeni Mahalle kazılarında buluntular ile paralellik gösterir.
Karahan Tepe’de steller haricinde çok sayıda küçük buluntular vardır. Bu buluntuların içinde obsidyen parçaları, çakmak taşları, bazalt dibekler, nehirden geldiği düşünülen çakıl taşları, boncuklar, taş kase, taş nesneler ve kemik parçaları bulunmuştur. Bir adet kireç taşından oyulmuş olarak kavanoz benzeri bir alet bulunmuştur. Çok sayıda ebatları 8 cm ile 2 cm arasında değişen bıçak bulunmuştur. Bunların bazıları tamamen korunmuştur.
Bu bölgede bulunan ok uçları ile Cafer Höyük’de bulunan ok uçları arasında benzerlik vardır. Bu ok uçları Çanak Çömleksiz dönem olarak tanımlanabilir. Nemrik türü ok uçları olarak da bilinen bu tipin farklı türleri görülür. Nevali Çori ve Hallan Çemi, Yeni Mahalle buluntuları ile benzerlik göstermektedir. Bunun haricinde Karahan Tepe’de delici aletler görülür. Bu delici aletlerin bazıları büyük boyutlardadır. Küçük deliciler bize bölgede sanatsal faaliyetlerin de yapılabileceğini düşündürmektedir. Bunların kemikleri ve taşları kullanarak güzel eserler ortaya çıkaracağını düşünmekteyiz. Ayrıca bunların haricinde orak ve çekiç benzeri aletler de görülür. Çok sayıda kazıma aletleri de bulunmuştur. Yuvarlak uçlu olan bu aletlerin farklı boyutları vardır. Bu kazıcı, delici ve sıyırıcı aletlerin yardımıyla t biçimindeki sütunlar işlenmiştir.
Karahan Tepe’de çok sayıda farklı renk ve ebatlarda obsidyen bulunmuştur. Bu obsidyenlerin varlığı bölgelerin arasında etkileşimin olmasıdır. Çünkü bölgede obsidyen madeninin bulunmaması ticaretinin yapıldığını veya bir bölgeden göç ile geldiğini bize göstermektedir.
Karahan Tepe Çanak Çömleksiz Neoilitik dönemin en gözde mekanlarından biri olabilir. Göbeklitepe ile benzerlikleri ve Nevali Çori ile olan buluntu yakınlıkları dönemin tarihine katkı sağlayabilir. Bu nedenle Karahan Tepe’nin korunması yapılmalı ve kazı çalışmaları başlanmalıdır. Kaçak kazı yapıldığı için buluntular
tahrip edilebilir. Bundan dolayı gerek yüzey araştırmasında gerekse gözle görülen buluntular ile Karahan Tepe’ye gerekli katkı sağlanmalıdır134.
Resim 37: Karahan Tepe Yerleşim Alanı Taş
(Erman Ertuğrul, Göbekli Tepe’nin Kardeşi Bilinmeyen Değer: Karahan Tepe, http://arkeofili. com/?p=1191) Erişim Tarihi:15.11.2015
2.1.11. Sefer Tepe
Sefer Tepe, Şanlıurfa İli sınırları içinde yer alan Viranşehir İlçesine 25 km mesafede, Şanlıurfa’ya ise yaklaşık 72 km uzaklıktadır. Höyüğün deniz seviyesinden yüksekliği 600 metre civarında olup 7 dekarlık bir alana kurulduğu tahmin edilmektedir. Sefer Tepe Kırbalı Köyüne yakındır. Buradaki bilgilere daha net ulaşmak için arkeolojik kazı yapılmalıdır.
134
Ertuğrul Erman, “Göbekli Tepe’nin Kardeşi Bilinmeyen Değer: Karahan Tepe”, http://arkeofili. com/?p=1191 Erişim Tarihi:15.11.2015
Resim 38: Sefer Tepe Genel Görünüm
(Mustafa Güler, Bahattin Çelik, Gül Güler, New Pre-Pottery Neolithic Settlements from
Viranşehir District, Anatolia, Sayı 38, sayfa -180.)
Sefer Tepe yerleşim yerinin tabakası kalkerli ve bazalt özelliğe sahiptir. Etrafında yaklaşık 1.5 km civarında su kaynakları vardır. Çevresindeki diğer yerleşim yerleri ve tapınak merkezleri gibi M.Ö. 11. 000 civarında kurulduğu tahmin edilir. Göbeklitepe, Karahan Tepe ve Nevali Çori ile benzerliği bu bölgedeki insanların etkileşimini gösterir. Tıpkı diğer yerleşim yerleri gibi toprağa gömülü halde steller bulunur. T biçimindeki bu anıtsal taşların tapınak merkezini andırdığını ve diğer yerler ile bu anlamda paralellik gösterdiği görülür.
Sefer Tepe ‘de Göbeklitepe gibi dünyanın en önemli ve en eski tapınma alanlarından olduğu düşünülür. Dünya tarihine ve döneme kazılar yapıldığı taktirde büyük katkı sağlayacağı kesindir. Çünkü bu merkez Göbeklitepe gibi büyük olmasa da Dünyanın bilinen en eski tapınak merkezlerinden biri olabilir135.
Sefer Tepe yapılma zamanlarında insanlar tarım ve hayvancılığı yapmamakla beraber çok iyi derece T biçimindeki tapınaklar yapmışlar ve üzerlerine büyük ustalık eserleri olan tasvirleri yerleştirmişlerdir. Bu durum bize bölgede yerleşim halinde olan insanların olduğunu ve bunların onlar tarafından yapıldığı görülür. Sefer
135
Tepe’nin de tıpkı Göbeklitepe gibi yerleşim yeri olamayabileceği ibadet merkezi olabileceği düşünülür.
Sefer Tepe 7 metre yüksekliğinde 300 metre çapında bir tapınak merkezidir. Sefer Tepe civarında çakmak taşlarından yapılmış ok uçları, T şeklinde yüzeye bir kısmı çıkmış iki tane stel taş vardır. Bunların yarısı toprağa gömülüdür. Yaklaşık olarak 50 cm 20 cm genişliğinde olduğu görülür. Sütunların yaklaşık 2 metre aralıklarla dikildiği tahmin edilmektedir. Bu steller üzerinde hiçbir kabartma görülmemektedir. Diğer kazı yerlerinde görülen T biçimindeki stellerle aynı özelliklere sahip olduğu düşünülür136.
Resim 39: Sefer Tepe T Biçiminde Stel
(Mustafa Güler, Bahattin Çelik, Gül Güler, New Pre-Pottery Neolithic Settlements from
Viranşehir District, Anatolia, Sayı 38, sayfa -180.)
136
Mustafa Güler, Bahattin Çelik, Gül Güler, ‘’New Pre-Pottery Neolithic Settlements from Viranşehir District’’, Anatolia, Sayı 38, s. 164-180.
Resim 40: Sefer Tepe Toprağa Gömülü Dikilitaşlar
(Mustafa Güler, Bahattin Çelik, Gül Güler, New Pre-Pottery Neolithic Settlements from
Viranşehir District, Anatolia, Sayı 38, sayfa -180)
Sefer Tepe’de seramik benzeri bir parçaya rastlanmamıştır. Yüzey araştırmalarında görülen T biçimindeki iki taş ve ok uçları vardır. Çok sayıda çakmak taşı ve obsidyen benzeri taşlar vardır. Çeşitli delici ve kazıcı alet benzer taşlar bulunduysa da döneme ait olup olmadğı bilinmemektedir. Çünkü kazı çalışmaları henüz başlamamıştır.
Sefer Tepe her ne kadar tapınak merkezi gibi görünse de alt katmanlara inildikçe bir yerleşim yeri olabileceği ve yapı planlarının yuvarlak ‘’C’’ şeklinde planlanan bir yerleşim olabileceği düşünülmektedir137.
137
Mustafa Güler, Bahattin Çelik, Gül Güler, ‘’New Pre-Pottery Neolithic Settlements from Viranşehir District’’, Anatolia, Sayı 38, s. 164-180.