Gusir Höyük

Resim 71: Gusir Höyük Genel Görünüm (Necmi Karul, Gusir Höyük, Siirt: Yerleşik

Avcılar, Atlas, 2013. )

Gusir Höyük, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Siirt İli’ne bağlı Eruh İlçesi’nin Ormanardı Köyü’nün batısına düşen bir yerleşim yeridir. Siirt iline 40 km civarındadır. Dicle Nehri ile Botan Çayı’nın birbirine yakınlaştığı yerde inşa edilmiştir. Bölgedeki çayların oluşturduğu Gusir Gölü yerleşim açısından önemlidir. Algaze tarafından 1989 yılında keşfedilen bölge yaklaşık olarak 150 metrelik bir höyük alanı kazılmış olup 8 metre civarında dolgu kalınlığı tespit edilmiştir.

279

Buradaki yerleşmenin Çanak Çömleksiz Neolitik döneme ait olduğu M.Ö. 10. 000 civarında tarihlendiği tahmin edilir280.

Resim 72: Gusir Höyük Üstten Görünüm (Necmi Karul, Gusir Höyük, Siirt: Yerleşik

Avcılar, Atlas, 2013.)

Resim 73:Gusir Höyük Taş Eserler (Necmi Karul, Gusir Höyük, Siirt: Yerleşik Avcılar, Atlas, 2013. )

280

Gusir Höyük Yukarı Dicle Havzası’nda yerleşik hayatın ilk izlerine ulaşılan yerlerdendir. Günümüzden yaklaşık olarak 14. 000 yıl önce iklimin değişmesiyle birlikte insanlar hayvancılık ve tarıma daha yatkın olmuşlar, bitki ve iklimler değişmiş, yumuşamıştır. İnsanlar buna ayak uydurarak yerleşik yaşama geçmeye başlamışlardır. Gusir Höyük yerleşim yeri de döneminde önemli bir alandır. Gerek nehirlerin yakınlarında yer alması gerekse yaşamsal malzemelerin fazla olması bu bölgeyi önemli kılar. Bu bölgede insanlar avcılık ve toplayıcılıkla geçinirken yuvarlak biçimli kulübelerde yaşamışlardır. Bazıları da çukur şeklinde görülen bu yerleşmelerin korunma veya ısınma amaçlı olduğu düşünülür. Konutların içine dikili taşlar yerleştirmişlerdir281.

Gusir Höyük insanları barınakları konuta dönüştürmüşler, inanç sistemini evlerinin içine taşımışlar, ölülerine armağanlar vermişlerdir. Basit bir topluluk olmadığı çok iyi anlaşılan yöre insanın dönemin ileri topluluklarından olduğu görülür. Gusir Höyük yerleşim alanında mezar kültürü gelişkindir. Ölülerini hocker biçiminde gömmüşler, yanlarına da delikli taş boncuklar koymuşlardır. Ayrıca taş işçiliğinin en güzel örneklerinin görüldüğü mezarlarında iki adet mermer yuvarlak levha da ele geçirilmiştir. Bu mermerlerin üzerinde delikler açılmıştır. Bunların hangi amaçla olduğu bilinmemektedir. Mezar armağanlarını bölgede diğer yerleşim yerlerinde de görmekteyiz. Fakat Gusir Höyük tarihlendirmede diğerlerinden biraz daha eski olduğu tahmin edilir282.

Resim 74: Gusir Höyük Kazı Alanı Görünüm (Necmi Karul, Gusir Höyük, Siirt: Yerleşik

Avcılar, Atlas, 2013. )

281

Necmi Karul, “Dicle’nin Kıyısında Dünyanın İlk Köyleri”, Atlas, Mart, 2013, Sayı 240. 282

Burada bulunan en güzel korunmuş eserlerden birisi de mimar kalıntılardır. Çapı 10 metre kadar olan mekanlarda yuvarlak planlı dikdörtgen benzeri bir yapı görülür. Bu yapının yuvarlak planlı yapılardan köşeli yapılara geçtiği tahmin edilir. Tabanı 1 metre kadar derindedir. Duvarlarında dereden getirildiği düşünülen dere taşları vardır. Çukur planlı bu yapıların ilk örneklerinden sayılabilir. Koridor vasıtasıyla inilen bu yapılarda sekiler görülür. Yapının içinde taş tekne, öğütme taşları, dikilitaşlar görülür. Bu dikilitaşlar karşılıklı konulmuş üzerlerinde delikler olan taşlardır. Bezekli taşların ilk örneklerini oluşturur. Yapı dikdörtgen planlıdır. Taban altlarında gömütlere rastlanılır. Gelişi güzel yapılmış duvar kalıntıları da görülür. Duvarların içleri ve üstü kerpiçten yapılmıştır. Bu yapıların her birisinden merkeze geçen bir koridor olduğu tahmin edilir. Bu yapıların farklı zamanlarda üst katmanlarına yeniden ev inşa edildiği düşünülür. Bunu birkaç tane ahşap direk kalıntısından anlayabiliriz. Gusir Höyük duvar kalıntıları belli kısa mesafede ayarlanmış ve ara ara duvarlar içten yenilenmiştir. Bir müddet sonra içine taş doldurulmuş yapılar da vardır283.

Gusir Höyük’te bulunan en önemli kalıntılardan birisi dikilitaşlardır. Bu dikilitaşların inanç sistemiyle ilgili olduğu düşünülür. Etrafında hayvan boynuzlarının bulunması bu tezi doğrular. Ölülerine dağ geyiği motifli kaplar sunmaları inanç sistemiyle pararleldir. İnançlarını yerleşik olarak kaldıkları mekanlara sığdırmışlar bazılarının tabanlarında ölülerini gömmüşlerdir. Dikilitaşların boyutları ve şekilleri Neolitik dönemde Baba Tanrı inancına götürebilir. Daha sonra heykellerle Ana Tanrıça olarak izlemlediğimiz sistem bu dönemde Gusir Höyük’te daha belirgindir.

Gusir Höyük kalıntılarında ele geçirilen önemli taş eserler öğütme taşları, havanelleri, vurgu taşları, kalkerden yapılmış taş kaplar, kemik deliciler, kesici taşlar vs görülür. Bu taşları kullanarak ve işleyerek mezar armağanları olarak genelde görülen delikli boncuklar imal edilmiştir. Bunların haricinde çakmak taşları ve obsidyenden yapılmış taş aletler vardır. Bu taş eserler içinde en fazla görülen kazıcı ve deliciler olarak görmekteyiz284.

283

Necmi Karul, “Dicle’nin Kıyısında Dünyanın İlk Köyleri”, Atlas, Mart, 2013, Sayı 240. 284

Gusir Höyükte bulunan taş eserlerin %91’i çakmaktaşları %9’u obsidyen’den yapılmıştır. Toplam 787 parça taş eser bulunmuştur. Bunların renkleri krem, kahverengi ve gri tonlarıdır. Çevrede kaynak olarak çakmak taşlarının kaynağı olup olmadığı bilinmemektedir. Fakat farklı renklerde yığınlar olduğu bilinir. Bunun haricinde obsidyenin ithal edildiği veya Doğu bölgesinden getirildiği düşünülür285.

Resim 75: Gusir Höyük Kemik Eserler (Necmi Karul, Gusir Höyük, Siirt: Yerleşik

Avcılar, Atlas, 2013. )

Gusir höyük evrelerden anlaşılacağı üzere zaman zaman terk edilip tekrardan bir müddet sonra yerleşime geçmiştir. Sürekli kalıcı yerleşim görülür. Beslenme konusunda bölgede nehirlerden dolayı balıkçılık ve avcılık yapıldığı tahmin edilir. Toplayıcılıkla geçinen bu yerleşik halkın en önemli geçim kaynağı hayvan kalıntılarından dolayı avcılıktır.

4.3. Mardin