Hamzan Tepe Türkiye’de Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yer alan Şanlıurfa şehir merkezinin güneyinde yer almaktadır. Hamzan Tepe Bereketli Hilal denilen merkezde Çanak Çömleksiz Neolitik dönem yerleşimidir. Deniz seviyesinden yüksekliği 600 metre olup dağlık bir bölgede inşa edilmiştir. Etrafında Fatik dağları bulunan yerleşim yeri Harran Ovası ve yaylalar ile çevrilidir. Yaklaşık 5 dönümlük bir alanı kapladığı düşünülen yerleşim yerinin yakınlarında su kaynakları da mevcuttur. Bölge açık hava sit alanı olarak tanımlanmıştır. Çevre yerleşimlere göre çok büyük bir yerleşim yer olduğu düşünülmemektedir138.
Resim 41: Hamzan Tepe Genel Görünüm
(Bahattin Çelik, Hamzan Tepe in the light of new finds, Documenta Praehistorica XXXVII 2010).
Hamzan Tepe’de 2000 yılında yapılan yüzey araştırmalarında bölgenin bir yerleşim yeri olduğu tespit edilmiştir. Bu yerleşim yerine ait çok sayıda taş aletler ele geçirilmiştir. Bu taş aletlerin incelenmesinde Paleolitik ve Neolitik dönem yerleşim yer olduğu düşünülür. Ayrıca burada taş aletlerden başka T biçiminde bir taş stel de bulunmuştur. Bölge defineciler tarafından tahrip edilmiştir139.
138
Bahattin Çelik, ‘’Hamzan Tepe in the light of new finds’’, Documenta Praehistorica XXXVII (2010).
139
Bahattin Çelik, ‘’Hamzan Tepe in the light of new finds’’, Documenta Praehistorica XXXVII (2010).
Resim 42: Hamzan Tepe Yerleşim Alanı
(Bahattin Çelik, Hamzan Tepe in the light of new finds, Documenta Praehistorica XXXVII 2010).
Bölgenin tarih öncesi dönemde kullanılması çevre yerleşim yerlerine de katkı sağlamıştır. Bulunduğu alan itibariyle bazalt ihtiyacının karşılanmasında önemli rol oynamıştır. Bölgenin hem paleolitik dönem hem de Neolitik dönem yerleşim alanı olmasında çıkarılan eserlere bakıldığında 169 parça taş alet bulunmuştur. Bu taşların %17’si paleolitik döneme % 83 cvarında ise Neolitik döneme ait aletler olduğu düşünülür140.
Yerleşim mimari kalıntı açısından çok fakirdir. Yüzey araştırmalarında çeşitli boyutlarda delikler varsa da bunların sonradan yapılmış olma ihtimali yüksektir. Buradaki tahribatların define avcıları tarafından ve taş ocağından yapıldığı düşünülmektedir. Burada çıkan T biçimindeki taşa biz Göbekli Tepe, Nevala Çori, Karahan Tepe, Sefer Tepe’den alışkanız. Bu bölgenin genel karakteristik özelliğini yansıtmaktadır.
Hamzan Tepe’de duvar kalıntıları bulunmuştur. Bu duvarların bir sivil mimari örneği olabileceği ve yörenin genel özelliği olarak yuvarlak planlı mimari
140
Bahattin Çelik, ‘’Hamzan Tepe in the light of new finds’’, Documenta Praehistorica XXXVII (2010).
özelliği taşıdığı düşünülmektedir. Bu binaların yok edildiği sadece 1 metre boyunda 30-40 cm genişliğinde duvar kalıntılarının olduğunu görmekteyiz. Bu bölgedeki kaçak kazılarda ortaya çıkanlar havuz yapı tekniğiyle yapılmış olup yan yana binalar halinde olduğu ve ana kayaya oturtulduğu tahmin edilmektedir. Bu taşlar üzerinde 5 ile 8 cm derinliğinde 10 cm çağında delikler olduğu görülür141.
Resim 43: Hamzan Tepe Yerleşim Alanı
(Bahattin Çelik, Hamzan Tepe in the light of new finds, Documenta Praehistorica XXXVII 2010).
Hamzan Tepe yüzey araştırmalarında obsidyen ve çakmak taşları bulunmuştur. Bu taşların bulunması büyük ihtimalle kesici delici aletler yapılmasında kullanıldığı içindir. Taş kase, bazalttan ve obsidyenden yapılmıştır. Bölgede bol miktarda bıçak benzeri kesici aletler bulunmuştur. Bu bıçakların uzunluğu ortala 14 cm kalınlığı 4 cm civarındadır. Delici ve kesici aletlerin benzerlerinin Çayönü, Karahan Tepe, Sefer Tepe’de görüldüğü bilinir.
Bunun haricinde 15 adet ok ucu, 2 adet delici, 1 adet kayıcı, 1 adet mızrak ucu, 3 adet çekiç benzeri taş aletler bulunmuştur. Hammadde olarak çok az obsidyen kullanılmıştr. Genel kullanım çakmak taşlarıdır. Bulunan malzemelerin büyük
141
Bahattin Çelik, ‘’Hamzan Tepe in the light of new finds’’, Documenta Praehistorica XXXVII (2010).
çoğunluğu gri ve tonlar ve krem renkleridir. Çeşitli çekirdek taşlar ve ok uçları dönemin iler seviyesini yansıtmaktadır. Bu ok uçlarının benzerleri Çayönü ve Nemrik’te görülmüştür. Bulunan ok uçlarının bir kısmı yamuk bir kısmı da üçgen şeklindedir.
Resim 44: Hamzan Tepe Taş Aletler
(Bahattin Çelik, Hamzan Tepe in the light of new finds, Documenta Praehistorica XXXVII 2010).
Hamzan Tepe yüzey araştırmalarında bulunan malzemeler diğer bölgedeki kazı ve yerleşim alanlarıyla paralellik gösterir. Bu bağlamda bulunan taş aletler ve T biçimindeki stel, sivil mimarinin ilk örneklerinden olabilecek yuvarlak planlı ev kalıntısı Hamzan Tepe’yi Bereketli Hilal bölgesinde önemli kılar. Bu yerleşim yeri hem Paleolitik hem de Neolitik yerleşim yeri olması bakımından önemlidir. Bundan
dolayı bu bölgelerin sadece sit alanı olarak sınırlamaktansa kazı başlatılıp alt katmanlarına inmek gereklidir.
2.1.13. Taşlı Tepe
Taşlı Tepe Şanlıurfa’nın 65 km kuzey doğusunda Siverek sınırları içinde yer alan bir yerleşim merkezidir. Taşlı Tepe yerleşim yerinin deniz seviyesinden yüksekliği 470 metre olup 12 dekarlık bir alana sahiptir. Etrafında düzlükler bulunmaktadır. Yaklaşık 4 metre yükseklite yer alan Taşlı Tepe yerleşim alanında tarımsal faaliyetlerin yapıldığı tahmin edilmektedir. Jeolojik yapısı kalkerden ve bazalttan oluşmaktadır. Yerleşim yerinin yakınlarında bol miktarda çakmak taşlarına rastlanılmıştır142.
Bu bölge de diğer yerleşim yerleri gibi ana kaya üzerine oturtulmuştur. Göbeklitepe, Karahan Tepe, Sefer Tepe, Hamzan Tepe ile benzerlikler göstermektedir. Diğer Çanak Çömleksiz Neolitik dönem yerleşmelerine yakınlığı ile dönemin bir diğer önemli merkezi olmuştur143.
Taşlı Tepe yerleşim yerinde çok sayıda küçük buluntular vardır. Çakmak taşlarından yapılmış çekirdekler, çeşitli küçük aletler bulunmuştur. Obsidyen buluntusu çok azdır. Çakmak taşlarından yapılmış ok uçları görülür. Bu ok uçlarına Göbeklitepe, Karahan Tepe ve Yeni mahalle kazılarında rastlamak mümkündür.
142
Mustafa Güler, Bahattin Çelik, Gül Güler, ‘’Türkiye’nin Güneydoğusun’da Yeni bir Çanak Çömleksiz Neolitik Yerleşim: Taşlı Tepe’’, Anatolia, Sayı 37, S. 225-236.
143
Resim 45: Tepe Sivri Taş Aletler
(Mustafa Güler, Bahattin Çelik, Gül Güler, Türkiye’nin Güneydoğusun’da Yeni bir
Çanak Çömleksiz Neolitik Yerleşim: Taşlı Tepe, Anatolia, Sayı 37, Sayfa 225-236.)
Taşlı Tepe’de ufak el aletleri, kesici delici aletler, tabak benzeri taş eserler, ezgi taşları bulunmuştur. Özellikle taş tabak Körtiktepe kazı alanında bulunan tabak ile benzerlik göstermektedir. Buna ek olarak boğa başı şeklinde yapılmış boncuk da bulunmuştur.
Resim 46: Taşlı Tepe Vazo Biçimindeki Kaseler
(Mustafa Güler, Bahattin Çelik, Gül Güler, Türkiye’nin Güneydoğusun’da Yeni bir Çanak
Resim 47: Taşlı Tepe El Yapımı Çekirdekler
(Mustafa Güler, Bahattin Çelik, Gül Güler, Türkiye’nin Güneydoğusun’da Yeni bir Çanak
Çömleksiz Neolitik Yerleşim:Taşlı Tepe, Anatolia, Sayı 37, Sayfa 225-236.)
Taşlı Tepe yerleşim yerinde bulunan T biçiminde steller önemlidir. Bölgenin diğer önemli yerleşim ve tapınma merkezlerinde de görülen bu taş eserler 1 metre derinlikte 7x8 metre çapında bir kuyudan çıkarılmıştır. 4 adet olduğu görülen bu taşların yapım malzemesi kireç taşıdır. Ortalama 1. 5 metre uzunluğunda 1 metre genişliğinde bu taşlardan Göbeklitepe, Nevali Çori, Karahan Tepe, Sefer Tepe’de görülür. Üzerlerinden kabartma ve tasvir görülmemektedir. Bu stellerin tapınma amaçlı yapılabileceği gibi yerleşim sınırlarını belirlemek için de yapıldığı düşünülmektedir144.
Resim 48: Taşlı Tepe Taş Eser
(Mustafa Güler, Bahattin Çelik, Gül Güler, Türkiye’nin Güneydoğusun’da Yeni bir Çanak
Çömleksiz Neolitik Yerleşim: Taşlı Tepe, Anatolia, Sayı 37, Sayfa 225-236).
144
Taşlı Tepe diğer yerleşim yerleri gibi M.Ö. 10000 civarında kurulduğu tahmin edilmektedir. Yüzey araştırmalarında bulunan bu malzemelerden tahminimize göre bölgede çok sayıda bulunabilir. Bu durum bölgenin dönemde en büyük yerleşim ve tapınma merkezi olduğunu kanıtlar.